غرر الحكم و درر الكلم-كلام مولاي متقيان

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

و . معجم ‏ها

.1 معجم الفاظ غررالحكم و دررالكلم: تأليف مصطفى درايتى.
اين كتاب، به سال 1372 ش، در 1556 صفحه وزيرى، توسط انتشارات دفتر تبليغات اسلامى به چاپ رسيده است.

.2 المعجم المفهرس لألفاظ غررالحكم و دررالكلم: نوشته عليرضا برازش.
اين كتاب را انتشارات اميركبير در دو جلد به سال 1371 ش، چاپ كرده است.


پى‏ نوشتها:

1) نهج‏ البلاغه، ص .52 (ترجمه انصارى)
2) مقدمه غرر الحكم، ص 7ـ8 (ترجمه انصارى)؛ «تدوين سخنان حكيمانه اميرمؤمنان»، در المحقق الطباطبائى فى ذكراه السنوية الاولى، ج 3، ص 1239ـ .1295
3) مقدمه غرر الحكم، ص خ، (ترجمه انصارى).
4) ر.ك: رياض العلماء، ج 3، ص 281ـ282؛ مقدمه غررالحكم، ص ذ، (ترجمه انصارى).
5) مناقب آل ابى‏طالب، ج 1، ص .34
6) معالم العلماء، ص 81، ش .549
7) بحارالانوار، ج 1، ص 16 و .34
8) خاتمه مستدرك، ج 3، ص 92ـ96؛ مقدمه غرر الحكم، ص رـز، (ترجمه انصارى).
9) المحقق الطباطبائى، ج 3، ص .1281
10) رياض العلماء، ج 3، ص .284
11) الذريعة، ج 5، ص .278
12) رياض العلماء، ج 3، ص .284
13) كشف الظنون، ج 1، ص .616
14) مقدمه غررالحكم، ص س، (ترجمه انصارى)؛ ريحانة الادب، ج 1، ص .28
15) مقدمه غررالحكم (شرح آقا جمال خوانسارى)، محدث ارموى، ج 1، ص عط.
16) ر.ك: فهرست الفبايى نسخه‏ هاى خطى كتابخانه آستان قدس؛ مقدمه غررالحكم، ص ش (ترجمه انصارى).
17) ترجمه غررالحكم، ص 3ـ4 (انصارى).
18) همان، ص .4
19) مقدمه غررالحكم، ص ش (13).
20) الذريعة، ج 14، ص 137؛ الغدير، ج 4، ص 193؛ مصادر نهج‏ البلاغه و اسانيده.
21) الذريعة، ج 4، ص .121
22) همان، ج 16، ص .38
23) همان، ج 16، ص 39 (به نقل از: فهرست كتابخانه، ص 97).
24) ر.ك.: اسلامى، سيد حسن، «نگاهى به شرح آقاجمال خوانسارى بر غررالحكم»، مجله علوم حديث، ش 11، ص 83ـ88 (بهار 1378)؛ مهدوى راد، محمد على، «شرح غررالحكم آقا جمال خوانسارى»، مجله آينه پژوهش، ش 55، ص 64ـ73 (بهار 1378).
25) رياض العلماء، ج 4، ص 253؛ الذريعة، ج 15، ص 379؛ غررالحكم، ص 7 (انصارى).
26) المحقق الطباطبائى، ج 3، ص .1294
27) بحارالانوار، ج 1، ص .34
28) المحقق الطباطبائى، ج 3، ص 1295 (به نقل از: فهرست كتابخانه دانشگاه قرويين، ج 2، ص 405).
29) الذريعة، ج 5، ص .273
30) كشف الحجب، ص .551
31) الذريعة، ج 22، ص .394
32) مصادر نهج‏ البلاغه و اسانيده، ج 1، ص .75
33) همان.
34) همان.
35) الذريعة، ج 20، ص .152
36) همان، ج 7، ص 81ـ .82
37) الذريعة، ج 24، ص 218؛ فهرست كتابخانه سپهسالار (مدرسه عالى شهيد مطهرى)، ج 2، ص 105؛ مقدمه شرح غررالحكم، ص لج ـ لز.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

آغاز كلام امام


باب الابل (شتر)

1 1- اطلبوا الخير فى اخفاف الابل طاردة و واردة.

2 255 خير و بركت را در پاهاى شتر بجوييد آن گاه كه مى‏رود
و آن گاه كه باز مى‏گردد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

باب الايثار (از خود باز گرفتن و به ديگران دادن)

2 1- الايثار فضيلة.

1 39 برگزيدن ديگران بر خود فضيلت و برترى است.

3 2- الايثار اشرف الاحسان.

1 107 ايثار شريف‏ترين نيكوكارى است.

34- الايثار شيمة الابرار.

1591 ايثار خوى نيكان است.

5 4- الايثار غاية الاحسان.

215ايثار نهايت نيكوكارى است.

6 5- الايثار أشرف الكرم. 1 228

ايثار شريف‏ترين بزرگوارى است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

7 6- الايثار أعلى الاحسان.

1235 ايثار والاترين نيكوكارى است.

8 7- الايثار اعلى المكارم.

1 242ايثار والاترين صفات انسانى است.

9 8- الايثار أفضل عبادة و أجلّ سيادة.

1 300 ايثار برترين عبادت و بزرگترين آقايى است.

10 9- الايثار اعلى مراتب الكرم و افضل الشّيم.

1 372 ايثار برترين مرتبه‏هاى بزرگوارى و بالاترين خلق و خوى انسانى است.

11 10- الايثار أحسن الاحسان و أعلى مراتب الايمان.

2 31 ايثار بهترين نيكوكارى‏ها و والاترين مرتبه‏هاى ايمان است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

12 11- الايثار سجيّة الأبرار و شيمة الاخيار.


1642 ايثار شيوه نيكان و خلق و خوى برگزيدگان است.

13 12- ايّاك و الاستيثار بما للنّاس فيه اسوة، و التّغابى عمّا وضح للنّاظرين فانّه مأخوذ منك لغيرك.

2 317 سخت بپرهيز از اين كه آنچه را مردم در آن يكسان بهره دارند براى خود برگزينى،
و اين كه خود را از آنچه براى هر بيننده آشكار گرديده به غفلت وا دارى و به خود اختصاص دهى،
كه آن از تو گرفته و به ديگرى داده خواهد شد.

14 13- افضل السّخاء الايثار.


3782 برترين جود و بخشش ايثار است.

15 14- احسن الكرم الايثار.


2 382 نيكوترين بزرگوارى ايثار است.

16 15- بالايثار يسترقّ الاحرار.

3 199 با كمند ايثار، آزادگان به بردگى در آيند.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

17 16- بالايثار يستحقّ اسم الكرم.

3 216 به وسيله ايثار آدمى شايسته نام بزرگوارى است.

18 17- بالايثار على نفسك تملك الرّقاب.

3 227 به وسيله ايثار و برگزيدن ديگران بر خود آنان را فرمانبر خويش گردان.

19 18- خير المكارم الايثار.

3 421 بهترين صفات انسانى ايثار است.

20 19- عند الايثار على النّفس تتبيّن جواهر الكرماء.

3264 در هنگام ايثار ديگران بر خويشتن گوهر مردمان بزرگوار آشكار گردد.

21 20- غاية المكارم الايثار.

4 371 نهايت بزرگوارى‏ ها ايثار است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

22 21- كفى بالايثار مكرمة.

4 578 براى بزرگوارى انسان ايثار بس است (و براى رسيدن
به بزرگى كافى است كه خوى ايثار در آدمى پديد آيد).

23 22- من آثر على نفسه بالغ في المروّة.

255 كسى كه ديگران را بر خود برگزيند به كمال جوانمردى رسيده است.

24 23- من آثر على نفسه استحقّ اسم الفضيلة.

5 380 كسى كه ديگرى را بر خود مقدّم دارد شايسته نام فضيلت و برترى است.

25 24- من آثرك بنشبه فقد اختارك على نفسه.

5 460 كسى كه در مال خود بر تو ايثار كند تو را بر خويش برگزيده
(و شايسته نام ايثارگرى است).

26 25- من أفضل الاختيار التّحلّى بالايثار.

6 44 از برترين انتخابها آن است كه آدمى خود را به زيور ايثار بيارايد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

27 26- من أحسن الاحسان الايثار.

6 34 از نيكوترين احسانها ايثار است.

28 27- لا تكمل المكارم إلّا بالعفاف و الايثار.

6396 بزرگوارى كامل نگردد جز به پاكدامنى و ايثار.

29 28- أعلى مراتب الكرم الإيثار.

2 392 والاترين مرتبه‏ هاى كرم و بزرگوارى ايثار است.

30 29- خير النّاس من كان في عسره مؤثرا صبورا.

3 435 بهترين مردم كسى است كه در تنگدستى ايثارگر و پر شكيب باشد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

باب الاثم (گناه)

31 1- من لوازم الورع التّنزّه عن الآثام.

6 26 از لوازم پارسائى پاكدامنى از گناهان‏ است.

32 2- ما ظفر من ظفر الاثم به.
6 61 پيروز نيست آن كس كه گناه بر او چيره گشته است.

33 3- نيل الجنّة بالتّنزّه عن المآثم.

6170 به دست آوردن بهشت با پاكدامنى از گناهان است.

34 4- لا تصرّ على ما يعقب الاثم.

2756 پا فشارى مكن بر چيزى كه گناه را به دنبال دارد.

35 5- لا ورع كتجنّب الآثام.

6 364 هيچ پارسايى همچون پرهيز از گناهان نيست.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

باب الاجل (مرگ، زمان)

37 1- الرّحيل وشيك.

451 كوچ از دنيا نزديك و شتابان است.

38 2- الاجل يصرع.

1 45مرگ آدمى را در اندازد.

39 3- الاجل جنّة.

1 48 مدت مقرّر عمر، سپرى است كه انسان را نگه مى‏ دارد.

40 4- الاجل حصن حصين.

1 133 مدت عمر مقرّر، دژى استوار و محكم است.

41 5- الآجال تقطع الآمال.

1 153 فرا رسيدن زمان مرگ، آرزوها را قطع كند
(و ميان آدمى و آرزوهايش جدايى افكند)