جایگاه تحقیق در مراتب قرائت

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مراتب قرائت

تقسیم‌بندی انواع تلاوت، بدین صورت معروف است: 1. تحقیق؛ 2. تدویر؛ 3. تحدیر (حَدْر).
این تقسیم‌بندی به لحاظ سرعت قرائت است، اما طبعاً در کیفیت ادای حروف و اجرای قواعد تجویدی نیز مؤثر است و در سرعتهای مختلف، کیفیت اجرای تجوید و الحان دستخوش تغییرات می‌شود. به هر حال، تحقیق، قرائتِ با سرعت کند و تدویر، قرائت با سرعت متوسط و تحدیر، قرائت با سرعت تند است.
علاوه بر روشهای فوق، روش دیگری هم در کتب قرآنی ذکر شده است که در علم قرائت روش مطلوبی نیست و آن روش «حُدَیر» است که سرعتی فوق‌العاده دارد و پس از روش تحدیر قرار می‌گیرد. بنابراین می‌توانیم روشهای مختلف قرائت قرآن را از جهت سرعت این‌گونه تقسیم کنیم:
1. تحقیق = سرعت بسیار کند = قرائت هر صفحه در 6 دقیقه (حدوداً) = ختم قرآن در 60 ساعت
2. تدویر (ترتیل مشهور) = سرعت کند = قرائت هر صفحه در 3 دقیقه (حدوداً) = ختم قرآن در 30 ساعت
3. تحدیر (حَدر) = سرعت تند = قرائت هر صفحه در 1/5 دقیقه (حدوداً) = ختم قرآن در 15 ساعت
4. حُدَیر = سرعت بسیار تند = قرائت هر صفحه در 45 ثانیه (حدوداً) = ختم قرآن در 7/5 ساعت
البته هنوز هم در منابع مختلف تجویدی، در تقسیم‌بندی مراتب قرائت، اختلافاتی به چشم می‌خورد، اما این تقسیم‌بندی در مجموع، کامل و منطقی به نظر می‌رسد.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

اینک بررسی هر یک از روشهای فوق:
1. تحقیق

در لغت یعنی حق چیزی را به جا آوردن، بدون کم و زیاد و رسیدن به حقیقت آن چیز. تحقیق در اصطلاحِ قرائت قرآن، عبارت‌است از خواندن قرآن با حداکثر آرامش و تأنی و با حداقل سرعت.
روش تحقیق مبتنی است بر اشباع مدها، تحقیق دقیق همزه، اتمام حرکات، کامل ادا کردن تشدیدها خصوصاً در حروف شدت، ادای کامل غنّه‌ها، تبیین حروف و وقف در محلهای جایز، ادای حق تلاوت، توجه به فصاحت تلاوت و نهایتاً رعایت کامل اصول و قواعد تجویدی که به خاطر سرعت کم تلاوت، امکان‌پذیر می‌شود.
ویژگیهای تحقیق

تحقیق دارای مزایای زیر است:
1. روشی بسیار مناسب برای امر آموزش قرآن است در سطوح مختلف.
2. به جهت اینکه حداقل سرعت را دارد، امکان ادای صحیح حروف و قواعد تجویدی بیشتر است.
3. فرصت تدبر در معانی بیشتر است.
4. همه قاریان مشهور جهان از این روش در قرائت قرآن استفاده کرده‌اند.
5. زمینه‌های ایجاد تنوع را برای قاری فراهم می‌کند.
6. قاری می‌تواند به ظرافتهای صوتی و لحنی بپردازد.
7. آرایش و وقار و تأنی لازم را آن‌طور که در شأن آیات الهی است، دارد.
همان‌طور که خداوند حکیم در سوره اسرا می‌فرماید: وَقُرْآناً فَرَقْنَاهُ لِتَقْرَأَهُ عَلَی النَّاسِ عَلَی مُکْثٍ وَنَزَّلْنَاهُ تَنْزِیلاً اسراء/106.
تذکر: در هر امری و در هر کاری افراط، ناپسند است. در به کارگیری روش تحقیق نیز بایستی حد توسط و مناسب سرعت، مد نظر قرار گیرد. قاری قرآن باید از مکثهای بی‌دلیل و کششهای بی‌مورد حرکات و از فاصله انداختن بین حروف بپرهیزد؛ زیرا این کار موجب تکلف در قرائت می‌شود و آن را از روال طبیعی و مطلوب و دلنشین خارج می‌سازد.
کاربرد قرائت تحقیق: این قرائت برای تمرین دادن اندامهای صوتی جهت ادای حروف و قوام بخشیدن به الفاظ است. این نوع از قرائت برای نوآموزانِ تجوید توصیه شده است. طبعاً چگونگی قرائت تحقیق باید از طریق استاد آموزش داده شود.
ابن‌جزری در این مورد می‌گوید: «هنگام قرائت تحقیق، نباید قرآن‌آموزان از موازین تجویدی تجاوز نمایند و در این شیوه افراط کنند؛ به این معنا که حروف ساکن را تحریک ننمایند، یا از حرکتهای اضافی، حروف تولید نشود، از تکریر بیش از حد حرف «راء» بپرهیزند و در غنّه حرف نون و میم و در کشش مدها مبالغه نشود».
ابن‌جزری در ادامه می‌گوید: «قرائت تحقیق، نوعی از ترتیل است که تعدادی از قرّای سبعه و راویان آنها از آن استفاده می‌کردند» (کتاب النشر فی قرائات العشر).

[ملکوت* گامی تارهایی *]

روشهای تحقیق

روش تحقیق امروزه به دو صورت اجرا می‌شود:
1. تحقیق آموزشی: این تلاوت، با هدف آموزش و با یک شکل و قالب خاص و با یک نظم مشخصی بدون حضور شنوندگان اجرا می‌شود. در این روش قاری از ابتدای قرآن تا پایان سوره ناس را با یک فرکانس و افت و خیز یکنواخت و منظم و در یک روایت و بدون تکرار آیات قرائت می‌کند. پس قاری در این روش نه مجوز تکرار آیات را دارد و نه می‌تواند به اختلاف قرائتها بپردازد.
این روش که کل قرآن را شامل می‌شود، برای آموزش قرآن مبتدیان توصیه می‌شود. این‌چنین تلاوتها را تحقیق آموزشی یا تحقیق استودیویی می‌نامند.
تلاوتهای استودیویی (آموزشی) کل قرآن از اساتید مختلف وجود دارد که از جمله بهترین آنها می‌توان این اساتید را نام برد:
تحقیق عبدالباسط، منشاوی، مصطفی اسماعیل، علی البنا، خلیل الحصری.
2. تحقیق مجلسی: تلاوتی است که اساتید و قاریان در محافل مختلف با حضور جمعی از شنوندگان، اجرا می‌کنند که ممکن است هدف آموزش قرآن یا استماع و بهره‌برداری شنوندگان از ظرافتهای هنری و لطافتهای صوتی و لحنی قاری یا به منظور استفاده معنوی از تلاوت باشد و یا اهداف دیگر.
در این روش قاری می‌تواند به تناسب مجلس و اقتضای آیات و نیاز شنوندگان، فرازهایی را یک یا چند بار تکرار کند (برای ایجاد تنوع در لحن و تأکید روی مطلب) و گاهی از روایتهای دیگر نیز در تلاوت خود استفاده کند.
در تحقیق مجلسی قاری می‌تواند به تلاوت خود فراز و نشیب بیشتری بدهد و از ترکیب اصوات (صوت و بم و متوسط) و ترکیب الحان در بخشهای مختلف استفاده کند.
البته هدف از تلاوت که القای مفاهیم قرآن به شنوندگان است، نباید مورد غفلت قرار گیرد و لازمه این امر رعایت دقیق و کامل تجوید و وقف و ابتدا نیز می‌باشد.
به لطف خداوند حکیم، در بحث اینده به بررسی روشهای دیگر تلاوت قرآن خواهیم پرداخت. اللهم ارزقنا حلاوة ذکرک



پدیدآورنده: علی علیزاده

منبع:پايگاه حوزه