برهان لطف و غيبت

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

همان گونه كه گذشت، امام داراي دو جايگاه و دو مقام است و به تناسب همين دو جايگاه، لطف امام نيز داراي انواع و اقسامي است.
1. لطف محصل
اصل وجود امام و انتخاب او براي امامت از سوي خدا كه از آن به مقام ثبوت تعبير مي‌كنيم، لطف است. امام در جايگاه انسان كامل، و واسط ميان خدا و خلق مطرح است و اگر خدا امام را به وجود نمي‌آورد، به نوعي نقض غرض خلقت انسان‌ها پيش آمده بود.
در فرض لطف محصل كه خلقت بشر به آن وابسطه است، لطف بودن امام به عنوان انسان كامل و واسطه فيض، براي همه انسان‌ها در همه زمان‌ها ثابت است. در واقع قلمرو لطف محصل فراگير و همه جانبه است و مقطع غيبت و ظهور براي ان تفاوت ندارد؛ پس دراين فرض نه تنها لطف از غيبت جدا نمي‌شود، بلكه همراه و همدوش غيبت جريان دارد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

2. لطف مقرب
اما رسالت امام در لطف مقرب، هديت و راهنمايي انسان‌ها به سوي انجام عبادت و طاعت خدا و نيز بر حذر داشتنن آن‌ها از انجام گناه و معصيت است. البته امام در فرض غيبت نمي‌تواند لطفش را به طور كامل اجرائي كند؛ با اين حال، لطف امام در مرتبه ديگر باز نصيب مردم و جامعه مي‌شود؛ مانند حفظ و صيانت دين از انحراف و كج روي، احياي اميد و اميدواري در مردم و جامعه، احساس مردم در وجود و حضور رهبر و نظارت او كه سبب مصونيت از معاصي و تحريص به انجام كارهاي خير خواهد شد و نيز اشراف و هدايت كارها در قالب نائبان و جانشينان خود، كه همه آن‌ها در هدايت و راهنمايي انسان‌ها به سعادت موثر است. در واقع معناي لطف نيز غير از اين نيست؛ زيرا در تعريف لطف مقرب مي‌گوئيم: چيزي است كه زمينه انجام تكاليف و اجتناب افعال قبيح را در انسان‌ها فراهم مي‌كند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نتيجه
ميان غيبت و ظهور امام، تعارض و تهافت نيست؛ بلكه ميان آن دو رابطه اقل واكثر بر قرار است، زيرا امام زمان عليه السلام در دوران غيبت و پنهان زيستي خويش نيز براي مردم لطف است. لطف بودن آن حضرت در اين دوره در قالب تعيين نايبان ـ‌ اعم از نايبان عام و خاص ـ‌ و همچنين در قالب ملاقات و دادرسي مردم نمايان مي‌شود. تنها تفاوت ميان دو مقوله فوق، اين است كه در دوران ظهور به واسطه حضور عادي آن حضرت در جامعه، مردم از وجود ايشان بيشتر بهره مند مي‌شوند، اما اين لطف بيشتر در دوران غيبت به دليل غيبت منتفي است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

منابع
آمدي، عبدالواحد، غرر الحكم و درر الكلم، قم، نشر دفتر تبليغات، 1366ش.
اصفهاني، محمدتقي، هداية المسترشدين، قم، مؤسسه آل البيت، بي‌تا.
بحراني، سيدهاشم، قواعد المرام. بي‌جا، بي‌نا، بي‌تا.
جميل، محمد، شرح عقائدالاماميه، دوم، بيروت، اعلمي، 1421ق.
جوادي آملي، عبد الله، پيرامون وحي و رهبري، قم، الزهراء، بي‌تا.
حسن زاده آملي، حسن، امامت، قم، قيام، 1376ش.
حمصي الرازي محمود، المنقد من التقليد، قم، النشر الاسلامي، 1414ق.
خرازي، سيد محسن، فلسفه وجود امام، شمس ولايت، 1384ش.
خرازي، سيد محسن، قاعده لطف، فصلنامه انتظار موعود، ش 8 و 9، تابستان و پاييز، 1383ش.
سبحاني، جعفر، الهيات، بيروت، دار الاسلاميه، 1410ق.
سيدمرتضي، علي الذخيره في العلم الكتاب، دوم، قم، مؤسسه نشر اسلامي، 1411ق.
سيوري الحلي، اللوامع الالهية، تبريز، مكتبة الاعلام الاسلامي، بي‌نا، 1396ق.
شيخ مفيد، النكت الاعتقاديه، دوم، بيروت، دارالمفيد، 1414ق.
صافي، لطف الله، منتخب الاثر، قم، موسسة سيده المعصومه، 1419ش.
صدوق، محمد، خصال، بيروت، اعلمي، 1410ق.
علل الشرايع، دوم، بيروت، دارالحجه، 1421ق.
كمال الدين، انتشارات مسجد جمكران، دوم بي‌تا.
طوسي، محمد، خورشيد در نهان، ترجمه الغيبه، تهران، موسسه تعاون امام خميني، 1384ش.
غيبت، دوم، قم، مؤسسة المعارف الاسلاميه، 1417ق.
كلمات المحققين، بي‌جا، بي‌نا، بي‌تا.
طوسي، نصير الدين، تجريد الاعتقاد، بي‌جا، بي‌نا، بي‌تا.
تلخيص المحصل، بيروت، دار الاضواء، 1405ق.
علامه حلي، كشف المراد، ترجمه ابوالحسن شعراني، تهران، كتاب فروشي اسلاميه، هشتم، 1376 ش.
كليني، محمد، كافي، دوم، تهران، گلگشت، 1377 ش.
لطيفي، رحيم، رويكرد عقلي به ضرورت وجود امام (قاعده لطف)، فصلنامه انتظار موعود، ش 6، زمستان 1381ش.
مجلسي، محمد باقر، امام شناسي، تحقيق سيد علي اماميان، سوم، قم، سرور، بي‌تا.
موسوي اصفهاني، محمد تقي، مكيال المكارم، ترجمه حائري قزويني، پنجم، تهران، 1372ش.
نعماني، محمد، غيبت، قم، كتابخانه صدوق، 1363ش.
نوبختي، ابراهيم، الياقوت، قم، مكتبة السيد المرعشي، 1413ق.
فيض الاسلام، نهج البلاغه، بي‌جا، بي‌نا، بي‌تا.
واله، حسين، ‏«لطف نزد آكويناس و دركلام شيعه‏‏» مجله نقد ونظر، ش 1، زمستان 1375.
تاريخ دريافت: 15/5/1388
تاريخ تأييد: 30/6/1388

[1]. ر.ك: نقد و نظر، سال سوم، شماره اول، زمستان 1375 (مقاله لطف در نزد آكويناس و در كلام شيعه، حسين واله ص 166، به نقل از دائره المعارف دين، مدخل و فرهنگ آكسفورد همان مدخل، و دايرة‌المعارف فارسي غلام حسين، مصاحب، ج 2، ص 1970).

[2]. المتصف بالعلم و العصبة.

[3]. و قد يكون اللطف محصلا و هم ما يحصل عند الطاعه من المكلف علي سبيل الاختيار (طوسي، بي‌تا: ص 254).

[4]. اللطف ما يقرب المكلف معه الي الطاعه و يبعد عن المعصيه، و لا حظ في التمكين و لم يبلغ حد الاسجاء (شيخ مفيد، 1414: ص 31).

[5]. ر.ك: مجله انتظار موعود، شماره 9 و 8، سال سوم، تابستان و پائيز1382، ص 78، مقاله‌اي از آيت‌الله خرازي.

[6]. ر.ك: خرازي، سيدمحسن، مجله شمس ولايت، بنياد فرهنگي و خيريه نيمه شعبان، ويژه سال 1384، ص12.

حسين الهي نژاد