آیا از رحمت خداوند به دور نیست شیطان (که چندین هزار سال عبادت کرد) با یک اشتباه دشمن ابدی خدا شد؟
شیطان به فرموده امام علی(ع) شش هزار سال عبادت کرد، که معلوم نیست سال‌های دنیایی است یااخروی، که مساوی با پنجاه هزار سال است،(1) ولی تمام کارهای او عبادت بود، نه عبودیت؛ قالب بود، نه قلب؛ و روح او تسلیم خدا نبود. یک ساعت تکبر کرد و آن همه عبادت را به باد داد که رساترین نمونه بدعاقبت بودن است که در قرآن بیان شده است.
رحمت خداوند عام است و شامل تمام بندگان می‌شود، ولی به شرط این که ایشان نیز بخواهند از رحمت الهی استفاده کنند، اما شیطان با اراده خود از فرمان الهی سرپیچی کرده و از درگاه الهی رانده شد.
از جهت دیگر به کمیّت نافرمانی و گناه نباید نگاه کرد، بلکه باید دید نافرمانی در چه زمانی و محیطی صورت گرفته است؟
خداوند آدم را خلق کرد و برای این که برتری او بر تمام فرشتگان را به اثبات برساند، به تمام فرشتگان دستور سجده به آدم را داد. همه جز ابلیس فرمان الهی را اطاعت کردند. با این نافرمانی چنان پست و مطرود شد که به وی خطاب شد: «فاخرج فإنّک رجیم؛(2) برو بیرون، تو رانده شده‌ای».
آن چه در عالم اصل است، رحمت خداوند است و آفرینش و برنامه‌های آن جملگی جلوه‌ای از رحمت او است.
شیطان با تکبر و نافرمانی‌اش بااراده و اختیار خود این راه خلاف راشروع کرد، که منافاتی با رحمت الهی ندارد.
شیطان با آن که به ظاهر در صف موحدان بود و شش هزار سال عبادت کرد، ولی از ابتدا موحد ناب و مخلص نبود، بلکه کفر درونی و مستور داشت. گر چه به ظاهر در صف بندگان بود، لیکن در باطن و سیرت در زمره کافران قرار داشت.
جریان ابلیس نشان می‌دهد که تکبر و استکبار در برابر خداوند بزرگترین گناه است، زیرا کفر را در پی دارد. ترک یک سجده یا یک نماز گر چه معصیت کبیره است، ولی کفر آور نیست. آن چه کافر بودن کسی را به خوبی نشان می‌دهد این است که وقتی از او پرسش: شد چرا اطاعت نکردی؟
بگوید: گر چه خداوند دستور داد اما به نظر من نباید اطاعت کرد. استکبار ابلیس موجب رانده شدن دائمی وی از درگاه الهی شد.(3)
شیطان از عملی که انجام داد، هیچ گاه توبه نکرد، بلکه بر کفر و عصیان خود افزود و از خداوند مهلت خواست که بر عصیان و کفر خود ادامه دهد و انسان‌ها را از راه خدا باز دارد.
پس اگر چه در ظاهر یک گناه کرد، اما هم بر گناه اصرار ورزید و هم خود را از خدا دور کرد و هیچ گاه با توبه به خداوند بازنگشت. گناه او با آگاهی و علم به عصیانگری در مقابل خداوند و دور شدن از رحمت او صورت گرفت، نه از روی جهل، پس با این عمل، خود را از رحمت خداوند دور کرد، به علم و آگاهی که از خدا دور می‌شود، آن را پسندید!
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت:
1 – نهج البلاغه، خطبه 192، (قامعه).
2 – حجر (15) آیه 34.
3 – جوادی آملی، تسنیم، ج 3، ص 5 – 302.
نقل قول
