انسان مومن به تبع ایمان به خداوند قرب می یابد. بر این اساس هر قدر ایمان فرد کامل تر باشد و مراتب پایین تر از آن، آمیزه ای از شرک و نفاق خفی و در مراتب مادون قرب، شرک و نفاق جلی نامیده می شود.
شرک و نفاق برخاسته از نیتی است که صاحب عمل داشته باشد. پیامبر اکرم (ص) می فرماید: « نیة الشرک فی امتی اخفی من دبیب النملة السوداء علی الصخرة الصماء فی اللیله الظلماء نیت شرک در میان امت من از راه رفتن مورچه سیاه بر روی سنگی صاف در شبی ظلمانی مخفی تر است». ایمان تنها این نیست که انسان اعتقاد به وجود خدا داشته باشد بلکه یک موحد خالص کسى است که غیر از خدا، معبودى به هیچ صورت در دل و جان او نباشد، گفتارش براى خدا، اعمالش براى خدا، و هر کارش براى او انجام پذیرد، قانونى جز قانون خدا را به رسمیت نشناسد و طوق بندگى غیر او را بر گردن ننهد و فرمانهاى الهى را خواه مطابق تمایلاتش باشد یا نه، از جان و دل بپذیرد و بر سر دو راهیهاى خدا و هوى، همواره خدا را مقدم بشمرد، این است ایمان خالص، از هر گونه شرک؛ شرک در عقیده، شرک در سخن و شرک در عمل . همچنین ایشان فرمودند : «ان اخوف ما اخاف علیکم الشرک الاصغر قالوا و ما الشرک الاصغر یا رسول الله؟ قال الریا، یقول الله تعالى یوم القیامة اذا جاء الناس باعمالهم اذ هبوا الى الذین کنتم ترائون فى الدنیا، فانظروا هل تجدون عندهم من جزاء ؟! ؛ خطرناکترین چیزى که از آن بر شما مى ترسم، شرک اصغر است ، اصحاب گفتند شرک اصغر چیست اى رسول خدا؟ فرمود: ریاکارى، روز قیامت هنگامى که مردم با اعمال خود در پیشگاه خدا حاضر مى شوند، پروردگار با آنها که در دنیا ریا کردند مى فرماید: به سراغ کسانى که به خاطر آنها ریا کردید بروید، ببینید پاداشى نزد آنها مى یابید»
کمترین شرک این است که انسان کمی از ظلم را دوست بدارد و از آن راضی باشد و یا کمی از عدل را دشمن بدارد. آیا دین چیزی جز دوست داشتن و دشمن داشتن برای خداست؟ خداوند می فرماید:« بگو اگر خدا را دوست می دارید مرا (دستورات مرا که از جانب خداست ) پیروی کنید تا خداوند شما را دوست بدارد. »