غم و شادي از منظر اسلام

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

اما برخي روايات چنين نگرشي را نفي مي‌كند از جمله:

1- پيامبر بر گروهي از زنگيان در حالي‌كه مشعول طبالي و آوازه خواني بودند، گذشت. آنان ساكت شدند پيامبر فرمود: به كارتان ادامه دهيد تا يهوديان بدانند در دين ما آساني و آسايش است.[58]

2- امام باقر(ع) فرمودند: پيامبر اسلام(ص) از محله بني زريق عبور مي‌كردند، صداي موسيقي شنيدند فرمودند: چه خبر است؟ گفتند اي رسول خدا، فلاني عروسي كرده است. فرمودند دينش كامل شده است، اين ازدواج است نه زنا، نبايد مخفيانه باشد، بايد دودي به آسمان برود، يا صداي دايره‌اي بلند شود، فرق نكاح و زنا به نواختن دايره است.

3- امام صادق(ع) فرمودند: شب عروسي علي(ع) با فاطمه(س)، پيامبر(ص) صداي دايره شنيد، فرمود: اين چيست؟
ام سلمه گفت: اي رسول خدا، اين اسماء بنت عميس است كه دايره مي‌نوازد و با اين كار مي‌خواهد فاطمه را شاد نگه دارد تا مبادا احساس بي‌مادري كند.

پيامبر(ص) دستش را به سوي آسمان بلند كردوفرمود: خدايا همان طوري كه اسماء دخترم را خوش‌حال كرد در قلب او شادي افروز. سپس پيامبر(ص) اسماء را صدا زد و فرمود: وقتي دف مي‌زنيد چه مضموني دارد؟ گفت نمي‌دانم ما با اين كار مي‌خواهيم شادي بيافرينيم. حضرت فرمودند: با دف فحش ندهيد.[59]

4- پيامبر(ص) از خانه علي بن هبار عبور كردند، صداي دف شنيدند، پرسيدند: چه خبر است؟ گفتند: علي بن هبار عروسي دارد، حضرت فرمودند: پايه‌هاي ازدواج را محكم گردانيد و آن را آشكار كنيد و دف بنوازيد.[60]

5- مستحب و پسنديده است كه ازدواج، علني و آشكار انجام شود، پيامبر(ص) فرمود: تفاوت ميان ازدواج حلال و حرام، دايره زدن و خواندن است.[61]

6- هنگام ازدواج رسول خدا(ص) با حضرت خديجه(س) هم زنان مي‌زدند و مي‌خواندند، علامه مجلسي مي‌نويسد: سپس بانوان دايره‌هايي آوردند و ان را براي خديجه مي‌نواختند.[62]

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

شوخي و مزاح

يكي ديگر از عوامل ايجاد كننده شادي و نشاط، شوخي و مزاح است. در بعضي از روايات و احاديث شوخ و شاد بودن از صفات مومن ذكر شده است و به طور كلي، از ديدگاه اسلام به كار گيري طنز و مزاح و لطيفه، در صورتي كه بر مبناي حقيقت و صداقت استوار باشد و از حد اعتدال خارج نگردد، و با نيت و هدف دلشاد نمودن مومنان و زدودن غبار خستگي و غم از روح و جسم ايشان، نه تنها جايز، بلكه خداپسندانه و مورد تاييد و تاكيد است.

در روايتي امام صادق(ع) به يكي از شيعيان فرمودند: ...رفتار و گفتار طنز آميز و شوخ طبعانه ( با نيت مسرور نمودن مردم ) از مصاديق وجلوه‌هاي حسن خلق است.

رسول خدا مي‌فرمايد: هر كه مومني را شاد كند، مرا شاد كرده و هر كه مرا شاد نمايد، همانا خداوند را شاد نموده است.[63]

بنابراين مي بينيم كه اسلام همواره مسلمانان را به دوري كردن از غصه و غم و ترشرويي وگرفتگي توصيه كرده است؛ وحال آن كه قرن‌هاي متمادي به استناد برخي از روايات صوفيانه كه نمي‌تواند هيچ ارتباط اصيلي با قران كريم وسيره پيشوايان اسلام داشته باشد.

تفريح كردن، نشاط در زندگي داشتن و امثال آن را براي يك مسلمان ارزنده نقطه ضعف معرفي مي‌كردند.[64]

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نتيجه‌گيري:

پيام دين به انسان‌ها اين است كه راه نجات از غم و اندوه، ايمان به خدا و ذكر اوست كه به انسان آرامش، شادي و نشاط مي‌بخشد. قرآن، شادي و نشاط را كه نياز فطري بشر است تأييد كرده و جهت مي‌دهد و راهنمايي‌هاي لازم را براي بهره‌گيري از شادي و نشاط ارائه مي‌كند.

ضرورت شادي و نشاط در زندگي بشر با كمك روايات و احاديث اهل‌بيت(ع)، اثبات شده و به دنبال زندگي يكنواخت و فشارهاي كاري و خستگي و ملال روحي كه آن هم مانند جسم خسته مي‌شود و نياز به تنوع دارد تأييد شده و به عنوان يك امر ضروري، چگونگي نشاط و عوامل نشاط‌آور، مانند استفاده از لذت‌ها، سخنان نغز و نشاط‌آور كه مي‌تواند از اين خستگي و ملال بكاهد در روايات متعدد آمده است و در روايات پيشوايان ديني، نحوه‌ي تقسيم اوقات و ساعات انسان به بخش‌هاي مختلف و يك بخش هم به عوامل نشاط و شادي و لذت‌هاي روان، مورد عنايت قرار گرفته است كه دليل بر مثبت بودن شادي و نشاط و ضرورت آن براي انسان از ديدگاه و منظر پيشوايان ديني مي‌باشد.

آراستگي و زينت كه خود از عوامل مؤثر در شادي و نشاط هستند، در قرآن و سنت و سيره مورد تأييد قرار گرفته‌ است.

عوامل نشاط‌آور و شادي‌آفرين مانند سير و سفر، تفريح و تفرج، ورزش و ديدار دوستان در منابع ديني بسيار مثبت ديده شده و تأكيد پيشوايان ديني و معصومان(ع) به آموزش بعضي از ورزش‌ها به فرزندان و برشمردن ثمرات و فوايد سير و سفر و تفريح دليل قطعي بر مطلوب بودن آن‌ها در دين است.

شادي كردن، وليمه دادن، شعرخواني، كف زدن، تكبير گفتن، ‌سرود خواندن، دف زدن، جشن گرفتن و ... در عروسي در منابع ديني وجود دارد و در سنت و سيره به نمونه‌هاي آن اشاره شده است.

در منابع ديني، نيايش و دعاهاي متعددي در رفع غم و اندوه و حزن و به دست آوردن شادي و نشاط وجود دارد و اين‌كه از خداوند منان چگونه و با چه الفاظي خواهان شادي و نشاط و خواهان از بين رفتن غم و اندوه باشيم.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

فهرست منابع :

1- قرآن كريم

2- اصول كافي، محمد يعقوب كليني، ترجمه سيد جواد مصطفوي، انتشارات وليعصر،
چاپ اول 1375.

3- انگيزش و هيجان، مارشال ريو، ترجمه يحيي سيد محمدي، نشر ويرايش،
چاپ چهارم، 1381.

4- بحارالانوار، محمد باقر مجلسي، موسسه الوفاء بيروت، 1403 ق.

5- پژوهشي در باره طنز در شريعت و اخلاق، گروه معارف، مركز پژوهشهاي اسلامي
صدا و سيما، بوستان كتاب قم، چاپ اول 1381.

6- التحرير و التنوير، محمدالطاهر بن عاشور، الدار التونسيه للنشر، بي‌تا.

7- تربيت طربناك، عبدالعظيم كريمي، موسسه فرهنگي منادي تربيت، 1380.

8- الحب و البغض في القرآن الكريم، جارالله الجارالله، انتشارات دار ابن حزم،
چاپ اول، 2001م.

9- الدر المنثور، جلال الدين السيوطي.

10-شادي و نشاط در متون اسلامي، شكرالله دانش، وزارت فرهنگ
و ارشاد اسلامي،چاپ اول، 1384.

11-شرع و شادي، ابوالفضل طريقه دار، انتشارات حضور، چاپ دوم، 1383.

12-لغت نامه دهخدا، علي اكبر دهخدا، چاپ اول ، 1373.

13-مجمع البيان، ابو علي الفضل بن الحسن الطبرسي، تهران فراهاني، 1378.

14-موسوعه اخلاق القرآن، احمد الشرباصي، دارالرائد العربي بيروت، چاپ سوم، 1987م.

15-الميزان، محمد حسين طباطبايي، نشر بنياد علمي و فكري علامه طباطبايي، 1364.

16-ميزان الحكمه، محمدي ري شهري، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1362.

17-نهج البلاغه، سيد شريف رضي، ترجمه عبدالمحمد آيتي، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1378.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پي نوشت:

[1] لغت‌نامه‌ي دهخدا، ذيل واژه‌ي شادي.

[2] همان منبع، ذيل واژه‌ي تفريح.

[3] معجم‌ مقايس‌اللغه، ذيل ماده فرح.

[4] مصباح‌المنير، ج 2، ص 638.

[5] مفردات الفاظ قرآن، ص 628.

[6] قصص، 76.

[7] روم، 32.

[8] آل‌عمران، 17، الحسب واليغفن في‌القرآن‌الكريم، ص 246.

[9] قصص، 76.

[10] مجمع‌البيان، ج 18، ص 232.

[11] الميزان، ج 16، ص 110.

[12] الدرالمنثور، ج 6، ص 438.

[13] التحرير والتنوير، ج 20، ص 178.

[14] يونس، 58.

[15] موسوعه اخلاق القرآن، ج 3، ص 76.

[16] شرع و شادي، ص 22.

[17] انگيزش و هيجان، ص 364.

[18] شرع و شادي، ص 23.

[19] تربيت طرب‌ناك، ص 56.

[20] Rupert Scheldrake.

[21] Collective Cinsiousness.

[22] شرع و شادي، ص 25.

[23] شادي و نشاط در منابع و متون اسلامي، ص 48.

[24] شرع و شادي، ص 20.

[25] ميزان‌الحكمه، ج 4، ص 436.

[26] اصول كافي، ج 1، ص 204.

[27] تربيت طرب‌ناك، ص 54.

[28] يونس، 8.

[29] روم، 4 و 5.

[30] قصص، 76.

[31] شادي و نشاط در منابع و متون اسلامي، ص 40.

[32] توبه، 50.

[33] توبه، 81.

[34] آل‌عمران، 120.

[35] توبه، 170.

[36] توبه، 18.

[37] توبه، 188.

[38] توبه، 58.

[39] رعد، 26.

[40] روم، 4.

[41] روم، 32.

[42] روم، 36.

[43] غافر، 83.

[44] مؤمنون، 83.

[45] قصص، 76.

[46] حديد، 23.

[47] بقره، 69.

[48] -شادي و نشاط در منابع و متون اسلامي،ص41.

[49] بحارالانوار، ج75،ص321.

[50] همان.

[51] نهج البلاغه، ص995.

[52] اصول كافي، ج1، ص26.

[53] شادي و نشاط در منابع و متون اسلامي، ص42.

[54] همان، ص58.

[55] بحارالانوار، ج73، ص91.

[56] يونس، 62.

[57] همان، با تلخيص.

[58] شرع و شادي، ص68 ( به نقل از كتاب دعائم الاسلام، ج2،ص205)

[64] مقاله شادي و تفريح در اسلام، شهيد بهشتي.