از پذیرش ولایت عهدی تا شهادت
در مرو مأمون به استقبال امام شتافت و او را ناگزیر ساخت پیشنهاد ولایتعهدی او را بپذیرد. امام در برابر رژیم موضعی منفی و شگفت انگیز اختیار فرمود؛ زیرا پذیرش ولایت عهدی را به عدم مسئولیت خصوصی و عمومی مشروط ساخت. او فرمود: ولایت عهدی را به شرطی میپذیرم که کسی را به مقامی نگمارم و از کاری برکنار نکنم، سنتی را دگرگون نسازم، از دخالت در امور حکومت بر کنار باشم و تنها مورد مشورت قرار گیرم.۲۷
به اعتقاد امام تا حکومت به طور کامل تحت رهبری وی قرار نمیگرفت، مشروعیت نمییافت؛ حضرت، با عدم دخالت در امور حکومتی، عملاً مشارکت در حکومت را رد کرد؛ زیرا بر اساس مشارکت، امام باید سهم مأمون در حکومت بر مؤمنان را تأیید میکرد و به آن مشروعیت میداد. بنابر این، نقشهی اخذ مشروعیت مأمون با عدم دخالت امام در امور حکومتی ناکام ماند.۲۸
پس از پذیرش ولایت عهدی مراسمهای مفصل جشن برگزار شد؛ ولی از آن جا که مأمون امام را تنها برای کسب مشروعیت به ایران فرا خوانده بود، بعد از حدود سه سال، در صفر سال ۲۰۳ در پنجاه و پنج سالگی، وی را مسموم ساخت.۲۹ پیکر امام در سناباد به خاک سپرده شد.