امام ‏شناسی از دیدگاه امام هشتم ‏علیه السلام

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

امام ‏شناسی از دیدگاه امام هشتم ‏علیه السلام

ضرورت امام‏ شناسی

از بزرگترین ، خطرناکترین و شکننده‏ ترین انحرافاتی که در جامعه اسلامی رخ داد ، انحراف از مسیر امامت‏بود .

اگر جامعه بعد از پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه و آله جایگاه امامت را شناخته بودند ، امامت و خلافت را در حد نمایندگی قبیله ‏ای و قومی و حداکثر رهبری سیاسی ، تنزل نمی ‏دادند و اجازه نمی ‏دادند که کسانی بر آن جایگاه تکیه بزنند که هیچ گونه شایستگی و لیاقت در وجود آنها نبود .

قرآن کریم امامت را بالاتر از نبوت می‏ داند ؛ و چنین بیان می‏ کند که ابراهیم ‏علیه السلام بعد از نبوت و خلت ( خلیل اللهی ) به مقام امامت ترفیع درجه یافته است .

" انی جاعلک للناس اماما " ؛ "
من تو را امام و پیشوای مردم قرار دادم . "

و امامت و معرفی امام را باعث کمال دین و تمام کننده نعمت دانسته و بعد از آنکه پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه و آله علی‏ علیه السلام را به خلافت و امامت منصوب می ‏کند می‏ فرماید :

" الیوم اکملت لکم دینکم ‏" ؛
" امروز دین تان را برایتان کامل کردم . "

و اعلام می ‏کند که عدم معرفی امام و امامت ‏به منزله عدم انجام رسالت 23 ساله است . همچنین پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه و آله فرمود :

" من مات ولم یعرف امام زمانه مات میته الجاهلیه ؛ هر کس بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد ، به مرگ جاهلی از دنیا رفته است . "

این حدیث‏ به خوبی می‏ رساند که اگر کسی امام زمان خود را نشناسد ، در واقع دینی برای او ثابت نیست . فخر رازی ، یکی از بزرگترین علمای اهل نت ‏حدیث مذکور را به این صورت نقل نموده است که پیامبر صلی الله علیه وآله فرمود :

" من مات ولم یعرف امام زمانه فلیمت ان شاء یهودیا وان شاء نصرانیا ؛
اگر کسی بمیرد و امام زمان خویش را نشناسد پس باید به خواست‏خودش یا یهودی و یا نصرانی بمیرد . ( ولی مسلمان از دنیا نخواهد رفت . )

جابربن عبدالله انصاری می‏ گوید : از پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه و آله پرسیدم امامان بعد از شما چند نفرند ؟ حضرت فرمود :
" یا جابر سالتنی رحمک الله عن الاسلام باجمعه ، عدتهم عده الشهور ؛ جابر ! خدایت رحمت کند ، از تمام اسلام از من سؤال نمودی . تعداد آنان به تعداد ماه ها است . " در این حدیث‏ سؤال از امام مساوی با سؤال از تمام اسلام دانسته شده است .

در روایت صحیحه از امام باقر علیه السلام رسیده است که حضرت فرمود

" کل من دان الله عز و جل بعباده یجهد فیها نفسه ولا امام من الله ، فسعیه غیر مقبول ، و هو ضال متحیر والله شانی‏ء لاعماله ؛
هر کس به خداوند عزتمند تقرب جوید با عبادتی که [ تمام ] تلاش خود را در انجام آن به کار برده ، ولی امامی نصب شده از جانب خداوند برای او نباشد ، تلاشش پذیرفته نمی‏ شود ، و گمراه و سرگردان خواهد بود ، و خداوند نیز اعمال او را دشمن می‏ دارد . "

در روایت دیگری از پیامبر اکرم‏ صلی الله علیه و آله خطاب به حضرت علی ‏علیه السلام در مورد ولایت آن حضرت می‏ خوانیم :
" لو ان عبدا عبد الله مثل ما قام نوح فی قومه وکان له مثل احد ذهبا فانفقه فی سبیل الله ومد فی عمره حتی حج الف عام علی قدمیه ثم قتل بین الصفا والمروه مظلوما ثم لم یوالک یا علی لم یشم رائحه الجنه ولم یدخل ها ؛
اگر کسی به اندازه رسالت‏ حضرت نوح در میان قومش عبادت کند ، و به اندازه کوه احد طلا داشته و در راه خدا انفاق کند و عمرش طولانی شود تا هزار بار خانه کعبه را با پای برهنه زیارت کند ، و سپس در میان صفا و مروه مظلومانه به قتل برسد ، اگر ولایت تو را ای علی نداشته باشد ، بوی بهشت را نچشیده و داخل آن نخواهد شد . "

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نمونه‏ هایی از پیامد های عدم شناخت امام :

با همه آن تاکیدات ، جامعه اسلامی مقام امام و امامت و ولایت را درست نشناخته‏ اند ، و این عدم شناخت چه در زمان خود پیامبر اکرم‏ صلی الله علیه و آله و چه بعد از آن حضرت پی آمدهای ناگواری در پی داشت و علاوه بر غصب خلافت و آن همه بدعت ها و اختلافات ، زیان های سنگین علمی و فرهنگی نیز بر جامعه اسلامی تحمیل نمود . در ذیل به نمونه‏ هایی از این موارد از عصر خود پیامبر اکرم ‏صلی الله علیه وآله تا این زمان اشاره می‏ شود ، با تذکر این نکته که پیامبر خاتم ‏صلی الله علیه و آله علاوه بر مقام رسالت ، مقام امامت را نیز دارا بود ؛ چرا که او افضل انبیای الهی است و وقتی ابراهیم‏ علیه السلام مقام امامت را دارا باشد ، یقینا [ و به طریق اولی ] آن حضرت نیز از مقام امامت ‏برخوردار خواهد بود .

1 - عبد الله ابن عمر می‏ گوید : " هر کلامی که از پیامبر صلی الله علیه و آله می‏ شنیدیم آن را می‏ نوشتیم ، ولی گروهی از قریش مرا از این کار منع می‏ کردند و می ‏گفتند : ممکن است رسول خدا صلی الله علیه و آله از روی غضب یا خوشحالی سخن گفته باشد ، من هم از این کار دست کشیدم ، حضور آن حضرت رسیدم و جریان را برای ایشان نقل نمودم ، فرمودند : " کلمات و سخنان مرا بنویس . به خدا قسم از دهان من جز حق خارج نمی‏ شود . "
این جریان نشان می ‏دهد که عده‏ ای مقام عصمت و علم الهی حضرت را درک نکرده بودند ، و همین جهالت‏ بود که باعث ‏شد وقتی حضرت در بستر بیماری ، کاغذ و قلم تقاضا نمودند تا مطلبی را برای مسلمانان بنویسند که گمراه نشوند ، عمر از این کار ممانعت کرد و گفت : کتاب خدا ما را کفایت می ‏کند ، و ( نعوذ باالله ) پیامبر هزیان می‏ گوید . " اگر مقام نبوت و امامت و عصمت و طهارت او را شناخته بودند ، هرگز به خود جرات نمی‏ دادند چنان سخنان سست و بی‏ پایه‏ ای را مطرح کنند .

2 - چون برخی از مسلمانان مقام امام را نشناختند ، اجازه دادند که حتی شخصی با زور و کودتا هم بتواند خلافت و جانشینی پیامبر را به عهده گیرد ، و حتی اگر فاسق و فاجر هم باشد ، بتواند عهده ‏دار امامت و خلافت‏ شود ، چنانکه به برخی از معتزلی ها و حشویه و ... نسبت داده شده است .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

3 - ابن ابی الحدید با اینکه از برترین شارحان نهج البلاغه است ، در عین حال شناخت آن چنانی نسبت ‏به مقام امام و امامت ندارد . و در ابتدای خطبه همام ، در توجیه این سؤال که چرا علی ‏علیه السلام از ابتدا پاسخ همام را در بیان اوصاف متقین نداد ، بلکه اجازه داد تا او اصرار و سماجت کند تا آن ‏جا که امام را در فشار قرار دهد ؟ پاسخ هایی داده است . از جمله می ‏گوید :

" ولعله تثاقل عن الجواب لیرتب المعانی التی خطرت له فی الفاظ مناسبه لها ثم ینطق بها کما یفعله المتروی فی الخطبه ؛

شاید علت تاخیر او از جواب این بود که معانی‏ ای که برای او خطور می ‏کرد را در الفاظ مناسب ردیف کند ( و بقول امروزی ها سخنرانی را خوب آماده کند ) و آنگاه سخن بگوید چنان که یک خطیب فکر و اندیشه می‏ کند . "
مذهب و اعتقاد ابن ابی الحدید اجازه نمی ‏دهد که بفهمد امام علم الهی و " لدنی‏ " دارد و نیاز به فکر و ترتیب الفاظ و آماده کردن منبر و سخنرانی و پیش مطالعه ندارد .

4 - در یکی از مجلات می ‏خوانیم : " مهدی‏ علیه السلام در دل تاریخ فرو رفته و از موقعیت امامت و برتری خویش بر تاریخ پرتو افکنده ، با آزمودگی و تجربه ‏ای که در این مدت طولانی کسب کرده است توانایی دگرگونی اساسی جهان را خواهد داشت .

" آیا امام معصومی که وارث علوم تمام انبیا و ائمه گذشته و دارای " علم لدنی ‏" و الهی می‏ باشد ، نیاز به کسب تجربه بشری دارد ؟ آیا این نشانگر این نیست که در حوزه خودی هم باید امام ‏شناسی تقویت ‏شود ؟

شبهه افکنی روشنفکران معاصر نیز بیشتر ناشی از عدم شناخت معصومان و امامان است . چنان که بسیاری از وهابیان نیز که بیشترین شبهه را در سطح جهان علیه شیعه مطرح می‏ کنند ، این اعمالشان بر اثر عدم درک صحیح امامت در شیعه ، و عدم توان آن است .

بدین جهت است که امامان ، در طول تاریخ تلاش نمودند ، تا تبیین صحیح و درستی از امامت و جایگاه رفیع آن ارائه کنند . از جمله ثامن الحجج ‏علیه السلام سخت تلاش نمود و از فرصت ها بهره‏ برداری نموده ، در جامعه‏ ای که امامت و خلافت الهی ، رنگ پادشاهی گرفته بود و در حد ولایتعهدی تنزل یافته بود ، معنا و تفسیر صحیحی از امامت و جایگاه آن ارائه کرد

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

مقام و جایگاه رفیع امامت

امام هشتم‏ علیه السلام فرمود :
" ان الامامه اجل قدرا ، واعظم شانا ، واعلامکانا ، وامنع جانبا ، وابعد غورا من ان یبلغها الناس بقولهم اوینالوا بآرائهم او یقیموا اماما باختیارهم . ان الامامه خص الله عزوجل بها ابراهیم الخلیل‏ علیه السلام بعد النبوه والخله مرتبه ثالثه وفضیله شرفه بها واشاد بها ذکره فقال " انی جاعلک للناس اماما " ؛
همانا امامت قدرش برتر ، و شانش بزرگتر ، و منزلتش عالی ‏تر ، و مکانش منیع ‏تر ، و ژرفای آن عمیق ‏تر از آن است که مردم با عقل و اندیشه خود به آن برسند ، یا با انتخاب و آراء خویش به آن برسند و امامی را نصب کنند . براستی امامت [ مقامی است ] که خداوند متعال آن را بعد از مقام نبوت و خلت ( خلیل الهی ) در مرحله سوم به ابراهیم خلیل اختصاص داد و فضیلتی است که او را به آن شرفیاب نمود و به وسیله آن نامش را بلند آوازه قرار داد و فرمود : براستی تو را امام مردم قرار دادم . "
در فراز دیگری از حدیث می‏ خوانیم :
" ان الامامه منزله الانبیاء وارث الاوصیاء . ان الامامه خلافه الله وخلافه الرسول ‏صلی الله علیه و آله و مقام امیر المؤمنین و میراث الحسن والحسین‏ علیه السلام ؛
امامت مقام پیغمبران ، میراث اوصیاء ، خلافت الهی ، جانشینی رسول خداصلی الله علیه وآله ، مقام امیرالمؤمنین و یادگار حسن و حسین‏ علیهما السلام می ‏باشد . "

ان الامامه زمام الدین و نظام المسلمین و صلاح الدنیا و عز المؤمنین . ان الامامه اس الاسلام النامی ، وفرعه السامی ، بالامام تمام الصلاه والزکاه والصیام والحج والجهاد وتوفیر الفی‏ء والصدقات وامضاء الحدود والاحکام ومنع الثغور والاطراف . الامام یحل حلال الله ویحرم حرام الله ویقیم حدود الله ویذب عن دین الله ویدعوا الی سبیل ربه بالحکمه والموعظه الحسنه والحجه البالغه ؛

براستی امامت زمام دین ، مایه نظام مسلمین ، صلاح دنیا و عزتمندی مؤمنان است . همانا امامت ریشه اسلام بالنده و شاخه بلند آن است . کامل شدن نماز و زکات و روزه و حج و جهاد و فراوانی غنائم و صدقات و اجرای حدود و احکام و نگهداری مرزها و اطراف کشور ، به وسیله امام انجام می‏ گیرد . امام است که حلال خدا را حلال و حرام او را حرام می‏ کند و حدود الهی را برپا داشته و از دین خدا دفاع می‏ کند و با بیان حکمت‏ آمیز و اندرز های نیکو و دلیل های رسا ، [ مردم را ] به سوی پروردگار خویش دعوت می‏ کند . "

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

توصیف امام

معرفی امام و بیان اوصاف او به حقیقت از حد قدرت ما خارج است . از این رو در این بخش نیز از امام هشتم‏ علیه السلام که خود دارنده اوصاف امامت است‏ بهره می ‏جوئیم .

آن حضرت فرمود :
" الامام کالشمس الطالعه المجلله بنورها للعالم وهی فی الافق بحیث لاتنال ها الایدی والابصار ، الامام البدر المنیر والسراج الزاهر والنور الساطع والنجم الهادی فی غیاهب الدجی واجواز البلدان والقفار ولجج البحار ، الامام الماء العذب علی الظمآء والدال علی الهدی والمنجی من الردی ، الامام النار علی الیفاع ، الحار لمن اصطلی به والدلیل فی المهالک . من فارقه فهالک ؛

امام مانند خورشید فروزان است که نورش عالم را فراگیرد و خودش در افق [ اعلا ] قرار دارد ؛ به گونه ‏ای که دست ها و دیدگان به آن نرسد ، امام ماه تابان ، چراغ روشن ، نور درخشان و ستاره راهنما در تاریکی ها ، رهگذر شهر ها و کویر ها ، و گرداب دریاها است . امام آب گوارای زمان تشنگی و راهنمای هدایت و نجات ‏بخش از هلاکت است . امام آتش روشن بر بلندی ها [ برای هدایت گم‏ گشتگان ] ، وسیله گرمی برای هر که از آن گرما خواهد و رهنمای هلاکت گاه ها است . هر که از او جدا شود هلاک شود . "
راستی این همه مفاهیم بلند و عمیق را چگونه می ‏توان به مردم فهماند و چگونه خود می ‏توان به آن رسید ؟

من گنگ خواب دیده و مردم تمام کر
من عاجزم زگفتن و خلق از شنیدنش

و فرمود :
" الامام السحاب الماطر والغیث الهاطل والشمس المضیئه ... الامام الانیس الرفیق والوالد الشفیق والاخ الشقیق والام البره ... الامام امین الله فی خلقه وحجته علی عباده و خلیفته فی بلاده والداعی الی الله والذاب عن حرم الله ، الامام المطهر من الذنوب والمبرا ، المخصوص بالعلم الموسوم بالحلم ؛

امام ابری است‏ بارنده ، بارانی است ‏شتابنده و خورشیدی است فروزنده .... امام همدم و رفیق ، پدر مهربان ، برادر دلسوز و مادر نیکو است ... امام امین خدا در میان مردم ، حجت او بر بندگانش ، خلیفه او در زمین و دعوت کننده به سوی خدا و دفاع کننده از حریم الهی است . امام از گناهان پاک و [ از عیب ] به دور است . به علم مخصوص گشته و به حلم علامت‏ یافته است . "

گر بیابم صد دهان و این چنین
تنگ آید در بیان آن امین

این قدر هم‏گر نگویم ای سند
شیشه دل از ضعیفی بشکند .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

خالی از لطف نیست که در اینجا به اعترافی از دشمن در مورد خود امام هشتم ‏علیه السلام اشاره کنیم : وقتی که حضرت رضا علیه السلام به ولایتعهدی رسید ، گروهی از حاشیه ‏نشینان و غلامان دربار هم ‏پیمان شدند که در لحظه ورود حضرت به نزد مامون به او بی‏ اعتنایی و بی ‏احترامی کنند .

آنها تصمیم گرفتند که پرده را که رسم بود موقع ورود آن حضرت بالا بزنند ، بالا نزنند . اتفاقا در لحظه ورود آن حضرت همه بی‏ اختیار پرده را بالا نگهداشتند و به آن حضرت احترام نمودند ، در نوبتی دیگر که با تصمیم قبلی متفقا پرده را بلند نکردند ، خداوند بادی را مامور ساخت که پرده را بلند کند ، حضرت وارد شد و همین قضیه به هنگام راجعت‏ حضرت نیز تکرار شد .

آنها به یکدیگر گفتند :
" یا قوم هذا رجل له عند الله منزله ولله به عنایه ؛
ای قوم ! این مرد در پیشگاه الهی جایگاه خاصی دارد و خداوند به او عنایت دارد . "

مگر ندیدید که شما پرده را بلند نکردید ، خداوند مانند حضرت سلیمان باد را در اختیار او قرار داد ؟ و لذا تصمیم گرفتند عقائد خود را اصلاح کنند و بعد از آن روز ، در احترام آن حضرت بکوشند .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نشانه‏ های امام

امام رضا علیه السلام می‏ فرماید :
" للامام علامات : یکون اعلم الناس واحکم الناس واتقی الناس واحلم الناس واشجع الناس ، واسخی الناس واعبد الناس ... ویکون مطهرا ویری من خلفه کما یری من بین یدیه ؛

امام دارای نشانه ‏هایی است : او دانا ترین مردم ، بهترین انسان ها در قضاوت ، با تقوا ترین مردم ، بردبار ترین مردم ، شجاع‏ ترین مردم ، سخاوتمند ترین مردم و عابد ترین مردم می ‏باشد .... و پاکیزه [ از گناهان و معصوم است ] و از پشت‏ سر همچون از پیش رو می‏ بیند . "
امام رضا علیه السلام در حدیث فوق 9 نشانه را برای امام بیان می‏ کند . البته امام نشانه ‏های دیگری نیز دارد ، از جمله :

1 - امام محدث است ؛ یعنی ، صدای ملک را می‏ شنود ولی او را نمی ‏بیند . به فرموده امام هشتم‏ علیه السلام رسول آن است که جبرئیل بر او نازل می‏ شود و او جبرئیل را می ‏بیند و سخنانش را می ‏شنود . نبی گاهی سخن جبرئیل را می ‏شنود و گاهی خودش را می ‏بیند . " والامام هو الذی یسمع الکلام ولا یری الشخص ؛ و اما امام کسی است که سخن [ ملک ] را بشنود ولی شخص او را نبیند . "

2 - امام دارای علم الهی و مؤید به روح رحمانی است . امام هشتم ‏علیه السلام فرمود : " ان الامام مؤید بروح القدس وبینه و بین الله عمود من نور یری فیه اعمال العباد و کلما احتاج الیه لدلاله اطلع علیها ؛ امام با روح القدس تایید شده و بین او و خدا ستونی از نور است که در آن رفتار بندگان را می‏ بیند و هر گاه برای راهنمایی [ افراد ] به آن احتیاج پیدا کند ، بر آن راهنمایی آگاهی می‏ یابد . "

برگرفته از سايت آستان قدس رضوي