انس با قرآن و مقام صالحین
خداي سبحان رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ را مستقيماً تحت ولايت خود معرّفي كرده،
مي‌فرمايد «إِنَّ وَلِيِّيَ اللَّهُ الَّذِي نَزَّلَ الْكِتابَ وَ هُوَ يَتَوَلَّي الصَّالِحِينَ»[1] اين آيه‌ي كريمه داراي چند مطلب است:
اوّل آنكه مي‌فرمايد خدا ولي رسول الله است «انّ وليَّي الله»دوّم آنكه همان خدايي وليّ رسول الله است كه قرآن را نازل فرموده «الذي نزّل الكتاب»و سوّم آنكه خداوند متولّي صالحين است «و هو يتولي الصالحين».
با توجّه به اين سه نكته مي‌فهميم كه راه اينكه خدا ولي انسان باشد، آن است كه انسان
صالح بشود و تا صالح نگرديم تحت ولايت خدا نخواهيم بود و خدا هم تولّي ما را نخواهد پذيرفت و بهترين راه صلاح هم اُنس با قرآن است. اين جمله كه مي‌فرمايد وليّ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ ، خدايي است كه قرآن را نازل كرده، از باب ارتباط دادن حكم بر وصف مي‌باشد كه اشاره به عليّت دارد؛ يعني اگر كسي به قرآن عمل كند صالح مي‌شود و اگر خداوند بخواهد ولي كسي بشود، از راه قرآن ولايت و تدبير او را اعمال مي‌كند.
به همين دليل مي‌فرمايد: «فَاقْرَؤُا ما تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآن»[2] آن مقدار كه براي شما ميسّر است قرآن تلاوت كنيد و با اين كتاب الهي مأنوس باشيد. حتي اگر معناي بعضي از آيات و سوره‌ها براي شما روشن نشد، نگوييد خواندن بدون ادراك چه اثري دارد.
چون قرآن، كلام آدمي نيست كه اگر كسي معنايش را نداند خواندنش بي‌ثمر باشد؛ بلكه نوري الهي است كه خواندن آن به تنهايي عبادت است گرچه به معنايش آگاهي نداشته باشيم.
قرآن ريسمان الهي است كه اُنس با آن و تدبّر در آن و ايمان و عمل به آن، انسان را بالا مي‌برد و به مقام صالحين، ملحق مي‌سازد تا مستقيماً تحت ولايت خدا قرار گيرد. اگر انسان مشمول ولايت الله بود تمام امورش را خدا اداره مي‌كند و در آن مقام، ديگر هيچ راهي براي وسوسه و رخنه‌ي اهريمن نيست.
خدا او را از تمام تيرگيها و تاريكيها نجات مي‌دهد و او را نوراني مي‌سازد «اللَّهُ وَلِيُّ الَّذِينَ آمَنُوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَي النُّورِ»[3] چنين شخصي در بين امّت با نور حركت مي‌كند يعني در حالي كه حركت و بصيرت و سيره‌اش روشن و روشنگر است «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ».[4]
«صالحين»در اين آيه، غير از «الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»[5] است.
اين صالحين ناظر به صلاح در «مقام ذات»است نه «مقام فعل».
صالحين در مقام ذات يعني افرادي، به اندازه‌أي بالا آمده‌اند كه ذاتشان صالح شده است.
كار صالح چندان كاربردي ندارد ولي كارايي جان صالح كامل است. ر
سول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ و اهل بيت عصمت و طهارت ـ سلام الله عليهم ـ از صالحين هستند.
خداي سبحان درباره‌ي بعضي از انبياي عظام فرموده كه در قيامت او به صالحين ملحق مي‌شود «وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ»[6]مقام ذات اگر صالح شود از او چيزي جز كار صالح صادر نمي‌شود ولي اگر ذات صالح نشد، ممكن است احياناً كار صالحي از او صادر نشود
يا ناصالحي از او سر زند.
لازم است توجّه شود كه بين قوس نزول و صعود فرق است؛ زيرا به لحاظ قوس نزول، انسان كامل مانند حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ و نيز اهل بيت معصوم آن حضرت كه از جهت منزلت نوراني، يك حقيقتند آن ذوات مقدّس همتاي قرآن كريمند، چون صادر اوّل و اوّلين كلام تكويني خداوند هستند،
نه آنكه تحت هدايت قرآن قرار گيرند، ولي به لحاظ قوس صعود، همه آن ذوات مقدّس، همانند انسانهاي ديگر مكلّفند و بايد تحت هدايت قرآن واقع شوند، آنان حدّاكثر بهره را از جهت علم و عمل از قرآن مي‌برند تا صعودشان موازي نزولشان گردد، و ديگران چنين توفيقي را ندارند گرچه هر يك، سهمي از حمايت و هدايت قرآن را دارا خواهند بود.
[1] ـ سوره‌ي اعراف، آيه‌ي 196.
[2] ـ سوره‌ي مزمّل، آيه‌ي 20.
[3] ـ سوره‌ي بقره، آيه‌ي 257؛ خداوند، ولي و سرپرست كساني است كه ايمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمت‌ها، به سوي نور بيرون مي‌برد.
[4] ـ سوره‌ي انعام، آيه‌ي 122؛ براي او نوري قرار داديم تا به وسيله‌ي آن نور بين مردم حركت كند.
[5] ـ سوره‌ي عصر، آيه‌ي 3.
[6] ـ سوره‌ي بقره، آيه‌ي 130.
قرآن در قرآن ـ آيت الله جوادي آملي
نقل قول
