#*✿*# ولايت ائمه اطهار عليهم السلام ٬ روح عبادات#*✿*#

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ولایت ائمه(ع)، روح عبادات (1)

نياز به ولايت وليّ الهي

نياز به ولايت وليّ الهي

پذيرفتن ولايت اهل بيت(ع)، فريضه‌اي است كه بدون آن هيچ عمل خير و عبادتی از بندگان قبول نمي‌شود و هر بنده‌اي، در مسير عبوديت و در هر يك از مراحل بندگي، نيازمند ولايت وليّ الهي می باشد و بدون تسليم شدن در برابر او، طاعات و عبادات مقبول نيست و شخص دچار عذاب الهي خواهد بود، اگرچه اهل عبادت باشد.

عبوديت و بندگي در مقابل خالق يكتا از امور فطري است كه انسان را به سوي كمال واقعي مي‌برد. در اين راه، ممكن است برخي در انتخاب مصداق معبود، خطا كرده و به بيراهه بروند، و بعضي افراد ممكن است بعد از يافتن مصداق صحيح، به سبب جهل به نحوۀ بندگي يا سرپيچي از فرامين او، منحرف گردند. به همين جهت، خداوند متعال طبق حكمت و لطف خود، براي تكميل اين معرفت، و شناخت نحوۀ بندگي، براي بندگان حجت بيروني فرستاده و بر هر بنده‌اي لازم است که بعد از شناخت خداوند متعال، به كمك فطرت و عقل، در پي يافتن پيامبر و حجت الهي باشد تا از مسير بندگي منحرف نگردد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تبيين اصطلاحات

منظور از «ولايت» دراين بحث، ولايت امامان معصوم(ع) است كه مظهر ولايت الهي هستند و بر هر بنده‌اي لازم است به آن معتقد و در برابر ايشان تسليم باشد.
و منظور از «عبادت» هر نوع طاعت و بندگي است كه با قصد به جا آوردن امر الهي و قرب به او انجام مي‌گيرد، و شامل عبادات عملي و اعتقادات قلبي مانند اعتقاد به توحيد نيز مي‌شود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ولايت ائمه(ع)، محور عبادات

طبق آموزه‌هاي دين اسلام، براي تحقّق هر طاعت و عبادتي، لازم است چند مرحله طي شود:
1. شناخت بنده نسبت به خدا؛
2. نزول رحمت الهي به بنده و توفيق يافتن براي عبادت؛
3. شناخت بنده از شكل و نحوۀ عبادت؛
4. اخلاص بنده در عبادت؛
5. قبول عمل از جانب خداوند متعال و ترتب ثواب اخروي برآن؛
6. ظهور اثر عبادت در دنيا و ادامه رستگاري.

اگر به آيات و روايات مراجعه كنيم، در مي‌يابيم كه تحقّق تمام اين مراحل، وابسته به معرفت و ولايت پذيري نسبت به حجّت الهي، كه همان امام مفترض الطاعۀ من جانب الله است، مي‌باشد. در غير اين صورت هيچ كدام از مراحل مذكور به صورت صحيح انجام نمي‌گيرد و انسان، يا خدا را نمي‌شناسد و دچار شرك مي‌شود، و يا توفيق طاعت و عبادت نخواهد داشت، و يا روش عبادت را ندانسته و به سليقۀ خود عمل خواهد كرد كه اين نوعي خودپرستي است نه خداپرستي و يا اخلاص در عمل ندارد، در نتيجه عملي كه انجام مي‌دهد، مورد قبول خداوند قرار نمي‌گيرد و ثواب اُخروي و نتيجۀ دنيوي صحيحی نخواهد داشت، پس مي‌توان گفت: ولايت، روح عبادت و حقيقت آن است و بدون آن، عبادت ارزشي ندارد؛ بلكه انسان را از خالق خود دور مي‌كند.
در اينجا به ادلۀ اين مطلب از آيات و روايات مي‌پردازيم و برخي از آنها را بيان مي كنيم، تا جايگاه ولايت آشكار گردد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

1. ولايت شرط معرفت به خدا

درست است كه بنده بايد وجود خدا را با عقل خود درك كند، و با توجه به آيات آفاقي و انفسي، به وجود مدبّري حكيم براي ما سوی الله پي ببرد؛ ولي عقل انسان فقط وجود خداوند و بعضي از صفات او را اجمالاً درك مي‌كند؛ اما عقل از فهم ذات و كيفيت صفات و افعال الهي، و ديگر معارف توحيدي عاجز است.

حضرت اميرالمومنين(ع) در اين رابطه مي‌فرمايند:
«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَعْجَزَ الْأَوْهَامَ أَنْ تَنَالَ إِلَّا وُجُودَهُ وَ حَجَبَ الْعُقُولَ عَنْ أَنْ تَتَخَيَّلَ ذَاتَهُ فِي امْتِنَاعِهَا مِنَ الشَّبَهِ وَ الشَّكْل؛ (1)
سپاس خدایى را سزاست كه هر وهمى دربارۀ او درمانده است؛ جز اينكه وجود او را درك كند، و هر عقلي از تصور كنه او نارساست؛ چون نظير و هم شكلى ندارد.»

سرّ اين مطلب آن است كه اگر ذات خداوند متعال شناخته شود، بايد محدود باشد؛ چون شناخت حقیقت يك چيز، تبيين و تمييز آن از ديگري است، به طوري كه با ديگري مشتبه نشود، و لازمۀ آن احاطۀ عالِم به تمام مشخصات آن است، که اين مطلب نشانگر محدوديت معلوم می باشد و در مورد خداوند متعال چنین چیزی صحيح نمي‌باشد؛ چون ازليت الهي باطل مي‌شود. (2)
به عبارت ديگر، خداوند متعال و صفات او نامحدود، و عقل بشري محدود است؛ از اینرو محدود نمي‌تواند به نامحدود احاطه داشته باشد و آن را بشناسد.
چنانكه خداوند متعال مي‌فرمايد:
«أَلا إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْ ءٍ مُحِيطٌ» (3) «آگاه باش كه او بر هرچيز احاطه دارد.»
و محيط مطلق، خودش مورد احاطه واقع نمي‌شود؛ وگرنه محيط مطلق نخواهد بود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

امر به تحصيل معرفت

با اين حال بندگان به تحصيل معرفت امر شده‌اند:
«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ»؛ (4)
من جن و انس را نيافريدم؛ مگر براى اينكه عبادتم كنند

«عن ابن عباس:
أي ليعرفون؛ (5)
از ابن عباس است که؛يعني براي اينكه مرا بشناسند.» كه بزرگان شيعه نيز اين تفسير را نقل كرده‌ و قبول كرده‌اند؛ (6) چون مطابق با روايات ائمه(ع) مي‌باشد.

و همچنين در حديث قدسي كه اهل سنت نقل كرده‌اند آمده است:
«كُنْتُ كَنْزاً مَخْفِيَّاً فَأَحْبَبْتُ أَنْ أُُعْرَفَ، فَخَلَقْتُ الْخَلْقَ لِكَيْ أُُعْرَفَ؛ (7)
من گنج مخفي بودم كه دوست داشتم شناخته شوم؛ لذا مخلوقات را خلق كردم تا شناخته شوم.»

پس بايد غير از عقل، حس و مشاعر محدود انساني، راهي براي شناخت خداوند متعال باشد، و اگر به آيات و روايات مراجعه كنيم، اين راه را بيان كرده‌اند، و آن شناخت خداوند از طريق شناخت مظاهر صفات الهي و اسماي حسناي اوست، كه همان حجّتهاي الهي بر روي زمين هستند و معرفت و اطاعت آنها معرفت و اطاعت خدا محسوب مي‌شود، و خدا را فقط بايد از اين راه كه خودش قرار داده است، بشناسيم.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

خداوند متعال در قران كريم ما را به اين راه (راه ولايت) راهنمايي كرده و فرموده است:
«سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ* إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ»؛ (8)
«خدا منزه است از آنچه توصيفش مى كنند؛ مگر بندگان مخلَص او.»

كه غير از مخلصين هر كس خدا را توصيف كند، خداوند از آن توصيفها پاك و منزه است. در ضمن، اين آيه به بندگان هشدار مي‌دهد كه براي شناخت خداوند متعال فقط به نزد بندگان مخلص الهي رفت و شناخت خدا از غير اين راه، خطاست.

در روايات زيادي راه شناخت خدا، فقط شناخت ولي الهي، بيان شده ‌است، از جمله:
در روايتي، از امام صادق(ع)، آمده است:
«خَرَجَ الْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَى أَصْحَابِهِ فَقَالَ: أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِكْرُهُ مَا خَلَقَ الْعِبَادَ إِلَّا لِيَعْرِفُوهُ فَإِذَا عَرَفُوهُ عَبَدُوهُ فَإِذَا عَبَدُوهُ اسْتَغْنَوْا بِعِبَادَتِهِ عَنْ عِبَادَةِ مَا سِوَاهُ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ: يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ! بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي فَمَا مَعْرِفَةُ اللَّهِ؟ قَالَ: مَعْرِفَةُ أَهْلِ كُلِّ زَمَانٍ إِمَامَهُمُ الَّذِي يَجِبُ عَلَيْهِمْ طَاعَتُه؛ (9)
امام حسين(ع) به اصحاب خود فرمودند: اي ‌مردم! خداوند عزّوجلّ بندگان را خلق نكرده؛ مگر براي اينكه او را بشناسند و وقتي شناختند، او را عبادت كنند و از عبادت غير او بي‌نياز شوند. مردي گفت: يابن رسول الله! پدر و مادرم به فدايت، معرفت خدا چيست؟ فرمود: اينكه اهل هر زمان، امام خودشان را كه طاعتش بر آنها واجب است، بشناسند.»

و همچنين در روايتي حضرت علي(ع) به سلمان و ابوذر مي‌فرمايد: «مَعْرِفَتِي بِالنُّورَانِيَّةِ مَعْرِفَةُ اللَّهِ؛ (10)
شناخت من به مقام نورانيت، شناخت خداست.»

و امام باقر(ع) فرموده‌اند:
«بِنَا عُرِفَ اللّه؛ (11)
خداوند متعال به وسيلۀ ما شناخته مي‌شود.»

اينها نشان مي‌دهند كه معرفت الهي فقط از طريق انسان كامل در هر زمان، كه همان امام و حجت الهي است، ممكن مي‌باشد. و شناخت خدا به غير اين روش، ضلالت خواهد بود، چنانكه در بين فرق اسلامي مي‌بينيم كساني كه به غير ائمه(ع)، با راه هاي ديگر خواسته اند خدا را بشناسند، دچار نوعي شرك، مانند اعتقاد به تجسيم و تشبيه، شده‌اند. يا در صفات الهي معتقد به مطالبي شده‌اند كه منجر به كفر و شرك مي‌شود، مانند اعتقاد به جبر كه منجر به ظالم بودن خدا – العیاذ بالله - مي‌شود و اعتقاد به اختيار مطلق انسان كه منجر به قول يهود مي‌‌شود که:
«وَ قالَتِ الْيَهُودُ يَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ»؛ (12)
«يهود گفتند: دست خدا بسته است.»
و صدها مورد از اين انحرافات در دينِ منحرفين از معصومين(ع) وجود دارد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ائمه اطهار وسيله شناخت خداوند

به همين جهت در روايات تأكيد فراوان شده است كه خداوند و صفات او را حتماً از راه ائمه اطهار(ع)، بايد شناخت، چنانكه امام هادي(ع) در زيارت «جامعۀ كبيره» فرموده اند:
«مَنْ وَحَّدَهُ قَبِلَ عَنْكُم؛ (13)
هر كس خدا را يگانه دانسته از شما قبول كرده است.»؛

يعني توحيد صحيح و كامل فقط از اين راه ممكن است، و در جاي ديگر از همين زيارت، حجّتهاي الهي را محالّ معرفت الهي معرفي كرده، می فرمايد:
«السَّلَامُ عَلَى مَحَالِّ مَعْرِفَةِ اللَّهِ»،

و امام الموحدين، اميرالمؤمنين(ع)، در ضمن كلامي مي‌فرمايند:
«نَحْنُ الْأَعْرَافُ الَّذِي لَا يُعْرَفُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا بِسَبِيلِ مَعْرِفَتِنَا؛ (14)
ما همان اعراف هستيم كه خداوند متعال به غير معرفت ما شناخته نمی شود.

از آيه:
«الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتي وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دينا»؛ (15)
«امروز دينتان را كامل كردم و نعمتم را بر شما اتمام نمودم و راضي شدم براي شما كه اسلام دينتان باشد.»
نیز مي‌توان فهميد كه اسلام بدون ولايت و امامت، مورد رضايت خداوند متعال نيست، و اسلام كه اصلي‌ترين پيامش، توحيد است با امامت كامل مي‌شود.

پس معرفت صحيح خداوند و توحيد واقعي، فقط با معرفت ولي الهي ممكن است و غير از اين راه، ضلالت و گمراهي است. و به اين مطلب روايت امام باقر(ع) تصريح دارد كه فرمودند:
«إِنَّمَا يَعْرِفُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ يَعْبُدُهُ مَنْ عَرَفَ اللَّهَ وَ عَرَفَ إِمَامَهُ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ مَنْ لَا يَعْرِفِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لَا يَعْرِفِ الْإِمَامَ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنَّمَا يَعْرِفُ وَ يَعْبُدُ غَيْرَ اللَّهِ هَكَذَا وَ اللَّهِ ضَلَالا؛ (16)
تنها كسي كه خدا و امام از ما اهل بيت(ع) را بشناسد، خدا را شناخته و عبادت كرده است و هر كس خدا و امام از ما اهل بيت(ع) را نشناسد، غيرخدا را شناخته و غير او را عبادت مي‌كند. والله چنين كسي گمراه است.»

پس چنانكه در آيات و روايات ملاحظه مي‌كنيم، مرحلۀ اول عبادت، كه معرفت و توحيد خداست، وابسته به معرفت و پذيرش ولايت امام بر حق مي‌باشد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

4. ولايت، شرط اخلاص در عبادت

اخلاص كه از آن به عنوان روح عبادت ياد مي‌شود، امري قلبي است و يكي از شرايط قبولي عبادت و از شرايطي است كه تحصيل كامل و صحيح آن، براي اكثر انسانها دشوار است.

از شرايط و ارکان مهم اخلاص، كه عبادت بدون آن ارزشي ندارد، پذيرفتن ولايت ائمه(ع) است. بدون شناخت وليّ الهي و سر نهادن بر ولايت او، اظهار اخلاص نوعي ريا خواهد بود.

در روايتي از امام صادق(ع) در دعاي بعد از نماز عيد غدير نقل شده است كه فرمودند:
«شَهَادَةُ الْإِخْلَاصِ لَكَ بِالْوَحْدَانِيَّةِ بِأَنَّكَ أَنْتَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ وَ عَلِيّاً أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنَّ الْإِقْرَارَ بِوَلَايَتِهِ تَمَامُ تَوْحِيدِكَ وَ الْإِخْلَاصُ بِوَحْدَانِيَّتِكَ؛ (21)
شهادت با اخلاص به وحدانيت تو اين است كه تو خدايي هستي كه غير از تو معبودي نيست، و محمد(ص) بنده و فرستادۀ توست و علي(ع) اميرالمؤمنين است و اقرار به ولايت او اتمام توحيد تو است و اخلاص به وحدانيت تو.»

حضرت در اين روايت چندين بار ولايت اميرالمؤمنين(ع) را شرط اخلاص و توحيد معرفي مي‌كنند، كه بدون آن اخلاص واقعي حاصل نمي‌شود.

و همچنين از سلمان و ابوذر، ازحضرت علي(ع) نقل شده است كه فرمودند: «مَعْرِفَتِي بِالنُّورَانِيَّةِ مَعْرِفَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ وَ مَعْرِفَةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَعْرِفَتِي بِالنُّورَانِيَّةِ وَ هُوَ الدِّينُ الْخَالِص؛ (22)
شناخت من با مقام نورانيت، شناخت خداست، و شناخت خدا، شناخت من به نورانيت، و اين دين خالص است.»

و همچنين مي فرمايند:«فَمَنْ أَقَامَ وَلَايَتِي فَقَدْ أَقَامَ الصَّلَاة؛ (23)
هر كس ولايت مرا برپا دارد، نماز را برپا داشته است.»
در اين روايت نیز قبول ولايت، شرط اخلاص در دين و حقيقت نماز معرفي شده‌است، پس در اخلاص و عبادت نیز ولايت شرط است.
ادامه دارد... .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پي نوشت :

1) التوحيد، شيخ صدوق، نشرجامعه مدرسين، قم، 1398ق، چاپ اول، ص73.
2) الأنوار الساطعة في شرح الزيارة الجامعة، شيخ جواد كربلائى، نشر دارالحديث‏، قم، چاپ اول، ج5، ص169.
3) فصلت/54.
4) الذاريات/ 56.
5) كشف الخفاء، العجلوني، ج2 ص132 حديث2016، دار الكتب العلمية، بيروت، 1408ق، چاپ سوم
6) ده رساله‏، فيض كاشانى‏، كتابخانه اميرالمؤمنين(ع)‏، اصفهان‏، 1371 ش‏، چاپ اول، ص90.
7) تفسير مفاتيح الغيب، فخر الدين‏ رازى، دارإحياء التراث العربي‏، بيروت‏، 1420 ق‏، چاپ سوم‏، ج28، ص194.
8) صافات/ 160.
9) ‏تفسير نور الثقلين‏، ابن جمعه هويزى، نشر اسماعيليان،‏ قم،‏ 1415ق، چاپ چهارم‏، ج 5، ص132.
10) بحارالانوار، محمدباقر مجلسي، نشر مؤسسۀ الوفاء، بيروت، 1404 ق، چاپ اول، ج26، ص1.
11) ‏الكافي‏، كلينى محمد بن يعقوب، نشر انتشارات اسلاميه، تهران، ‏1362 ش، چاپ دوم، ج1، ص145.
12) مائده/64.
13) عيون اخبار الرضا(ع)، شيخ صدوق، نشرجهان، تهران، 1387ق، چاپ اول، ج2 ص272.
14) الكافي، شیخ کلینی، ج‏1، ص 184.
15) مائده/ 3.
16) الكافي، شیخ کلینی، ج‏1، ص 181.
17) عيون اخبار الرضا(ع)، شیخ صدوق، ج2، ص272، زيارت جامعه كبيره.
18) الكافي، شیخ کلینی، ج8 ، ص 242.
19) عيون اخبار الرضا(ع)، ج2 ص272، زيارت جامعه كبيره.
20) كمال الدين‏، شيخ صدوق‏، انتشارات اسلاميه‏، تهران‏، 1395 ق‏، چاپ دوم‏، ج1 ص64. در خيلي از منابع اهل سنت آمده است از جمله: الطبراني، المعجم الكبير، دار إحياء التراث العربي، بيروت، 1405ق، چاپ دوم، ج5، ص 154.
21) غاية المرام و حجة الخصام، سيد هاشم بحرانى، تحقيق سيد على عاشور، بيروت، 1422 ق‏، چاپ اول، ج1 ص340.
22) بحارالانوار، علامه مجلسی، ج26، ص1.
23) همان.

اداره کل مطالعات و پژوهشهای تبلیغی - قادر سعادتی

ادامه دارد ...

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

ولایت ائمه(ع)، روح عبادات (2)

5. ولايت، شرط قبولي عبادات

آيات و روايات كثيري مبني بر اشتراط ولايت در قبول طاعات و عبادات، وجود دارد و برخي از بزرگان مانند صاحب «وسائل الشيعۀ» یك باب را به اين امر اختصاص داده است، و ما در اينجا به برخي از آيات و روايات اشاره مي‌كنيم:

آيات
1. در تفسير آيۀ
(( وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ خاشِعَةٌ* عامِلَةٌ ناصِبَةٌ * تَصْلى ناراً حامِيَةً ))؛ (1)
«در آن روز چهره هايى از شدت شرمسارى، حالت ذلّت به خود مى گيرند، از سيمايشان اين معنا خوانده مى شود كه در دنيا تلاش بسيار كرده اند و در اينجا تلاشهاى خود را بى فايده يافته اند و در نتيجه خستگى دنيا از تنشان بيرون نرفته، داخل آتشى سوزان مى شوند.»

از امام صادق علیه السلام وارد شده است كه به ابوحمزه فرمودند:
«مَنْ خَالَفَكُمْ وَ إِنْ عَبَدَ وَ اجْتَهَدَ مَنْسُوبٌ إِلَى هَذِهِ الْآيَة؛ (2)
هركس مخالف شما باشد (شيعه نباشد) اگرچه در عبادت تلاش كند، منسوب به اين آيه است.»

2. و در تفسير آيه
(( وَ إِنِّي لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى )) (3)؛
«و من آمرزندۀ همه آن كسانم كه توبه كرده و ايمان آورده و عمل صالح انجام داده و سپس هدايت يابند.»