(*(*(*(*ََََََگذري بر زندگي فقيه عاليقدر شمس الدين زين الدين بن علي (شهيد ثاني)*)*)*)*)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

هوالمحبوب

شرح حال

زیدالدین بن علی معروف به شهید ثانی در سال 911 هجری قمری در یک خانواده سرشناس که همه اهل علم و دانش و دین بوده، فقها و علمائی، تحویل جامعه اسلامی داده بودند در جبع یکی از توابع جبل عامل دیده به جهان گشود.

خانواده وی تا جائی مهد علم و دانش بوده که جد ششم وی شاگرد علا مه حـلـى بـوده و به سلسله الذهب مشهور گشته بودند ولی در میان همه ستارگان علمی و فقهی این خاندان، شهید ثانی درخششی ویژه‌ای از خود به یادگار گذاشت.

ایشان در تربیت علمی فرزندانش چنان دقیق عمل نموده که یکی از آنها صاحب کتاب معالم و شده، تحویل جامعه اسلامی داده است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

خصوصیات اخلاقى

وی با داشتن چنین مقام و شخصیت برجسته علمى و فقهى، در تامین پاره اى از ضروریات مـعـاش شـخـصا تلاش مى‌کرد، نوشته‌اند: وقتى هوا تاریک مى‌شد و شب فرا مى‌رسید الاغى را که مـرکب سوارى او بود از خانه بیرون مى‌آورد و به خارج شهر رفته هیزم جمع کرده و بر آن بار مى‌نمود و بدین وسیله سوخت منزل را براى خانواده‌اش فراهم مى‌ساخت .
در سایه این فضائل روحى و معنوى فرزند برومندى همچون عـلامه بزرگوار و دانشمند پارسا و ژرف نگر، ابو منصور جمال الدین حسن (صاحب کتاب معالم ) و دیگری صاحب کتاب مدارک به ثمر رسید که آثار گرانبهایى در اصول فقه و سایر علوم اسلامى به دنیاى شیعه ارمغان آورد.
شـهـیـد ثـانـى در پذیرایى از میهمانان و تامین حوائج متقاضیان در حد ایثار و فداکارى مى کوشید.
فـوق الـعاده زاهد و متقى بود، شاگردانش در احوالش نوشته اند: كه در ايام تدريس شبها برای گذران زندگى به هـيـزم كـشـى مى رفت و صبح به تدريس مى نشست. مدتى در بعلبك به پنج مـذهـب (جعفرى، حنفى، شافعى، مالكى و حنبلى) تدريس مى كرده است. اين دانشمند پاك نهاد على رغم اشتغالات ديگر تدريسى، حدود هفتاد اثر علمى از خود به جاى گذاشته است. تألـيـفـات شهيد ثانى از (روض الجنان) آغاز و به (الروضةالبهيه) ازلحاظ تاريخ تألـيـف پايان مى يابد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تحصیلات وی

تحصيلات مقدماتى را نزد پدر بزرگوارش گذراند. عطش او برای کسب علم و دانش او را راهی سرزمين های متعددی چون مصر، دمشق، حجاز، بيت المقدس، عراق و استانبول کرد و در محضر اساتيد مجرب آن زمان کسب دانش نمود. وى مردى جـامـع بوده است علاوه بر فقه و اصول، از فلسفه، عرفان، طب و نجوم هم آگاهى داشته است.
ایشان قرآن و ادبیات و فقه را که در طول آن از شرایع محقق حلی و لمعه شهید اول نیز مطالعتی بدست آورد، را در نزد پدرش آموخته، پس از فوت پدرش در 14 سالگی، در طی مسافرتی هشت ساله به شعر میس تحت شاگردی شیخ عبدالعالی، مبادرت به تحصیل فقه استدلالی نموده، سپس در منطقه کرک نوح، نزد مولف محجة البیضاء، اصول عقائد و فقه گذراند. در دمشق تخصصهای طب و هیئت و حکمت اشراقی را ضمیمه علم و دانش خود نموده و در سفر دوباره‌ای که به این سرزمین داشته به قرائت اخبار و احادیث روی آورده، در سال 953 پس از مراجعت به وطن از عراق در مدرسه بعلبک به تدریس فقه در مذاهب مختلفه اسلام همت گماشته است. البته ایشان علاوه بر سفرهای فوق، سفرهایی نیز به مصر، حجاز، عتبات عالیات، بیت المقدس، حلب، قسطنطنیه، که مجموعا شانزده سفر می‌باشد به عمل آورده.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

درجه علمی شهید ثانی

طبق نظر اساتید فن، ایشان در مهد علم و دانش متولد گشته، در سایه آموزشهای علمی پدر و شوهر عمه و تلاش و جدییتهای خودش در اثر هوش و استعداد سرشاری که داشته به درجه اجتهاد رسیده و در علوم اسلامی صاحب نظر گردید. تا جائیکه وقتی می‌دید استاد، مطلب تازه‌ای برایش ندارد پای درس استاد دیگری می‌رفته، بر همین اساس است که مدت زیادی در پیش یک استاد توقف نمی‌کرد، بدین سبب نظرات علمای معاصر خود را بیواسطه و مستقیم بدست می‌آورده از محضر اساتید زیادی اعم از شیعه و سنی بهره‌ها برده، تا جائیکه اجازه روایتی از بیست و پنج علمای شیعه و سنی را کسب نموده است.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

شاگردان وی

ایشان علاوه استادان برجسته و مشهوری که از آنها کسب فیض و علم بوده شاگردان مشهوری نیز تربیت کرده که هر یک مانند ستاره درخشانی در آسمان دنیای اسلام نورافشانی کرده‌اند.
ازجمله اين شاگردان مي توان به سیدنورالدین موسوی عاملی جبعی، صاحب مدارک یعنی سید علی حسینی عاملی جبعی، صاحب معالم یعنی شیخ حسین عالمی حارثی همدانی، شیخ ابوالقاسم عاملی، پدر شیخ بهائی، عموی شیخ بهائی و دیگران ... .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تالیفات شهید ثانی

از ایشان علاوه بر شاگردانی که تربیت نموده، حدود هفتاد و نه کتاب و رساله نیز ضبط گردیده که بر حسب ترتیب موضوعى اشاره می‌کنیم، لازم به ذکر است که لحاظ تاریخی کتاب «روض الجنان» اولین تالیف وی و کتاب «الروضة البهیه» ازلحاظ تاریخ پایان تألـیـفات وی مى‌یابد.
الف ـ کتب و رسالات فقهى
1- روض الـجـنـان فى شرح ارشاد الاذهان.
2- مـسـالک الافهام فى شرح شرایع الاسلام.
3- الفوائد العملیة فى شرح النفلیة .
4- المقاصد العلیة فى شرح الالفیة.
5- نتایج الافکار فى حکم المقیمین فى الاسفار.
6- رسالة فى ارث الزوجة من العقار.
7- رسالة فى احکام الحیوة.
8- رسالة فى وجوب صلوة الجمعه .
9- رسالة فى الحث على صلوة الجمعه .
10- رسالة فى تحریم طلاق الحائض الحامل المدخول بها, الحاضر زوجها.
11- رسالة فى حکم طلاق الحائض الغائب عنها زوجها.
12- رسالة فى تحقیق النیة .
13- مناسک الحج الکبیر.
14- مناسک الحج الصغیر.
15- رسالة فى عدم جواز تقلید المیت .
16- الفتاوى المختصره , غالبا در مسائل مربوط به عبادات است .
17- رسالة فى انفعال ما البئر.
18- رسالة فیما اذا احدث المجنب حدثا صغیرا فى اثنا الغسل .
19- رسالة فیما اذا تیقن الحدث و الطهارة و شک فى السابق منهما.
20- المسائل النجفیه .
21- مسائل جبل عامل .
22- رسالة فى عدم قبول الصلوة الا بالولایة .
23- الـرسـالـة الاسـطنبولیة فى الواجبات العینیه .
24- الـروضـة الـبـهیة فى شرح اللمعة الدمشقیه .
25- حاشیة المختصر النافع .
26- حاشیه ارشاد الاذهان .
27- حاشیه قواعد الاحکام .
28- حاشیه شرایع الاسلام .
کتب درایه
29- الـبـدایة فى علم الدرایة.
30- شرح البدایة فى علم الدرایة .
کتب اصول فقه
31- تـمـهید القواعد الاصولیه لتفریع الاحکام الشرعیه .
کتب مربوط به حدیث
32- غنیة القاصدین فى اصطلاحات المحدثین .
33- شرح حدیث (الدنیا مزرعة الاخرة )
34- کتاب فى الاحادیث .
کتب ادعیه
35- رسالة فى الادعیه .
36- رسالة فى آداب الجمعه .
کلام
37- حقائق الایمان یا تحقیق الاسلام و الایمان .
تفسیر
38- رسالة فى شرح بسمله .
نحو
39- منظومة فى النحو.
40- شرح المنظومة فى النحو.
اخلاق و عرفان دینى
41- منار القاصدین فى اسرار معالم الدین .
42 ـ منیة المرید فى آداب المفید و المستفید.
43- مـسـکـن الـفؤاد عند فقد الاحبة و الاولاد .
44- تلخیص مسکن الفؤاد.
45- کشف الریبة عن احکام الغیبة .
46- التنبیهات العلیه على وظائف الصلوة الغیبیة .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

شهادت وی

شهادت شهيد بنابر آنچه آمده است بدين صورت بوده است که روزی دو نفر از مردم (جبع) براى مرافعه و محاكمه به شهيد ثانى مراجعه كردند او نيز طبق موازين دينى و ضوابط شرعى، دعوى را فيصله داد. نـتـيجه به نفع يكى از طرفين و به ضرر ديگرى فيصله يافت. شخص محكوم از اين داورى به خشم آمد و نزد قاضى (صيدا) رفت و از او شکايت كرد كه شهيد ثانى رافضى و بدعت گذار در دين است. قاضى جريان را بـه سـلـطـان سـلـيـم اطـلاع داد و از طرف او فردی براى دستگير كردن شهيد، مأمور شد.
فرد مأمور كه مطلع شد شهيد به سفر حج رفته به طرف مكه رفت و در اثناء راه مكه به شهيد ثانى رسيد و او را دستگير كرد. شهيد ثانى از او براى انجام سفر حج مهلت خواست و او هم موافقت نمود. در بين راه مأمور تحت تأثيري فردي شيطان صفت و ترس از سلطان در اجازه دادن به شهيد براي زيارت خانه خدا همانجا آن فقيه بزرگ و عالم رباني و مرد خدا را به شهادت مي رساند. سپس سر مبارک شهيد را از تن جدا کرده، در ظرفي نهاده، روانه درگاه سلطان سليم مي گردد و پيکر پاک و مطهر شهيد را همانجا رها مي نمايد.
گفته شده در آن شب گروهي از ترکمنها که در آن نواحي بودند، مي بينند انواري از آسمان پايين مي آيد و بالا مي رود! پس از جستجو به پيکر بي سر و غرقه به خون شهيد ثاني بر مي خورند و بدون اينکه آن را بشناسند و هويت او را تشخيص دهند، آن بدن پاک را همانجا به خاک سپرده، گنبد کوچکي نيز بر مزار او مي سازند. آن مأمور و قاتل جنايتکار نيز وقتي به دربار عثماني مي رسد به جاي پاداش به سبب تخلف از دستور سلطان سليم که به وي سفارش کرده بود شهيد را زنده نزد وي بياورد، بي درنگ به سزاي جنايت بزرگ خود رسيده، اعدام مي گردد.
مرحوم خوانسارى صاحب روضات الجنات، درباره شهيد ثانى چنين مى گويد: تاكنون در جمع دانـشـمـندان بزرگ و برجسته شيعه كسى را به ياد ندارم كه از لحاظ شكوه شخصيت، سعه صدر، خـوش فـهمى، حسن سليقه، داشتن نظم و برنامه تحصيلى، كثرت اساتيد، ظرافت طبع، معنويت سـخـن و پـختگى و بى نقص بودن آثار علمى به پاى او برسد، بلكه اين استاد بزرگوار در تخلق به اخلاق الهى و قرب منزلت چنان مى نماياند كه بلافاصله در رده پس از امامان معصوم (علیهم السلام) قرار دارد.

منبع:www.daneshnameh.roshd.ir