کشف حقیقت از گوشههایی از سوره الرحمن
بعضی از مفسرین نمونههایی از این پرده برداری از الفاظ و معانی ظاهری و کشف جمال این حقیقت پنهان شده را بیان کردهاند که در این مقال، به طور اجمال به آنها میپردازیم:
علامه مجلسی در «بحار» از علی بن ابراهیم قمی چنین نقل کرده است (بحار الانوار، ج 24، ص 67، 36،171.) :«الرحمن علم القرآن»; یعنی «علم محمدا القرآن»و درباره آیه «خلق الانسان» میفرمایند: ذلک امیرالمؤمنین علیهالسلام «علمه البیان»; یعنی «علمه بیان کل شیء یحتاج الناس الیه» و درباره «الشمس و القمر بحسبان» میفرمایند که مراد آن دو نفر هستند (اولی و دومی از غاصبان خلافت)، که در قیامت به عذاب خدا گرفتار میشوند;
به این صورت که نور ظاهری آنها به عرش برمی گردد و حرارت آنها هم که از جهنم بوده است، به جهنم برمی گردد و تعبیر «شمس» و «قمر» برای آن دو نفر به این جهت است که پیروان آنها آنان را خورشید این امت و نور آن میدانند. و به خدا سوگند که غیر از آن دو نفر کسی مراد خداوند نیست و نیز درباره این آیه «و النجم و الشجر یسجدان» فرمودهاند که «نجم» رسول خدا صلی الله علیه و آ له است که خداوند در جای دیگر قرآن هم به ایشان لقب نجم داده است. (در سوره نحل آیه 16:« و علامات و بالنجم هم یهتدون» که علامات اوصیاءهستند و نجم رسول خدا صلی الله علیه و آ له.)
و آیه «و السماء رفعها و وضع المیزان» را نیز چنین معنا میفرمایند که «سماء» رسول خداصلی الله علیه وآله است که خداوند او را به سوی خودش بالا بردهاست و «میزان» امیرالمؤمنینعلیهالسلام است که او را برای خلقش نصب کرده است و درباره آیه«الا تطغوا فی المیزان» میفرمایند که بر امام با عصیان از دستوراتش طغیان نکنید « و اقیموا الوزن بالقسط»; یعنی: برای خود امام عدل اقامه کنید.«و لاتخسروا المیزان»; به امام ظلم نکنید و حقش را کم نگذارید.
و اما درباره «فبای آلاء ربکما تکذبان» چنین میفرمایند که این آیه در ظاهر خطاب به جن و انس است ولی در باطن مراد، آن دو نفر (غاصبان خلافت) هستند.
و این مطالب از امام صادق علیهالسلام در کتاب «کنز الفوائد و تاویل الآیات الظاهرة» هم روایتشده است که علامه مجلسی در «بحار» از آن نقل کرده است. (بحار الانوار، ج 24، ص 309 و ج 30، ص 256.)
این در حالی است که درباره آیات دیگر این سوره هم به همین منوال پرده از چهره زیبای حقیقت کنار زده شده و مقداری از وجاهت و زیبایی آن را آشکار کردهاند.
علامه مجلسی در «بحار» (بحار، ج 24، ص 97، 98 و99) از کتاب «کنز الفوائد» از ابوذر رضی الله عنه از پیامبر گرامی اسلامصلی الله علیه و آ له درباره آیه «مرج البحرین یلتقیان» روایت کرده است که آن دو بحر علی و فاطمهعلیهماالسلام هستند که هر یک دریایی از علم هستند و یکی بر دیگری خروج نمیکند و «یخرج منهما اللؤلؤ و المرجان» حسن و حسین علیهماالسلام هستند.
شیخ صدوق در «خصال» و ابن شهر آشوب در «مناقب» و دیگران نیز این روایت را نقل کردهاند. حال با این نمونهها، ما میتوانیم به جمع بندی زیبایی دست پیدا کنیم و آن اینکه سوره الرحمن در توصیف زیباترین مخلوقات خداوند و تذکر به قدردانی از این نعمتهای حقیقی و توبیخ تکذیب آنها نازل شده است و لقب «عروس» سزاوارترین لقب برای این سوره است و نباید از این نکته غافل بود که تعبیر آیات این سوره همه، به حکم وحدت سیاق، باید بر همین منوال بر اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آ له تطبیق شود تا وحدت سیاق این سوره خدشه دار نشود.
در حدیثی از رسول خدا(صلی الله علیه و آ له) میخوانیم:
مَنْ قَرَأَ سُورَةَ الرَّحْمَنِ رَحِمَ اللَّهُ ضَعْفَهُ وَ أَدَّی شُکْرَ مَا أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَیْهِ:
«هر کس سوره الرحمن را بخواند خداوند به ناتوانی او (در ادای شکر نعمتها) رحم میکند، و حق شکر نعمتهائی را که به او ارزانی داشته، خودش ادا میکند
گر چه درباره آیات دیگر این سوره چنین تفاسیری از اهل بیتعلیهم السلام به ما نرسیده است ولی مشابه آنها در احادیث دیگری وارد شده است که منطبق بر مفاهیم این آیات است و شاید بتوان با کمک آنها مراد و مقصود واقعی بقیه آیات این سوره زیبا را پیدا کرد و اشاره مفسران کلام الهی و امانتداران وحی به بعضی از آنها و فروگذاری از بیان بعضی دیگر، از باب این است که «تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.»