چرا نماز شب خوان ها کم شده اند؟

[شهیده]

بسیاری از سنّت های نبوی متأسفانه در میان ما جایگاه اصلی خود را ندارند. این موضوع به خصوص زمانی اهمیت می یابد که توجه شود، توصیه و تأکید معصومین(علیهم السلام) بر آن ها بسیار بوده است! از جمله این سنت های شریف «نماز شب» است تا جایی که نشانه مؤمن اقامه نماز شب دانسته شده است. در این نوشتار به بررسی سیره امیرمؤمنان (علیه السلام) در این باب می پردازیم.

نمازی در دل شب
شب هنگام که مردم در خوابند، مؤمنان واقعی از بستر بر می خیزند و به راز و نیاز با معبود یگانه می پردازند. نمازی که در تاریکی شب کسی جز خود خداوند از آن خبر ندارد و رمز برتری آن نیز شاید همین بی ریایی و مخلصانه بودن آن باشد.

سیره امیرمؤمنان در مورد نماز شب
اقامه نماز شب از جمله سنّت ها و سیره های همه معصومین است که هرگز در طول زندگی شریفشان ترک ننمودند. گویی دل شب بهترین زمان بود تا رازهای دل علی (علیه السلام) را بشنود و در خود نگهداری کند: «دل شب محرم سرّالله است»

از جمله آدابی که برای مستحبات نماز شب ذکر شده است، عملی است که امیرمؤمنان (علیه السلام) هنگامی که برای نماز از بستر برمی خاستند، انجام می دادند و آن این بود که به آسمان نگاه می کردند و آیاتی از قرآن را در مورد خلقت آسمان و زمین تلاوت می فرمودند. همچنین نقل است حضرت آیات آخر سوره مبارکه حشر را هنگام نماز شب تلاوت می فرمودند. این آیات توصیف کننده اسماء و صفات الهی است که بزرگی و برتری خداوند متعال را نشان می دهد:

مردی نزد امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) آمد و گفت: یا امیرالمؤمنین من در شب گذشته از نماز شب محروم شدم. حضرت به او فرمودند: تو مردی هستی که گناهان پایبند تو شد!

هُو الله الذی لا إله ألاّ هو عالمُ الغیبِ و الشّهاده هو الرّحمن الرّحیم. هو الله الّذی لا إله إلاّ هو الملکُ القُدّوسُ السَّلامُ المُؤمِنُ المُهَیمِنُ العزیزُ الجَبّارُ المُتکبّرُ سبحان الله عمّا یُشرکون. هو الله الخالقُ البارئُ المُصَوِّرُ لهُ الأسماءُ الحُسنی یُسَبِّحُ له ما فی السَّمواتِ و الأرضِ و هُو العزیزُ الحَکیم1

در این آیات شریفه، اسماء و صفات الهی مترتباً مورد تذکّر واقع می شوند و با یاد و ذکر خداوند و یادآوری صفات خاص الهی و بزرگی و بی همتایی او، دل برای ارتباطی مستمر و حضور قلبی خالصانه آماده می گردد. از این رو از جمله آداب نماز شب که از امیرالمؤمنان علی (علیه السلام) به سنّت مانده است، تلاوت این آیات هنگام برخاستن از بستر برای اقامه نماز شب است.

[شهیده]

ساعت های پایانی
اهتمام به مناجات الهی در شب از جمله آموزه هایی است که امیرمؤمنان (علیه السلام) تا آخرین ساعات عمر شریفشان نسبت به آن متذکّر بودند. نقل است در شب نوزدهم ماه رمضان، همان شبی که آخرین شب عمر مولای متقیان بود، در دل شب از خواب برخاستند و تا هنگامه نماز صبح به عبادت و دعا مشغول بودند. در همان شب بود که از امّت نزد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) گلایه نمودند و از جور و جفای خلق استغاثه جستند و شد آنچه نباید می شد، آنچنان که امام حسن (علیه السلام) پس از شهادت حضرت فرمودند: به خدا قسم، امشب مردی در بین شما قبض روح گردید که پیشینیان از او پیشی نگرفتند جز در فضل نبوت و آیندگان به او نخواهند رسید.2

از جمله آدابی که برای مستحبات نماز شب ذکر شده است، عملی است که امیرالمؤمنان (علیه السلام) هنگامی که برای نماز از بستر برمی خاستند، انجام می دادند.

محرومیت از نماز شب
از دیگر آموزه های اساسی درباره سیره امام علی (علیه السلام) درباره نماز شب آن است که به ذکر علت و دلیل محرومیت افراد از اقامه نماز شب پرداخته اند:

جناب صدوق در کتاب توحید روایت کرده اند که مردی نزد امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) آمد و گفت: یا امیرالمؤمنین من در شب گذشته از نماز شب محروم شدم. حضرت به او فرمودند: تو مردی هستی که گناهان پایبند تو شد.3

همان طور که مشاهده می شود حضرت در بیان علت عدم توفیق به خواندن نماز شب، کلیدی را ارائه می فرمایند که امروزه نیز می تواند راهگشای ما باشد. سرّ آنکه موفق به نماز شب نشویم جز این نیست که گناهان و زشتی ها همچون زنجیری پایمان را بسته اند و پرده غفلت و خواب زدگی بر چشمانمان کشیده اند. پس برای رهایی از چنگال گناهان و توفیق پرواز در شب های پر رمز و راز برای مناجات با معبود بی انباز باید تلاش و جهادی اکبر نمود.


نتیجه گیری
از جمله سیره امیرمؤمنان (علیه السلام) در بر پا داشتن سنن نبوی (صلی الله علیه و آله) اقامه نماز شب در طول عمر شریفشان بوده است. ایشان بر همین اساس، علت سلب توفیق از اقامه نماز شب را گناهان و محرمات ذکر فرموده اند.





......................................


منابع و مآخذ
1- سوره مبارکه حشر- آیات 24-22
2- فص حکمه عصمتیه فی کلمه فاطمیه- آیت الله حسن زاده آملی- ص69
3- مجموعه مقالات آیت الله حسن زاده آملی- ص21 و 22
4- فضایل و سیره چهارده معصوم(علیهم السلام) در آثار استاد علامه حسن زاده آملی- عباس عزیزی

[ملکوت* گامی تارهایی *]

مرحوم علی بن بابويه قمی پدر شيخ صدوق نامه‌ ای به امام عسكری(علیه السلام) نوشت و در آن از امام استدعا نمود كه او را پند دهد. امام در پاسخ چند نصيحت مرقوم فرمودند كه يكی از آنها توصيه به نماز شب بود كه حضرت چنين سفارش فرمودند: جدم رسول‌ الله(صلی الله علیه و آله و سلم) به پدرم اميرالمؤمنين(علیه السلام) فرمودند «يا علی عليك بصلائ الليل، عليك بصلائ الليل عليك بصلائ الليل، ليس منا من استخف بصلائ الليل» علی بر تو باد نماز شب، بر تو باد نماز شب، بر تو باد نماز شب، از ما نيست هر كس نماز شب را سبك بشمارد (انوار البهيه، باب وصايای امام يازدهم).

مرحوم شهيد ثانی در شرح لمعه، كه معروف‌ترين و مهمترين كتاب فقهی شيعی است و بيش از 7 قرن است كه كتاب درسی حوزه‌های علميه است در كتاب الشهادات مي‌‌نويسد: اگر شاهد نسبت به مستحبات مؤكد مانند غسل روز جمعه و تسبيحات حضرت زهرا(سلام الله علیها) و نماز شب و مانند آن بی تفاوت باشد؛ از عدالت ساقط است و شهادتش قابل استماع نيست. از روايت فوق و متن فتوای شهيد ثانی اهميت نماز شب مشخص می شود.

نماز شب حقيقتاً يك توفيق آسمانی است كه مانند همه فضيلت‌ها نصيب هر نااهلی نمی شود. فردی از امير‌المؤمنين(علیه السلام) پرسيد چرا ما توفيق شب‌ زنده‌داری و نماز شب پيدا نمی كنيم؟ حضرت فرمودند برای اين‌ كه روز مراقب اعمالتان نيستيد و گناهان روز شما را در شب زنجير می كند و توان پرواز را از شما می گيرد.

امام صادق(علیه السلام) فرمودند: نماز شب فقر و پريشانی را از زندگی می برد.
در روايت است كه در قيامت جايگاه نورانی وجود دارد كه همگان به آن غبطه می خورند و آن جايگاه مخصوص نماز شب‌خوانان است.
همچنين در روايت‌ است نماز شب كسالت و تنگ‌ خلقی و كينه‌ توزی و فشار قبر را از انسان دور می كند و بركت و آرامش و بزرگي و رزق به ارمغان می آورد.
امام سجاد(علیه السلام) فرمودند آنان كه اهل شب‌ زنده‌داری و نماز شب هستند دارای صورت‌هايی دلنشين و جذاب هستند زيرا در خلوت شب، نور خدا بر صورت‌های آنان می تابد و در روز مردم نور خدا را در صورت‌های آنان مشاهده می كنند.

نماز شب 11 ركعت است كه به صورت ذيل بايد ادا شود: 8 ركعت به نيت نافله شب كه هر 2 ركعت به يك سلام (4 تا 2 ركعت) بعد 2 ركعت به نيت شفع كه مستحب است در ركعت اول بعد از حمد سوره ناس خوانده شود و در ركعت دوم بعد از حمد سوره فلق (البته در هر ركعت می توان همان سوره توحيد را هم خواند) و بعد يك ركعت به نيت وتر كه بعد از حمد سه مرتبه سوره توحيد و بعد سوره فلق و بعد سوره ناس سپس دست چپ را به حالت قنوت بلند كرده و با دست راست شماره با تسبيح اذكار را بيان می كنند كه البته اذكار و دعاهای قنوت وتر مستحب است و می توان آنها را به طور كامل انجام داد و يا به اختصار و در حد توان و ميل روحی آنها را ذكر كرد كه عبارتند از: 70 مرتبه استغفرالله ربی و اتوب اليه و بعد 7 مرتبه هذا مقام العائذ بك من النار – 300 مرتبه العفو و بعد از آن رب اغفرلي و ارحمني و تب علي انك انت التواب الغفور الرحيم؛ برای چهل مؤمن طلب مغفرت نمودن: الله اغفر لفلان... چه زنده باشد و يا از دنيا رفته باشد، اهل تقوا باشد يا گناهكار... فقط به ولايت و امامت اهل‌ بيت معتقد باشد... سپس ركوع و بعد 2 سجده و تشهد و سلام و تسبيحات حضرت زهرا (سلام الله علیها) البته اينها موارد استحبابی است كه در روايات آمده و نمازگزار مختار است هر دعايی كه می خواهد در قنوت داشته باشد چه طولانی و چه اندك و كوتاه.
البته فقهای عظام می فرمايند از اين 11 ركعت اگر كسی از نظر روحی و جسمی آمادگی يا توان نداشت می تواند همان 3 ركعت شفع و وتر را بخواند.

در هر صورت خوشا به حال آن‌ كس كه در شب با خدا هم كلام می شود ولو به يك سبحان‌الله و استغفرالله-
التماس دعا

[عاشق یار]

خدا: بنده ی من نماز شب بخوان و آن یازده رکعت است.
بنده: خدایا !خسته ام!نمی توانم.
خدا: بنده ی من، دو رکعت نماز شفع و یک رکعت نماز وتر بخوان.
بنده: خدایا !خسته ام برایم مشکل است نیمه شب بیدار شوم.
خدا: بنده ی من قبل از خواب این سه رکعت را بخوان.
بنده: خدایا سه رکعت زیاد است.
خدا: بنده ی من فقط یک رکعت نماز وتر بخوان .
بنده: خدایا !امروز خیلی خسته ام!آیا راه دیگری ندارد؟
خدا: بنده ی من قبل از خواب وضو بگیر و رو به آسمان کن و بگو یا الله...
بنده: خدایا!من در رختخواب هستم اگر بلند شوم خواب از سرم می پرد!
خدا: بنده ی من همانجا که دراز کشیده ای تیمم کن و بگو یا الله...
بنده: خدایا هوا سرد است!نمی توانم دستانم را از زیر پتو در بیاورم !
خدا: بنده ی من در دلت بگو یا الله ما نماز شب برایت حساب می کنیم .
بنده اعتنایی نمی کند و می خوابد.
خدا:ملائکه ی من! ببینید من آنقدر ساده گرفته ام اما او خوابیده است.
چیزی به اذان صبح نمانده، او را بیدار کنید دلم برایش تنگ شده است
امشب با من حرف نزده.
ملائکه: خداوندا! دوباره او را بیدار کردیم ،اما باز خوابید
خدا: ملائکه ی من در گوشش بگویید پروردگارت منتظر توست...
ملائکه: پروردگارا! باز هم بیدار نمی شود!
خدا: اذان صبح را می گویند هنگام طلوع آفتاب است ای بنده ی من
بیدار شو نماز صبحت قضا می شود.
خورشید از مشرق سر بر می آورد.
ملائکه:خداوندا نمی خواهی با او قهر کنی؟
خدا: او جز من کسی را ندارد...شاید توبه کرد...


بنده ی من! تو، هنگامی که به نماز می ایستی من آنچنان گوش
فرا میدهم که انگار همین یک بنده را دارم و تو چنان غافلی که گویا
صد ها خدا داری.
فَلَمْ اَرَ مَوْلاً كَریماً اَصْبَرَ عَلى عَبْدٍ لَئیمٍ مِنْكَ عَلَىَّ یا رَبِّ اِنَّكَ تَدْعُونى
فَاُوَلّى عَنْكَ وَتَتَحَبَّبُ اِلَىَّ فَاَتَبَغَّضُ اِلَیْكَ وَتَتَوَدَّدُ اِلَىَّ فَلا اَقْبَلُ مِنْكَ كَاَنَّ
لِىَ التَّطَوُّلَ عَلَیْكَ فَلَمْ یَمْنَعْكَ ذلِكَ مِنَ الرَّحْمَةِ لى وَالاِْحْسانِ اِلَىَّ وَ
التَّفَضُّلِ عَلَىَّ بجُودِكَ وَكَرَمِكَ
من ندیدم مولاى بزرگوارى را كه بر بنده پست خود شكیباتر از تو باشد
بر من * اى پروردگارم تو مرا مى خوانى ولى من از تو رو مى گردانم و
تو به من دوستى مى كنى ولى من با تودشمنى مى كنم و تو *به من
محبت كنى و من نپذیرم ؛گویا من منتى بر تو دارم و باز این احوال بازندارد
تو را از احسان و رحمت ،پس تفضل نما برمن با جود و کرمت
(فرازهایی از دعای افتتاح)
((منبع وبلاگ جامع مقیم))