احکام نیابت

[سابحات]

سؤال -150 نایب چند ماه قبل از حج به بلد منوب عنه می رود و به عنوان نیابت حج حرکت می کند و به وطن خودش یا محل دیگری می رود، و در ماه ذیحجه که عازم حج می شود، دیگر به بلد منوب عنه نمی رود، کافی است یا نه ؟ و چه وقت باید برود؟
جواب - کافی است .
سؤال 151- در موردی که مرحوم پدرم فرموده بود پسر بزرگ نیابتا به مکه برود و من که پسر بزرگ هستم به وسیله ارث مستطیع شده ام اما تاکنون نتوانسته ام سهم خود را به پول مبدل کنم ، آیا می توانم با این حال به جای پدر حج بجا آورم یا نه ؟
جواب - با فرض حصول استطاعت مالی برای خودتان (1) ولو از بابت ارثیه اگر امکان فروش و صرف قیمت در حج را دارید باید اول برای خودتان حج بجا آورید، و برای پدر بعدا انجام دهید یا دیگری را نایب بگیرید (2) .
1- آیة الله غروی : چون فرض مسأله در عم تمکن از فروش است می تواند پسر بزرگ بجای پدر حج بجاآورد.
2- آیة الله مکارم : اگر میت شرط مباشرت کرده نمی تواند نایب بگیرد.
آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : اگر حج واجب بر عهده پدر بوده در همان سال نایب بگیرید تا تأخیر در انجام وصیت نشود.
سؤال 152- آیا جایز است برای نایب در طواف عمره تمتع یا طواف حج طواف را در غیر موسم حج بجا آورد یا نه ؟
جواب - مانع ندارد (1) .
1- آیة الله مکارم : طواف حج تمتع را باید تا آخر ذی الحجه بجا آورد و طواف عمره
تمتع را باید در اشهر حج قبل از عرفات بجا آورد.
آیة الله گلپایگانی ، آیة الله صافی : طواف عمره تمتع را در اشهر حج و طواف حج را در ذیحجه روز عید و بعد از آن باید بجا آورد مگر اینکه منوب عنه طواف را فراموش کرده باشد و بعد از گذشتن موسم متذکر شود که در این صورت خود او و در فرض عدم تمکن ، نایب او می تواند طواف را در غیر اشهر حج بجا آورد.
سؤال 153- شخصی قبلا مستطیع بوده و به حج نرفته والان هیچگونه قدرت مالی جهت انجام حج را ندارد، آیا فرزندش می تواند تبرعا از طرف او حج نیابتی انجام دهد؟
جواب - نیابت در حج از حی صحیح نیست مگر در صورتی که شخص از جهت پیری نتواند به حج برود یا مریض باشد (1) و از جهت مرض نتواند برود و مأیوس از خوب شدن تا آخر عمر باشد.
1- آیة الله خویی : یا عذر دیگری داشته باشد و عذر و مرض تا آخر عمر باقی بماند.
آیة الله تبریزی : یا عذر دیگری داشته باشد و اطمینان به زوال عذر و مرض نداشته باشد.
سؤال 154- حج به نیابت حضرت ولی عصر -ارواحنا له الفدا- چون در موسم حج تشریف دارند جایز است یا نه ؟
جواب - اشکال ندارد (1) .
1- آیة الله اراکی ، آیة الله مکارم : به امید مطلوبیت اشکال ندارد.
آیة الله بهجت : مانع ندارد و احتیاط در حج از نفس (خود) و اهداء ثواب برای آن حضرت است . (مناسک ، ص 158، مسائل متفرقه ، س 1) .
سؤال 155- زنی که واجب الحج است وصیت کرده که از اصل ترکه اش برای او حج بلدی توسط وصیش انجام شود، حال استطاعت جانی و مالی و غیره برای وصی او فراهم است ، فقط از حیث عدم شرکت در نام نویسی برای حج ، آنهم با عذ ری ، استطاعت راهی ندارد،آیا می تواند حج نیابی را انجام دهد؟
جواب - (1) وصی اگر قبلا استطاعت نداشته و فعلا هم راه برای او باز نیست الان هم مستطیع نیست و می تواند برای حج نیابی اجیر شود، ولی اگر بدون اینکه اجیر شود خود را به میقات برساند نمی تواند حج نیابی بجا آورد و باید برای خودش حج بجا آورد.
1- آیة الله مکارم : اگر از نام نویسی آن زن استفاده کند، باید برای او حج نماید.
آیة الله تبریزی : در فرض مزبور وصی برای خود حج بجا آورد و برای حج بلدی میت نایب بگیرد.
آیة الله گلپایگانی : با فرض استطاعت در میقات ، نیابت صحیح نیست .

[سابحات]

سؤال 156- کسی که حج نیابی انجام می دهد اگر در قربانی شخص ثالثی را وکیل کرد ذابح چگونه نیت کند، آیا باید نیت کند که به وکالت از میت قربانی می کنم یا باید وکالت از نایب میت کند؟ در هر صورت آیا باید نام میت را هم ببرد؟
جواب - نام میت بردن لازم نیست ، بلکه چنانچه نیت کند آنچه بر عهده نایب است انجام دهد صحیح است (1) .
1- آیة الله تبریزی : نایب باید نیت کند که برای حج نیابتی که انجام می دهد قربانی می کند و ذابح لازم نیست که نیت کند هر چند احوط و اولی این است که نیت کند آنچه را که بر عهده نایب است انجام می دهد.
سؤال 157- کسی که برای حج اجیر می شود، اگر شرط کند که مثلا برای طواف نساء یا یک عمل دیگری که نیابت برادر است نایب می گیرم ، آیا این شرط نافذ است و می تواند عمل نماید یا نه ؟
جواب - اگر عذر دارد (1) نمی تواند قبول کند، بلی در قربانی مانع ندارد و شرط لازم نیست (2) .
1- آیات عظام گلپایگانی ، تبریزی ، صافی : نیابت او محل اشکال است . (مجمع المسائل ، ج 1، ص 447، مسأله 33) .
آیة الله سیستانی : در عملی مانند طواف نساء که صحت حج بر آن متوقف نیست ، اگر از ابتدا هم عذر او معلوم باشد نیابت صحیح است .
آیة الله فاضل : معذور نباید نیابت کند و شرط اجازه در استنابه صحیح نیست مگر در قربانی که آن هم نیاز به شرط ندارد و اگر شرط کنند استیجار صحیح است لکن شرط قابل عمل نیست .
آیة الله خویی : بنابر احتیاط نیابت او مجزی نیست .
2- آیة الله خامنه ای : احوط آن است که نایب شخصا اعمالی را که برای آنها نایب شده انجام دهد.
سؤال 158- کسی که احتمال قوی عقلایی می دهد که نتواند اعمال را به نحو عادی انجام دهد، و ممکن است حج تمتع را بدل به افراد کند، آیا می تواند از حج واجب نیابت کند؟
جواب - می تواند نیابت کند، ولی اگر وظیفه او عدول به افراد شد بنابر احتیاط منوب عنه نباید اکتفاء به آن کند (1) .
1- آیة الله گلپایگانی : در عذر طاری اجزاء بعید نیست . (آراء المراجع ، ص 39) .
آیة الله صافی : اگر وضع بطوری است که نایب عندالعرف استطاعت حج تمتع دارد از حج منوب عنه مجزی است وإلا در صورت عدول مجزی از منوب عنه نیست .
آیة الله سیستانی : اگر از ابتدا علم یا اطمینان به عروض عذر ندارد نیابت و حج صحیح است هر چند بعدا عذر عارض شود و حج او بدل به افراد شود. (ملحق مناسک ، س 35) .
آیة الله خویی : هر گاه شخصی را برای حج تمتع اجیر نماید و وقت هم زیاد باشد و اتفاقا (یعنی پس از احرام عمره تمتع ) وقت برای حج تمتع تنگ شد و اجیر عدول به حج افراد کرد ذمه منوب عنه بری ء می شود. (مناسک ، مسأله 125) .
آیة الله مکارم : مگر اینکه از عذرهایی باشد که در حج احیانا پیش می آید. که در این فرض اکتفاء به آن بلا اشکال است .
آیة الله تبریزی : می تواند نیابت کند اگر وقت وسعت داشته باشد و احتمال عذر طاری بدهد و چنانچه عذر طاری شد حج او کفایت از منوب عنه می کند.
آیة الله بهجت : اتمام عمل طبق وظیفه عذری نایب کفایت می کند و مضر به صحت نیابت نیست (پرسشهای جدید حج ، ص 4، س 14) .
سؤال 159- نایبی که در وقت قبول نیابت برای حج معذور نبوده است ، و بعد از عقد اجاره در موقع عمل یا قبل از محرم شدن جزء معذورین شده و در هر عذری که پیش آمده طبق وظیفه معذورین رفتار نمود، آیا حج او از منوب عنه کافی است ؟ و آیا نسبت به نحوه عذر فرقی هست یا نه ؟
جواب - محل اشکال است (1) .
1- آیة الله فاضل : در عذر طاری اشکال ندارد.
آیة الله تبریزی : در عذر طاری نیابت معذور صحیح است و حج او از منوب عنه کافی است و در اجرت با مستأجر خود تراضی کند.
آیة الله صانعی : هر چند کفایت خالی از وجه نیست .
آیة الله خامنه ای : نایبی که در وقت قبول نیابت برای حج معذور نبوده است ، لکن بعد از عقد اجاره در موقع عمل یا قبل از محرم شدن جزء معذورین شده اگر عذر او منجر به نقص بعضی از اعمال حج نشود نیابت او صحیح است مثل اینکه در ارتکاب بعضی از تروک معذور شود ولی اگر عذر منجر به نقص در اعمال حج شود بطلان اجاره در اینصورت بعید نیست و احوط مصالحه بین نایب و منوب عنه در اجرت و اعاده عمره و حج برای منوب عنه می باشد.
آیة الله صافی : اگر قبل از احرام معذور از انجام حج به نحوی که برای آن اجیر شده است گردیده مستحق اجرت نیست اگر چه در بعض صور حج او کفایت از منوب عنه می کند.

[سابحات]

سؤال -160 کسانی که در حال اجیر شدن ، از معذورین نبوده اند و بعدا در اثناء عمل عذر عارض شده است ، آیا نیابتشان صحیح است و مستحق تمام اجرت می باشند یا نه ؟
جواب - اشکال دارد (1) .
1- آیات عظام گلپایگانی ، فاضل ، صافی ، مکارم : اشکال ندارد.
آیة الله تبریزی : در عذر طاری نیابت معذور صحیح است و حج او از منوب عنه کافی است و در اجرت با مستأجر خود تراضی کند.
آیة الله سیستانی : عذر طاری اشکال ندارد.
آیة الله صانعی : صحت نیابت خالی از وجه نیست .
سؤال 161- خدمه ای که از روی جهل به مسأله اجیر شده اند و وقوف اختیاری مشعر را درک نکرده اند فعلا تکلیفشان چیست ، و همچنین سایر معذورینی که حج ناقص از این قبیل انجام داده اند تبرعا یا با اجرت ؟
جواب - نیابت ایشان صحیح نیست (1) و کفایت از منوب عنه نمی کند، و باید پول را برگردانند (2) و خودشان با عدم عذر نسبت به درک اختیاری مشعر باید با انجام عمره مفرده (3) ، از احرام خارج شوند.
1- آیة الله مکارم : صحیح است .
آیة الله گلپایگانی : اگر عذر آنان طاری نبوده صحت حج و کفایت آن از منوب عنه محل اشکال است .
آیة الله سیستانی : اگر معذورند، هر چند از ابتدا معلوم باشد، چون درک وقوف رکنی می کنند کافی است و نیابت صحیح است ، بلکه حتی اگر غیر معذور هم به آن اکتفا کند حجش صحیح است ، ولی در صورت علم کفاره دارد.
آیة الله تبریزی : چنانچه شب در مشعر وقوف کرده اند و از روی جهل به مسأله قبل از طلوع فجر از آنجا کوچ کرده اند و در وقت دانستن مسأله امکان برگشت به مشعر و درک وقوف نبود حج آنها صحیح است ، و باید یک گوسفند کفاره بدهند و اگر در حج اجیر بوده اند در اجرت با مستأجر خود تراضی کنند و هم چنین سایر معذورینی که در اثناء عمل عذر پیدا کرده اند و از اول نمی دانسته اند اگر به وظیفه معذور عمل کنند حج نیابی آنها صحیح است ولی احتیاطا در اجرت با مستأجر خود تراضی کنند.
2- آیة الله خامنه ای : از اینجا تا آخر مسأله را متعرض نشده اند.
3- آیة الله فاضل : احتیاطا از ادنی الحل تجدید نماید و عمره مفرده انجام دهد.
سؤال 162- در مناسک آمده است که معذور نمی تواند نایب شود، معذور به چه کسی گفته می شود؟ لطفا حد آن را معین کنید، مثلا کسی که نمی تواند نماز طواف را صحیح بخواند، یا نمی تواند خودش رمی جمرات کند، و یا نمی تواند قربانی نماید، و یا نمی تواند یکی دیگر از واجبات حج را اعم از ارکان و غیر ارکان انجام دهد، معذور است یا خیر؟
جواب - هر کس نتواند اعمال اختیاری حج را انجام دهد معذور است (1) و نمی تواند نایب شود (2) ، ولی مباشرت در ذبح در حال اختیار هم لزوم ندارد، و لذا کسی که نمی تواند ذبح کند می تواند برای حج نایب شود و برای ذبح نایب بگیرد.
1- آیة الله گلپایگانی : بنابر احتیاط. (مجمع المسائل 1/443 مسأله 16) .
آیة الله بهجت : با علم و اطلاع از معذور بودن قبول نیابت خلاف احتیاط است . (پرسشهای جدید حج ، س 19) .
2- آیة الله سیستانی : اگر از انجام عمل اختیاری در حج معذور باشد، هرچند مانند قرائت نماز طواف یا تلبیه باشد، بنابر احتیاط واجب نمی تواند نایب شود، ولی اگر از انجام اعمالی که در صحت حج دخالت ندارد، مانند طواف نساء یا بیتوته یا رمی روز 11 و 12 نیابت صحیح است و همچنین اگر در وقوف در بیش از مقدار رکن معذور باشد. اگر از درک وقوف اختیاری در تمام وقتش معذور بوده باشد و به مقدار رکن وقوف نماید، بعید نیست که نیابت او جایز باشد. و اگر از بیتوته در منی معذور باشد، بنابر اظهر نیابت او جایز است . اگر از رمی در روز 11 و 12 معذور باشد و دیگری برای او رمی نماید، بعید نیست که نیابتش صحیح باشد، اما اگر معذور از رمی جمره عقبه در روز 10باشد، نیابتش صحیح نیست . (ملحقات مناسک ، س 58) .
آیة الله تبریزی : نیابت او اشکال دارد.
آیة الله مکارم : عذرهایی که در حج پیش می آید مانع صحت نیست .
سؤال 163- کسی که نماز او صحیح نیست و برای حج به نیابت آمده است ، آیا نیابت او صحیح است ؟ و مفروض این است که به عنوان نیابت محرم شده است ؟
جواب - اگر از قرائت صحیح معذور است ، نیابت و احرام او باطل است (1) ، و اگر معذور نیست صحیح است و باید قرائت خود را درست کند (2) .
1- آیة الله گلپایگانی : اگر از قرائت صحیح معذور است نیابت او محل اشکال است (لکن در باطل بودن احرام و عدم آن فتوای ایشان بدست نیامد) .
آیة الله خویی ، آیة الله تبریزی : نیابت او اشکال دارد.
آیة الله مکارم ، آیة الله سیستانی : بنابر احتیاط واجب .
آیة الله بهجت : با علم و اطلاع از معذور بودن قبول نیابت خلاف احتیاط است . (پرسشهای جدید حج ، ص 5، س 19) .
2- آیة الله غروی : گرچه به تلقین شخص دیگری باشد که آن بخواند و نایب هم با او بخواند.
سؤال 164- اگر مستنیب یا منوب عنه در وقت نیابت بدانند که نایب جزء معذورین است و او را نایب کنند، اولا آیا اجرت نیابت برای نایب حلال است یا نه ؟ و ثانیا آیا حج نیابتی او صحیح و از حجة الاسلام یا غیر حجة الاسلام منوب عنه کفایت
می کند یا نه ؟
جواب - با فرض اینکه معذور بوده و استیجار شده (1) استحقاق اجرت ندارد، و کفایت نمی کند.
1- آیة الله گلپایگانی : احوط استرضاء از مستأجر است یا اجرت را مسترد دارد و بنابر احتیاط کفایت نمی کند. (مناسک عربی ، ص ,50 مسأله 9) .
آیة الله خویی : اجیر می تواند اجرة المثل عملش را از کسی که او را اجیر کرده بگیرد ، مگر اینکه بیشتر از اجرة المسمی باشد. (المسائل الشرعیه ، ج 1، ص (310.
آیة الله مکارم : اگر نایب نمی دانسته و مستنیب می دانسته باید اجرة المثل او را بپردازد.
آیة الله تبریزی : در فرض مزبور استحقاق اجرت را دارد ولی اکتفاء به عمل او مشکل است .