شفاعت كنندگان روز قيامت چه كساني هستند و چگونه شفاعت مي كنند؟
پاسخ :
كلمة شفاعت در لغت به معناي جفت شدن و كنار هم قرار گرفتن دو چيز است.[1] در اصطلاح كلامي نيز شفاعت به معناي وساطت اوليا و برگزيدگان الهي، براي رساندن بندگان به فيض رحمت و مغفرت الهي و دستگيري و نجات آنان است.[2]
شهيد مطهري مي گويد:
شفاعت اقسامي دارد كه برخي از آنها نادرست و ظالمانه است و در دستگاه الهي وجود ندارد ولي برخي، صحيح و عادلانه است و وجود دارد.
نوع نادرست شفاعت كه به دلايل عقلي و نقلي مردود شناخته شده است اين است كه گناهكار بتواند وسيله اي برانگيزد و به توسط آن از نفوذ حكم الهي جلوگيري كند، درست همان طوري كه در پارتي بازي هاي اجتماعات منحطّ بشري تحقق دارد. اما شفاعت صحيح كه تأييد كنندة قانون و حافظ نظام است و آيات و روايات زيادي از طريق شيعه و سني وجود آن را اثبات مي كند بر دو گونه است:
1 شفاعت «رهبري» يا شفاعت «عمل». 2. شفاعت «مغفرت» يا شفاعت «فضل».
شفاعت رهبري، شفاعتي است كه شامل نجات از عذاب و نيل به حسنات و حتي بالا رفتن درجات مي باشد. شفاعت مغرفت، شفاعتي است كه تأثير در از بين بردن عذاب و در مغفرت گناهان است و حداكثر ممكن است سبب وصول به حسنات و ثواب ها هم بشود، ولي بالا برندة درجة شخص نخواهد بود، و رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ دربارة اين قسم از شفاعت فرمود:
«من شفاعتم را براي گناهكاراني از امتم كه مرتكب گناه كبيره شده اند ذخيره كرده ام، اما نيكوكاران مورد مؤاخذه قرار نمي گيرند.»[3] اما اينكه چه كساني شفاعت مي كنند؟
از جمله شفاعت كنندگان پيغمبران مي باشند و در اينكه رسول گرامي اسلام داراي مقام شفاعت مي باشد ترديدي نيست و اهل سنت و شيعه نيز در آن اتفاق نظر دارند. در روايتي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ آمده است كه هيچ يك از انبياء و رسل شفاعت نمي كنند تا اينكه خدا به آنها اجازه دهد به جز پيغمبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ كه خدا قبل از قيامت اجازة شفاعت را به او داده است و شفاعت نخست، براي او و امامان از فرزندان او سپس براي انبياء است.[4] به يقين امامان معصوم نيز شفاعت خواهند كرد و رواياتي براي اين معني دلالت دارد كه برخي از آنها را ذكر مي كنيم:
از امام صادق ـ عليه السّلام ـ دربارة آية شريفة (فمالنا من شافعين و لا صديق حميم)[5] (كافران گويند) پس براي ما نه شفيعاني هست و نه دوستان صميمي. فرمود: شفيعان ائمه هستند و دوستان از مؤمنين.[6] و روايات بسياري دربارة شفاعت حضرت فاطمه (س) و فرزندان او غير از ائمه هدي و مؤمنان حتي بچه هاي سقط شده آنها نيز وارد شده است
.[7] پيامبر اسلام ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: فقراي از شيعيان علي و خاندان علي را پس از او سبك مشماريد كه هر يك از آنان عده اي همچون قبايل ربيعه و مضر را شفاعت مي كنند.[8] از جمله شفيعان علماء و شهدا مي باشند. حضرت امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: چون روز قيامت شود خداوند عالم و عابد را برانگيزد، پس به عالم مي گويند بايست و براي مردم شفاعت كن به پاداش اينكه آنان را نيكو تربيت كردي...[9] از جملة شفيعان، زائران قبر امام حسين ـ عليه السّلام ـ هستند. امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند: ... به زوار قبر امام حسين ـ عليه السّلام ـ گفته مي شود دست هر كه را كه دوست داريد بگيريد و آنها را به بهشت ببريد...[10]
و از جمله شفاعت كنندگان ملائكه مي باشند[11] همان طور كه قرآن كريم نيز شفاعت مي كند.[12] بنابر آنچه نوشته شد نامبردگان زير شفاعت مي كنند: پيغمبران، امامان معصوم، حضرت زهرا(س)، ملائكه، شهدا، علماء، مؤمنين، بچه هاي سقط شده مؤمنان، اولاد حضرت زهرا(س) (غير از ائمه هدي) و زائران قبر امام حسين ـ عليه السّلام ـ و قرآن كريم.
حال كه شفاعت كنندگان معين هستند و بيان شدند اينك به چگونه شفاعت نمودن آنان مي پردازيم: شهيد مطهري (ره) مي نويسد: اعمال و كردارهايي كه انسان در دنيا مرتكب مي گردد، در جهان ديگر تجسم و تمثّل پيدا مي كنند و حقيقت عيني آنها جلوه گر مي شود و علاوه بر اين روابط نيز مسجم مي گردد؛ روابط معنوي اي كه در اين جهان بين مردم برقرار است در آن جهان صورت عيني و ملكوتي پيدا مي كنند.
زماني كه يك انسان سبب هدايت انساني ديگر مي شود رابطة پيروي و رهبري در ميان آنان در رستاخيز به صورت عيني در مي آيد.
در مورد گمراه ساختن و اغواء هم همين طور است. فرعون كه در اين جهان، گمراه و پيشواي گمراهان بوده، در آن جهان نيز به صورت قائد و امام آنان مجسم مي شود و واسطة قوم خود در رسانيدن به دوزخ و آتش.[13] در اين معناي شفاعت است كه رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ شفيع اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ و حضرت زهرا (س) مي باشد و آنها شفيع حسنين ـ عليهما السلام ـ و هر امامي شفيع امام ديگر و شفيع شاگردان و پيروان خويش است؛ سلسلة مراتب محفوظ است و در همين حساب است كه حتي علماء از كساني كه مورد تعليم و هدايت ايشان قرار گرفته اند شفاعت مي كنند.
يك سلسلة مرتبط و پرانشعابي به وجود مي آيد كه گروههاي كوچك به بزرگتر مي پيوندند و در رأس سلسله حضرت رسول اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ است و سپس مي نويسند:
علت اينكه در روايات داريم كه امام حسين ـ عليه السّلام ـ از خلق كثيري شفاعت مي كند اين است كه در اين جهان، مكتب امام حسين ـ عليه السّلام ـ بيش از هر مكتبي موجب احياء دين و هدايت مردم شده است.[14]
مرحوم علامه طباطبايي در اين باره مي نويسد:
تأثير شفاعت كننده در امر شفاعت يك تأثير گزافي و بي جهت نيست بلكه بايد شخص شفاعت كننده به چيزي متوسل شود كه مؤثر گردد و شفاعت كننده از خدا نمي خواهد كه از مقام مولويت و آقائي خود نسبت به بنده اش صرف نظر كرده يا حكم و قانون مجازات خود را ابطال كند، بلكه مي گويد استدعا دارم از اين بنده در گذري چه اينكه بزرگ و مهربان و كريمي، نه از عقاب او سودي مي بري و نه گذشت از گناه او تو را زياني مي رساند، يا اين كه بنده اي است كوچك و نادان، بيچاره و پريشان، پس از او درگذر؛ يا به واسطه اين كه من شفاعت كننده در نزد تو مقام و منزلت دارم و آن ايجاب مي كند تقاضاي مرا پذيرفته و از خطاي او درگذري و او را ببخشي.
نقل قول
