مرگ قبل از مرگ چیست؟

[سابحات]

مرگ قبل از مرگ چیست؟

سؤال:

در حدیث شریف از پیامبر (ص) (یا امامان معصوم) آمده که فرمودند:

«موتوا قبل ان تموتوا; بمیرید پیش از آن که به مرگ طبیعی بمیرید؟» (1) منظور از این سخن چیست؟

پاسخ:

امیرمؤمنان علی (ع) در فرازی از یکی از خطبه هایش در توصیف سالک الی الله و پوینده راه خدا می فرماید:

«قد احیا عقله و امات نفسه، حتی دق جلیله، و لطف غلیظه; عقلش را زنده ساخته، و شهواتش را میرانده است، تا آن جا که جسمش به لاغری گراییده، و خشونت اخلاقش به لطافت و مهرورزی تبدیل گشته است.» (2)

با توجه به این بیان، مرگ قبل از مرگ طبیعی عبارت است از این که انسان عقلش را بر سراسر وجود خود حاکم گرداند، و هوس های نفسانی انحراف گر خود را بمیراند و پژمرده کند.

علامه مجلسی (ره) در این راستا می فرماید:

«میراندن نفس آن است که انسان آن را مقهور عقلش قرار دهد، به گونه ای که همه حرکات و سکناتش در تحت فرمان عقل قرار گیرد، چنین کسی در رابطه با هوس های نفسانی اغواگرش، مرده است، یعنی خواسته های نامشروع نفسانی خود را نابوده نموده، چنان که گفته اند: قبل از مرگ طبیعی بمیرید.» (3) یعنی در تزاحم بین حیات ابدی معنوی با حیات فانی مادی، اولی را بگیر و دومی را فدای آن کن تا بر قله سعادت دست یابی.

در معنی حدیث مذکور معنی دیگری نیز نموده اند با توجه به حدیث معروفی که از پیامبر اکرم (ص) نقل شده آن جا که فرمود:

«الناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا; مردم در خوابند، هنگامی که مردند بیدار می شوند.» (4)

بنابراین، حدیث مورد سؤال به این معنی است، همان گونه که انسان بعد از مرگ، متنبه می شود، و پرده های غرور از او دور شده، و چشم دلش باز می گردد و همه چیز را می بیند، اکنون نیز شما قبل از مرگ طبیعی، متنبه شوید، و پرده ها و حجاب های غرور و غفلت را بدرید، و بیدار و هوشیار گردید، مباد قفس مادیت شما را از فضای وسیع و معطر ملکوت غافل سازد. چنان که از حضرت عیسی (ع) نقل شده فرمود: «لم یلج ملکوت السموات من لم یولد مرتین; کسی که دو بار زاییده نشود، به ملکوت آسمان ها راه نیابد.» (5)

توضیح بیشتر این که: مولانا در کتاب مثنوی به این مطلب با این بیان اشاره کرده که از پیامبر (ص) سؤال می کردند قیامت چه وقت است؟ و چقدر راه تا قیامت مانده است؟

پیامبر (ص) با زبان حال به آنها فرمود: در خودت قیامت به طور نقد، وجود دارد، چرا در آیینه وجودت، آن را نمی بینی، و از آن سؤال نمی کنی، در حقیقت حضرت محمد (ص) دو بار زاییده، و زاده ثانی است، و نشئه دنیا و آخرت را با هم می نگرد و رمز «بمیر قبل از آن که به مرگ طبیعی بمیری » همین است.

زاده ثانی است احمد در جهان

صد قیامت بود او اندر عیان

زو قیامت را همی پرسیده اند

کی قیامت تا قیامت راه چند؟

با زبان حال می گفتی بسی

که زمحشر حشر را پرسد کسی؟

بهر این گفت آن رسول خوش پیام

رمز موتوا قبل موت یا کرام

همچنان که مرده ام من قبل موت

زآن طرف آورده ام ز این صیت و صوت

پس قیامت شو، قیامت را ببین

دیدن هر چیز را شرط است این

عقل گردی عقل را دانی کمال

عشق گردی عشق را بینی جمال

نار گردی نار را دانی یقین

نور گردی هم بدانی آن و این (6)

آری اگر بخواهی عقل را درک کنی، باید وجودت را به عقل بسپاری، مانند عشق که تا عاشق نشوی، جمال عشق را نخواهی دید، و تا آتش نشوی، آتش را به طور حقیقی نخواهی یافت، و تا نور نشوی، هیچ چیز را درک نمی کنی. در حقیقت می توان گفت:

کسانی که بار دوم در این دنیا زاییده شده اند، یعنی حیات و شخصیت وابسته به کمال ماورای طبیعت را به دست آورده اند، لحظه نفی همان حیات طبیعی است که برای دسته دیگر لحظه مثبت می باشد. (7)

پی نوشت ها:

1. بحارالانوار، ج 72، ص 59.

2. نهج البلاغه، خطبه 220.

3. بحارالانوار، ج 69، ص 317.

4. همان، ج 50، ص 134.

5. شرح انقروی بر مثنوی، دفتر سوم، در تفسیر این شعر مولانا:

چون دوم بار آدمیزاده بزاد

پای خود بر فرق علت ها نهاد

طبق نقل از تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، از: محمد تقی جعفری، ج 13، ص 278.

6. دیوان مثنوی، به خط میرخانی، دفتر ششم، ص 549.

7. تفسیر و نقد و تحلیل بر مثنوی، ج 13، ص 280 و 286.