بهره ادبيات از سخنان امام علي(عليه السلام)ـ(1)
چکيده(1)
در مکتوبات ايرانيان از قرن چهارم به بعد کمتراثري را مي توان يافت که در آن بهره اي از قرآن و کلام معصومين عليهم السلام نباشد. قرآن کريم اولين سندي است که فقراتي از آن را درخطبه ها و نوشته هاي خود تضمين کرده اند و يا آن را در قالب الفاظ ديگر بکاربرده اند.
ايرانيان که خود پيش از تشرف به اسلام، ادبياتي پربار داشتند؛ پس از آشنايي با اين منبع فياض کوشيدند تا کلام خود را با اين مفاهيم گهربار آراسته نمايند. آنان پس از قرآن کريم از هيچ گفته اي به اندازه ي کلام علي (ع) بهره نبردند. بر حسب ظاهر توجه ايرانيان به فقرات کوتاه از سخنان علي (ع)، پس از تأليف کتاب «مطلوب کل طالب» از رشيد و طواط اتفاق افتاده است. اين نکته قابل توجه است که گرچه نهج البلاغه، گرد آورده رضي در قرن چهارم است؛ اما بسياري از خطبه ها و کلمات امام علي (ع) در اسنادي، قرن ها پيش از نهج البلاغه موردبهره برداري ادبا بوده است.
پس از گسترش زبان دري کمتر اثري را مي بينيم که به کلام اما م آراسته نباشد.
حکيم ابوالقاسم فردوسي (م: 416) در نظم شاهنامه بارها به صفات الهي، آفرينش آسمان و زمين، رستن گياهان، ريزش باران، پيدايش انسان، دادگري و فرجام ستمکاري اشارت داشته است. بي پرده پيداست که او در نظم خطبه هاي علي (ع) را پيشروي داشته است.
ناصر خسرو (394 ــ482) که مذهب اسمعيلي داشته، و از ارادتمندان خاندان اهل بيت بود؛ درديوان خود فقرات زيادي از کلام امام اخذ کرده است.
نصرالله منشي در ترجمه کليله و دمنه به عربي؛ او که خود سرآمد بيش از بيست تن از ادباي بعد از خود است، آنجا که مي خواهد استحکام انشا و لفظ را به نهايت رساند به آيه اي از قرآن يا کلامي از علي (ع) استشهاد مي کند.
مجمع النوادر نظامي عروضي معروف به چهارمقاله؛ مرزبان نامه وراويني با نثر مصنوع در اوايل قرن هفتم، که از تضمين آيات و روايات برخوردار است؛ بختيارنامه به نثر مصنوع و به تصحيح دکتر ذبيح الله، که در آن از فقراتي از حکمت هاي امام علي (ع) استفاده شده است. همه نشان از بهره ي ادباي پارسي گوي از کلام امير مؤمنان دارد. اين مسئله قابل ذکر است که اين رساله تتبعي است برگرفته از قرن پنجم تا هفتم هجري، که مذهب سنت در ايران رواج داشته است. لذا شاعران و ادبا يا بدليل آشنايي کم و يا رعايت مصالح، به گفتار ائمه (عليهم السلام) چندان توجه نداشتند؛ با اينهمه کمتر کسي را در مي يابيم که خود را از کلام امام (علي)بي نياز دانسته باشد.