شيوه تفسير فقهى:

فقهاى اسلامى در تفسير آيات فقهى قرآن و تفاسيرى كه در اين موضوع تأليف كرده اند غالباً از دو شيوه استفاده كرده اند:

1. از جهت گونه ورود به بحث و چينش مباحث تحت عناوين و ابواب خاص. در اين مورد مفسران شيعه و اهل سنت دو شيوه متفاوت را برگزيده اند: تقريباً همه مفسران اهل سنت به جز شافعى در احكام القرآن و شمارى ديگر، آيات فقهى قرآن را به ترتيب سور و آيات قرآن تفسير كرده اند؛ يعنى از «بسم الله الرحمن الرحيم» سوره فاتحه آغاز كرده و تا آخرين سوره مشتمل بر حكمى فقهى ادامه داده اند؛ اما احكام القرآن شافعى به صورت موضوعى تنظيم شده و مشتمل بر موضوعات ذيل است: تفسير آيات متفرقة، في الطهارة والصلاة، في الزكاة، في الحج، في البيوع والمعاملات، في قِسم الفيء والغنيمة والصدقات، في النكاح والصَداق، في الطلاق والرجعة، في العدة والرضاع والنفقات، في الجراح وما إليه، في قتال أهل البغي، في الحدود، في السير و الجهاد، في الصيد والذبائح، في الأيمان، في القضايا والشهادات، في القرعة والعتق والولاء والكتابة وتفسير آيات متفرقة أُخرى.[77]

برخلاف روش اهل سنت، فقهاى شيعه تفاسير فقهى را بر طبق كتب فقهى تنظيم كرده اند كه غالباً از كتاب طهارت آغاز مى شود و به كتاب قضا و شهادات پايان مى پذيرد[78]؛ براى نمونه، فقه القرآن راوندى به ترتيب مشتمل بر اين موضوعات است: طهارت، صلات، صوم، زكات، حج، جهاد، ديون و كفالات و حوالات و وكالات، قضايا، مكاسب، متاجر، نكاح، طلاق، عتق و اَيمان و نذور و كفارات، صيد و ذباحه، اطعمه و اشربه، وقوف و صدقات، وصايا، مواريث، حدود و ديات.[79] ترتيب موضوعات در كنزالعرفان نيز با اندكى تفاوت نسبت به فقه القرآن راوندى بدين شرح است: طهارت، صلات، صوم، زكات، خمس، حج، جهاد، مكاسب، بيع، دَيْن، رهن، ضمان، صلح، وكالت، كتاب فيه جملة من العقود، نكاح، مطاعم ومشارب، مواريث، حدود، جنايات، قضا و شهادات.[80]

2. از جهت جامعيت يا اختصاصى بودن كه در اين جهت نيز فقهاى شيعه و اهل سنت دو روش متفاوت را برگزيده اند: روش نخست كه بيشتر فقهاى شيعه و سنّى در اين موضوع انتخاب كرده اند آن است كه از آيات فقهى قرآن جداگانه بحث كرده و كتاب هاى مستقلى را به آن اختصاص داده اند.

روش دوم آن است كه از آيات فقهى قرآن همراه با ديگر آيات و مباحث غير فقهى بحث كرده اند كه از اين تفاسير بيشتر به «تفاسير جامع» ياد مى شود. برخى از اين تفاسير بدون اختصاص بخش يا عنوانى خاص به طرح مباحث فقهى آيات پرداخته اند؛ مانند التبيان فى تفسيرالقرآن شيخ طوسى (م. 460 ق.) و مجمع البيان طبرسى (م. 548 ق.) از شيعه و الجامع لاحكام القرآن قرطبى (م. 671 ق.) و التفسير الكبير فخر رازى (م. 606 ق.) از اهل سنت؛ ولى برخى ديگر براى مباحث فقهى آيات، بخش و عنوان ويژه اى را اختصاص داده اند؛ مانند مواهب الرحمان عبدالاعلى سبزوارى از علماى معاصر شيعه و التفسير المنير وهبة الزحيلى از فقهاى معاصر اهل سنت.