(**●*●**) پژوهشی در عروسک آمریکایی باربی (** ●*●**)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پژوهشی در عروسک امریکایی باربی

مجموعه کتاب «باربی» از منظرهای مختلف قابل ملاحظه است که به چند مورد آن میتوان به ترتیب زیر اشاره کرد:

1. این مجموعه پژوهشی، موضوعی را دنبال می‌کند که قبلا درباره آن تحقیق منسجمی به صورت کتاب صورت نگرفته است.

2. موضوعات پرداخته شده در آن مجموعا جدید و مستند می‌باشد.

3. این کتاب تا حدودی توانسته است پرده از روی تأثیرات مخرب فرهنگی و تربیتی «باربی» کنار زند.

4. حداقل تأثیری که این مجموعه می‌تواند بر خوانندگان خود بگذارد، این است که آنان را در خرید لوازم باربی برای فرزندانشان دچار تردید و احتیاط نماید.

5. هرچند بخش کوتاهی از کتاب به عروسک‌های دارا و سارا اختصاص یافته است، اما توانسته است در اندازه خود از عهده ادای دین عروسک‌های ملی برآید.

فهرست موضوعات کتاب «باربی» بدین شرح است:

مقدمه، بازی، اسباب بازی، عروسک، عروسک باربی، قصه عروسک باربی، باربی، اسب تروا، باربی و زیبایی (۱- زیبایی چهره ۲- زیبایی اندام ۳- زیبایی لباس) باربی و عشق، باربی و معنویت، باربی و آزادی، باربی و غربگرایی، باربی و مصرفگرایی، باربی و اخلاق جنسی، باربی و عروسک‌های ملی، قصه دارا و سارا، منابع و مآخذ، تصاویر.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

مقدمه

انقلابِ اسلامىِ ايران طوفانِ عاد بود كه بر معمارانِ تباهىِ جهان وزيد و خدشه در انديشه هاىِ مهندسى شده آنها انداخت. اين انقلاب شراره آتش و انفجارِ نورى بود كه در غريبستانِ ارزش هاىِ الهى درخشيد و بار ديگر آواىِ نجات بخشِ آسمانى را، بر گوشِ ملت هاىِ مظلوم نجوا كرد.1

كشتيبانِ اين موجِ صخره شكن، مردى از جنسِ نوحِ نبى (عليه السلام) بود; مردى كه خلوت و جلوتش ياد و خاطره پيامبرانِ بزرگِ الهى را تداعى مى كرد2 و به تنهايى يوسفستانِ ميليون ها ميليون يعقوبِ عاشق و دلداده بود. او امواجِ نورى بود كه از جمارانِ ساده و بى پيرايه ساطع مى شد و جان هاىِ بى قرار را به انوارِ تابناكِ خود منور مى كرد.3 خيلِ مجاهدانِ مقربِ درگاهِ الهى، از خُمِ باده او مست و از زلالىِ چشمه طهورش سيراب بودند. اما افسوس كه آسمان ها فراقش را تاب نياوردند و امتى را در رحلتِ آن يگانه دوران و يادگار انبياىِ بزرگِ الهى عزادار كردند.4

خمينى رفت; اما حواريونش عترتِ معنوىِ او را به كُرسىِ امامت نشاندند و پرچمِ ولايت به دستش دادند تا مُشك اسلام ناب محمدى (صلى الله عليه وآله) همواره در كشور ائمه اطهار (عليهم السلام) عِطر افشانى كند.

انتخابِ سرخيلِ سپاهِ خداجويان، مصادف با تغيير استراتژى جبهه كفر بود. آنها در تصميمِ واحدى شمشيرهاى مرئى خود را در نيام كردند و تيغ هاىِ نامرئيشان را به نشانه جنگى ديگر به چرخش در آوردند و در شبيخونى گسترده، روح و روانِ انقلاب و فرزندانِ عزيزِ آن را، زيرِ آماجِ حملاتِ خود گرفتند.

اين جنگ از جنسِ ديگرى بود; دامنه جبهه اش بى انتها، مجروحانش بى درد، كشته هايش زنده و شعاعِ فتوحاتش ناشناخته مى نمود و به همين دليل بسيارى از فهمش عاجز و بر انكارش اصرار مىورزيدند; تا اين كه ديده بانى هشيار كه در خشتِ خامِ حوادث حقايق را مى ديد، بانگ برداشت كه نبردى ديگر آغاز و جبهه اى ديگر گشوده شده است. جنگى كه سلاحش از سنخِ فرهنگ و مهماتش از مقوله فساد است. او تنها صلاىِ سهمگين و نهيبِ خروشانى بود كه فرياد كرد:

«كارى كه از لحاظِ فرهنگى دشمن مى كند نه تنها يك تهاجمِ فرهنگى بلكه بايد گفت يك شبيخونِ فرهنگى، يك غارتِ فرهنگى و يك قتل عامِ فرهنگى است.5»

آواىِ او پژواكِ رعد آسايى بود كه در گوشِ غافلان پيچيد و آنها را به بيدارى و جهادى ديگر خواند. جهادى كه ابوالفضل هاىِ فرهنگى مى طلبيد تا بيش از چرخاندن آبى در دهان نخوابند6 و با سلاحِ هنر و انديشه، از مرزهاىِ فرهنگى و عقيدتى نظامِ اسلامى پاسدارى كنند كه مولاى متقيان امام على (عليه السلام) مى فرمايد:
«كسى كه از شبيخون مى ترسد، كم مى خوابد.7»

اما افسوس كه برخى از سردارانِ رسمى سپاهِ فرهنگ، بىواهمه از شبيخونِ دشمن چشم بر هم نهادند و از كنارِ چپاولِ ارزش هاىِ اسلامى بى تفاوت گذشتند و با سهل انگارى هاىِ خود تخم هايى فشاندند كه امروز محصولِ آن را درو مى كنند.

البته در كنارِ اين فرماندهانِ خفته، طلايه دارانِ شب بيدار و گمنامى نيز بودند كه جرعه جرعه شراب غم و اندوه مى نوشيدند و كاسه كاسه خونِ جگر مى خوردند و با اين همه مظلومانه مى جنگيدند و گاه آب به خانه مورچگان مى ريختند.

كانونِ پرورشِ فكرى كودكان و نوجوانان از جمله مراكزى بود كه برادر و خواهر خردسالى را، به عملياتِ استشهادى عليه پرنسس باربى ملكه عروسك هاى جهان فرستاد. دارا و سارا دو كودك مسلمان و لبريز از ايمانى بودند كه صرفِ وجودشان تهديدى جدى و حركتى انتحارى براى باربى و عروسك هاىِ غريبه به شمار مى رفت; چرا كه آنها نماينده هويت و فرهنگى بودند كه معنويت در قلب آن قرار داشت و اين براى باربى كه از انسان و جهان تفسيرى مادى ارائه مى داد، نه تنها غير قابل تحمل كه جنون آميز بود.

وقتى دو كودك معصومِ ايرانى متولد شدند، فريادهاى خشم آلودِ انبوهِ حاميانِ باربى به آسمان بلند شد و اين همان نكته ظريفى بود كه هر هوشمندى را به تأمل و هر خردمندى را به سوءظن وا مى داشت. به راستى در اين عروسكِ به ظاهر معمولى چه چيزِ غريبى نهفته بود كه مدافعانِ آن وجودِ هيچ رقيبى را برايش بر نمى تابيدند. در پاسخ بدين سوال ابتدا به سخنى از اميرِ بيان تمسك مى جوييم; آن جا كه مى فرمايد:

«اى بندگانِ خدا! از دشمنِ خدا پرهيز كنيد; مبادا شما را به بيمارىِ خود مبتلا سازد و با نداىِ خود شما را به حركت درآورد و با لشكرهاىِ پياده و سواره خود بر شما بتازد! به جانم سوگند، شيطان تيرِ خطرناكى براى شكارِ شما بر چله كمان گذارده و تا حدِ توان كشيده و از نزديك ترين مكان شما را هدف قرار داده است.8»
باربى نماد و سمبل فرهنگِ بيمار و مهاجمى است كه با خيلِ سربازانِ خود، از نزديك ترين مكان كودكان نورسته و مادرانِ آينده را هدفِ تيرهاى آموزه هاىِ زهرآگين خود قرار مى دهد و بدون هيچ گونه حساسيتى آرام آرام به تسخير قلبِ آنها مبادرت مىورزد. از اين رو يقه درانى طراحانِ فرهنگىِ آمريكا در حمايتِ مستقيم و غيرمستقيم از اين پرنسس چشم آبى چندان هم دور از انتظار نبود.

مجموعه حاضر تلاش دارد برخى از آسيب هاىِ فرهنگى و تربيتى عروسكِ باربى را، موردِ بررسى و كنكاش قرار دهد. اميد است با آگاهىِ افكارِ عمومى نسبت به تبعاتِ اين پديده خزنده، از گسترش روز افزون آن كاسته شود. لازم به توضيح است كه آنچه در اين مجموعه بدان اشاره شده، تنها شمه اى از مباحثِ مربوط به عروسكِ باربى را شامل مى شود. ان شاءالله در آينده اى نزديك، تيغِ قلمِ محققان و نويسندگانِ توانا، جوانب ديگر اين عروسكِ آمريكايى را بشكافد و اطلاعاتِ بيشترى را در اختيارِ ملتِ بزرگِ ايران قرار دهد. در خاتمه لازم است از هم فكرى و مساعدت جناب آقاى حسين حبيبى كه براى سامان يافتن اين مجموعه زحمات زيادى را متحمل شدند، تشكر و سپاسگزارى نمايم.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پی نوشت:
[1] . امام خمينى (قدس سره): «مسلمانانِ جهان و محرومينِ سراسرِ گيتى از اين برزخِ بى انتهايى كه انقلابِ اسلامىِ ما براى همه جهان خواران آفريده است، احساسِ غرور و آزادى كنند و آواىِ آزادى و آزادگى را در حيات و سرنوشتِ خويش سر دهند و بر زخم هاىِ خود مرهم گذارند كه دورانِ بن بست و نااميدى و تنفس در منطقه كفر به سر آمده است و گلستانِ ملت ها رخ نموده است و اميدوارم همه مسلمانان; شكوفه هاىِ آزادى و نسيمِ عطرِ بهارى و طراوتِ گل هاىِ محبت و عشق و چشمه سارِ زلالِ جوششِ اراده خويش را نظاره كنند.» صحيفه امام (قدس سره)، ج 21، ص 82 .

2. مقام معظم رهبرى: «شخصيتِ عظيمِ رهبرِ كبير و امامِ عزيزِ ما، حقاً و انصافاً پس از پيامبرانِ خدا و اولياىِ معصومين (عليهم السلام)، با هيچ شخصيتِ ديگرى قابلِ مقايسه نبود. او وديعه خدا در دستِ ما، حجتِ خدا بر ما و نشانه عظمتِ الهى بود. وقتى انسان او را مى ديد، عظمتِ بزرگانِ دين را باور مى كرد.» بيانات در ديدار فرماندهان و اعضاى سپاه پاسداران، 17 خرداد 68 . (www.khamenei.ir)
3. روبين وودزورت كاريس خبرنگارِ آمريكايى در تشريحِ ملاقاتِ خود با حضرت امام (قدس سره) مى گويد: «زمانى كه امام خمينى از در وارد مى شد، احساس مى كردم كه از لابلاىِ آن گردبادى از نيروىِ معنوى وزيدن گرفت. گويا در وراىِ آن عباىِ قهوه اى، عمامه مشكى و ريشِ سفيد، روحِ زندگى جريان داشت; به طورى كه همه بينندگان را محوِ تماشاىِ خود كرد. در آن هنگام حس كردم كه با حضور او همه ما كوچك شده ايم و گويا در سالن كسى جز او باقى نمانده است. آرى! او بارقه اى از نور بود كه در قلب و روح همه حضار رسوخ كرده بود. او تمامِ معيارهايى را كه گمان مى كردم مى توانند مرا در تعريف و ارزيابىِ شخصيت و مقامش يارى كنند در هم شكست. او با حضورِ خود آنقدر در ما تأثير گذارد كه احساس كردم تمامِ روح و جسمم را فرا گرفته است!... زمانى كه بر روىِ صندلى خود نشست، احساس كردم كه نيرويى از وجودش ساطع مى شود; نيرويى به سانِ يك گردباد كه اگر با دقت نگاه مى كردى در مى يافتى كه نوعى آرامشِ مطلق در درونِ آن نهفته است; چرا كه خمينى بسيار جدى و استوار بود. در عينِ حال او را آن چنان آرام مى يافتى كه گويى نيرويى ثابت و استوار در درونِ او جريان دارد و البته اين نيرو همان چيزى است كه رژيمِ سابقِ ايران را به يك باره برچيد. حال آيا چنين شخصيتى مى تواند يك فردِ عادى باشد؟... من تا كنون هيچ يك از مردانِ بزرگ را برتر از اين مرد و يا نظيرِ او نديده ام... كم ترين چيزى كه مى توانم بگويم اين است كه گويا او يكى از انبياىِ گذشته است و يا اين كه او موساىِ اسلام است و آمده تا فرعونِ كافر را از سرزمينِ خود براند.» عصرِ امام خمينى (قدس سره)، نوشته ميراحمدرضا حاجتى، ص 24 ـ 25 .

4. مقامِ معظمِ رهبرى: «آن عزيز كه قطعاً جزوِ اولياء الله بود; مثلِ پيامبران و اولياء كه به صورتِ طبيعى فقدانِ آنها دنيا را تكان مى دهد; با ارتحالِ خودش دنيا را تكان داد.» بيانات در ديدار روحانيون و اقشار مردم، 25 تير 68 .
5. بيانات مقام معظم رهبرى در ديدار فرماندهان گردان هاى عاشورا، 22 تير 71 .
6. امام على (عليه السلام) خطاب به سربازان: «نخوابيد مگر اندك، چونان آب در دهان چرخاندن و بيرون ريختن.» نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتى(رحمه الله)، نامه 11، ص 493 .
7. ميزان الحكمة، به كوشش محمدى رى شهرى، ترجمه حميدرضا شيخى، ج 13، ص 6550، ح 20918 .
8. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتى (رحمه الله)، خطبه 192، ص 383 .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

بازی

بازى كردن علاوه بر اين كه جزو ذات و سرشت كودكان است، موجب شكل گيرى شخصيت و رشد مناسب جسمى، هوشى و روانى آنها نيز مى شود. از همين روى رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله) مى فرمايد:

«بازى گوشى (و شيطنت) بچه در دوران كودكيش، موجب افزايش عقل او در بزرگساليش مى باشد.9»

بازى روحِ خلاقيت و نوآورى، ابداع و ابتكار كودك را رشد مى دهد، پرده از روى ضعف ها و قوت هايش كنار مى زند، دنياى بيرونى را برايش تجربه پذير و ملموس مى كند; جسم، حافظه و احساساتش را به جنب و جوش وامى دارد و نشاط و شادابى را ارزانيش مى كند، بنابراين بازى تنها يك سرگرمى نيست، بلكه علاوه بر سرگرمى فرآيندى در جهت رشد و شكوفايى استعدادهاىِ نهفته در كودك مى باشد و به عبارت ديگر:

«بازى براى كودكان امرى طبيعى و خود به خودى (است). اساساً از طريق بازى است كه كودك با خانواده و محيط پيرامون خود تعامل دارد. بازى، صرف نظر از تفريح و شادى حاصله، براى رشد جسمى و روان شناختى كودك از اهميت حياتى برخوردار است. از طريق بازى است كه كودك ارتباط با ديگر كودكان را ياد مى گيرد و مهارت هاى اجتماعى و زبانى را كسب مى كند و به ساختن مفاهيم مى پردازد. بازى فرصت هايى را براى ابراز خود و خلاقيت در كودك فراهم مى آورد و نيز راهى جهت تخليه هيجان ها و انرژى اضافى است.10»
تأثيرات مهمِ بازى در روح، روان و جسم كودك، مكتب هاى مختلف را به ابراز عقيده در باره آن واداشته است. اسلام نيز به عنوان آخرين و كامل ترين دين آسمانى نه تنها در اين باره سكوت نكرده، بلكه بازى را به دليل انطباق با طبيعت كودك، ضرورى و اجتناب ناپذير دانسته است. امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد:
«فرزند خود را آزاد بگذار تا هفت سال به بازى بپردازد.11»

سيره عملى معصومين (عليهم السلام) نيز، دليل قاطع و مستقلى بر توجه اسلام به بازى كودكان مى باشد. صحابى گران قدر رسول خدا (صلى الله عليه وآله) جابر بن عبدالله انصارى (رحمه الله) مى گويد:
«بر پيامبر (صلى الله عليه وآله) وارد شدم در حالى كه حسن و حسين (عليهما السلام) را پشت خود سوار كرده بود و چهار دست و پا راه مى رفت مى فرمود: شتر شما چه شتر خوبى است و شما چه سواران خوبى هستيد.12»

آنچه از متون دينى بر مى آيد مؤيد اين ادعاست كه بازىِ كودكان داراى جايگاهِ خاص و ويژه اى در انديشه اسلامى مى باشد. ائمه معصومين (عليهم السلام) به عنوان مشعل هاى فروزان هدايت و رهبرانِ جامعه اسلامى، علاوه بر تأكيد به لزوم بازى كودكان، عملا در بازى آنها شركت مى كردند و با هم بازى شدن با كودكان، بر ارزش و اهميت بازى خردسالان اصرار مىورزيدند.

بنابراين بازى جزو طبيعت و سرشت تفكيك ناپذير كودك است كه علاوه بر سرگرمى و ايجاد شادابى، موجب شكوفايى استعدادهاى درونى وى مى شود و از اين رو داراى اهميت فوق العاده مى باشد. بازى سرمايه هاى نهفته در روح و روانِ كودك را به گونه اى در ميان قبض و بسط هاى مستمر صيقل داده و به رشد مى رساند كه بخشى از شخصيت كودك در پرتو آن قالب ريزى مى شود. در واقع نطفه بسيارى از عادات و آداب دوران بزرگسالى در زمان كودكى و در هنگامه بازى انعقاد مى يابد. از اين رو بازى تنها يك سرگرمى و محملى براى گذران اوقات فراغت نيست; بلكه علاوه بر اينها، بازى مدرسه اى براى آموختن، تجربه اندوختن و رشد كردن است.



پی نوشت:

9. ميزان الحكمة، ج 7، ص 3073، ح 10497 .
10. رشد و پرورش، راجا لاكشامى، موراليد هاران، شوبيتا آستانا، ترجمه دكتر فرخنده مفيدى، ص 24 ـ 25 .
11. اصول كافى، ثقة الاسلام كلينى (رحمه الله)، ج 6، ص 46 .
12. بحار الانوار، علامه مجلسى (رحمه الله)، ج 43، ص 285 .

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

اسباب بازی

اسباب بازى ها محرك هاى پُر نفوذى هستند كه به دليل رنگ، صدا، شكل و حركت هاى خاص مورد توجه كودكان قرار گرفته و آنها را به تشويق و تحرك وامى دارند و علاوه بر ايجاد سرگرمى و شادابى، در شكوفايى استعداد كودكان نقش مؤثر و جدى بازى مى كنند. ضمن اين كه به طور غيرمستقيم مفاهيم و آموزه هايى را نيز به كودكان انتقال مى دهند. بنابراين اسباب بازى ها يا حداقل بخشى از آنها داراى سه كاركرد اساسى مى باشند: اول موجبات سرگرمى و مشغوليت كودكان را فراهم مى كنند; دوم استعدادهاى نهفته در كودكان را شكوفا كرده و به فعليت مى رسانند; سوم چون معلمى دوست داشتنى و توانا عهده دار آموزش و پرورش كودكان مى باشند.

ايجاد سرگرمى، چاشنى و جذابيت عمومى اسباب بازى ها است كه از رهگذر آن، احساسِ رغبت به داشتن اسباب بازى در كودكان ايجاد مى شود. اما رشد و شكوفايى استعداد كودك و انتقال مفاهيم آموزشى به آن، اهدافى است كه اسباب بازى ها به طور غيرمستقيم متكفل تأمين و برآورده كردن آن مى باشند.

البته استعدادهاى انسان به دو بخش خوب و بد تقسيم مى شوند و به همين اعتبار اسباب بازى ها نيز به دو دسته خوب و بد قابل تقسيم بندى و تفكيك هستند. يعنى برخى از اسباب بازى ها استعدادهاى خوب و انسانى كودك را رشد داده و به فعليت مى رسانند و خصلت هاى پسنديده را به او القا مى كنند و برخى استعدادهاى بد و غيرانسانى كودك را بارور مى سازند و آموزه هاى زشت و ناپسند را در وجود او نهادينه مى كنند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

مثلا اسباب بازى «بچه بى تربيت» يا «بى ادب» به گونه اى طراحى شده است كه به طور غيرمستقيم "ايستاده ادرار كردن" را به كودكان مى آموزد. چرا كه كودك براى بازى با آن ناچار است، شورت عروسك را پايين بكشد و شاهد ايستاده ادرار كردنش باشد. همچنين دو عروسك دختر و پسرى كه با فشردن دكمه اى به رقص در مى آيند و هر بار كه به هم نزديك مى شوند، يكديگر را از ناحيه لب مى بوسند، در واقع به طور غيرمستقيم، بوسه از لب را كه يك عمل كاملا جنسى است، به كودكان آموزش مى دهند.

همچنين عروسك يونانى «مرگ»13 به همراه اسباب بازى هاى بى شمار ديگرى عصبيت و خشنونت را ترويج و القا مى كنند. متقابلا عروسك هاى ايرانى «دارا» و «سارا» ترويج گر اخلاق و رفتارهاى انسانى مى باشند. بنابراين اسباب بازى ها به اعتبارِ آموزش و الهام بخشى نيز، قابل دسته بندى و جداسازى هستند.

فارغ از اين موضوع، اسباب بازى ها انواع و اقسام مختلفى دارند و سنين متفاوتى را در بر مى گيرند. برخى از آنها متكفل هماهنگ كردن فعاليت هاى بدنى، رشد عضلات و اندام ها هستند و تعدادى نيز مهارت هاى چشم، دست و... را افزايش مى دهند و برخى ديگر احساسات، هوش، كنجكاوى و خلاقيت را به تحرك وامى دارند. به عبارتى هر كدام براى دست يازى به اهدافى خاص مهندسى شده اند. دايره هدفمندى اسباب بازى ها را به يك اعتبار مى توان به دو دسته تقسيم كرد.

يك دسته از آنها اهدافى جهانى و فرامرزى دارند و يا آموزه حاصل از آنها در ميان ملت ها و فرهنگ هاى مختلف داراى ارزش و احترام هستند و به اين دليل استقبال عمومى از آنها صورت مى گيرد، مانند اسباب بازى هايى كه موجب شكوفايى استعدادها و سلامتى جسمى مى شوند. دسته اى هم اهداف ملى، منطقه اى و درون مرزى دارند و يا جغرافياى فكرى و فرهنگى خاصى را دنبال مى كنند، يعنى در صدد انتقال فرهنگ و ارزش هاى بومى، ملى و دينى به كودكان و نسل هاى آينده خود هستند و تلاش مى كنند شخصيت كودكانشان را مطابق با هويت فرهنگى و تاريخى خود شكل دهى و بازسازى كنند.

«ايرانيان، روميان و يونانيان باستان را در نظر آوريد كه بنابر معتقدات دينى و جهان بينى خود عقيده بر تحرك و پويايى داشته و قدرتمندى و تكاپو را لازمه زندگى به شمار مى آورده اند. كودكان آنها، از همان ابتدا با اسب سوارى، شمشيربازى و جنگ آورى آشنا مى شدند و سمت و سوىِ بازى كودكان نيز به مسير بازى هاى قهرمانانه و جنگ جويانه و تحرك و پويايى معطوف مى شد و اينك نيز نشان آن در بازى هاى كودكان ايرانى به چشم مى خورد14»

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

اسباب بازى ها از جهت ها و اعتبارهاى مختلف قابل تفكيك و تقسيم بندى هستند كه از جمله مهم ترين آنها تقسيم بندى جنسيتى است. تفكيك جنسيتى اسباب بازى ها به لحاظ توانايى ها و گرايش هاى مختلفِ جسمى، روحى و روانى دو جنسِ دختر و پسر ضرورى و اجتناب ناپذير مى باشد; چرا كه هر كدام داراى ذائقه ها و استعدادهاى متفاوت و گاه متضاد از هم هستند و به همين دليل داراى نيازمندى هاى متفاوت از يكديگر مى باشند.

دختران به عروسك عشق مى ورزند، با آن هم ذات پندارى مى كنند، خلوت ها و جلوت هاى خود را با آن سپرى مى سازند و هر چند يك بار، نقش مادر بزرگ، مادر، خواهر، خاله، عمه و دوست را برايش بازى مى كنند و در هر حال ارتباط تنگاتنگى با عروسكشان دارند. در حالى كه پسران نه تنها هيچ گونه علاقه اى به عروسك از خود نشان نمى دهند، بلكه بر خلاف دختران بازى با عروسك را خسته كننده، كسالت آور و حتى تنفرآميز مى دانند و به همين دليل در پيدا و پنهان، اندام هاى مختلف عروسك را به نشانه عصبانيت و انزجار از پيكرش جدا مى كنند. بنابراين براى هر كدام از دختران و پسران اسباب بازى هايى مناسب و مطابق با ذوق و استعداهاى آنها طراحى مى شود.


پی نوشت:
13. اين عروسك هاى 10 اينچى با چشمانى آتشين، صورت هاى ترسناك، دهان هاى خون ريز، بال هاى خفاش مانند و در حالى كه داخلِ تابوت هاى كوچك قرار داشتند، در اسباب بازى فروشى هاى يونان عرضه شدند. اما به فاصله كوتاهى پس از عرضه، دستورِ جمع آورى آنها از طرف دولت يونان صادر گرديد. اين عروسك ها به وسيله يك شركت آمريكايى به نام مزكوتوپز توليد و به بازار راه يافتند. كريستوس تئودور معاون وزارت توسعه يونان در باره علل ممنوعيت فروش اين اسباب بازى ها مى گويد: «هيچ دليلى براى آزاد كردن فروش اين اسباب بازى ها وجود ندارد. اين عروسك ها براى رشد و شكل گيرى شخصيت كودكان و بهداشت روانى آنها تهديدى جدى به شمار مى آيد.»
14. يادگيرى از طريق بازى، سيدرضا فلاح چاى، ص 26 .

ورزش بزرگسالان نيز بعضاً تحت تأثير عوامل ملى و فرهنگى مى باشد. در اين باره به دو مورد اشاره مى كنيم. «نگاهى به ورزش باستانى يا زورخانه اى تشابه سنگ گرفتن با سپردارى، ميل گرفتن با گرزدارى، كباده كشيدن با كمان كشى و تيراندازى، چرخ زدن با حركت جنگ جو در خيل دشمنان، كشتى گرفتن با نبردهاى تن به تن ميدان جنگ نيز، نشانه هايى ديگر از نفوذ فرهنگ و سنن و آداب در بازى هاست.» همان، ص 27 .

«در تاريخ داريم كه ايرانى ها در يكى از جنگ ها در منطقه يونان، شكست خوردند و يك نفر از يونانى ها فاصله چهل كيلومترى را دويد تا خبر پيروزى يونانيان را برساند، اين فاصله چهل كيلومترى را ماراتون ناميدند و امروز آن را به يك نماد تبديل كرده اند تا سابقه اين پيروزى ماندگار شود.» جنگ جهانى چهارم، نوشته دكتر حسن عباسى، ص 14

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

عروسک

عروسك ها اسباب بازى هايى هستند كه در هيأت انسان و بخصوص كودك و بالاخص دختر ساخته مى شوند و توانايى بالايى در ايجاد ارتباط و سرگرمى، آموزش و تربيت غيرمستقيم و القايى دارند. عروسك، اسباب بازى اختصاصى دختران است; البته اين بدان معنا نيست كه پسران از بازى با عروسك هاى كچل، بى ريخت، قلدر و بد هيكل لذت نمى برند، ولى مى تواند بدين معنا باشد كه عروسك هرگز قادر نيست احساساتى را كه در دختران برمى انگيزاند در پسران نيز تحريك نمايد و البته اين امر بيش از اين كه به توانايى عروسك مربوط باشد، به سرشت متفاوت پسران باز مى گردد.
كريستيناهاف سومرز مى نويسد:

«شركت توليد اسباب بازى «هسبرو» در صدد بود يك خانه عروسكى را از نظر بازاريابى و مطلوبيت براى پسران و دختران امتحان كند، ولى خيلى زود مشخص شد كه واكنش پسران و دختران در مقابل محصول يكى نيست. دختران شروع به لباس پوشاندن به عروسك ها، بوسيدن آنها و خانه بازى مى كردند، در حالى كه پسران اسباب بازى ها را از سقف خانه بيرون مى انداختند.15»

عروسك ها با عالى ترين وجه از عهده پاسخ گويى به احساسات و عواطف جوشان، لطافت هاى روحى و روانى و ذائقه هاى زيبا و ظريفِ دختران نازك پسند بر مى آيند و به راحتى با آنها اُنس مى گيرند. از اين رو گاهى براى تخريب يا ايجاد علاقمندى به شخصيت ها، عروسك هاى آنها با ويژگى هاى خاصى طراحى و ساخته مى شود.

«آلمانى ها براى پاپ بنديك شانزدهم كه هم وطنِ آنها است، عروسكِ ويژه اى طراحى و روانه بازار كرده اند. اين عروسك چهره كودكانه اى از پاپِ جديد و رهبرِ كاتوليك هاىِ جهان نشان مى دهد و علاقمندان به او مى توانند اين عروسكِ 16 اينچى را خريده و در خانه نگهدارى كنند و يا آن را به كودكانِ خود بدهند... دست و پاى اين عروسك متحرك است و علاقمندان در كنارِ عروسكى كه مى خرند رداىِ كاملِ پاپ را نيز، براى پوشاندنِ عروسك دريافت مى كنند.16»

توليد عروسك هاىِ صدام و بن لادن توسطِ شركت هاىِ آمريكايى نيز، با توجه به تأثيرگذارىِ تخريبىِ آنها بر روى افكارِ عمومىِ كودكان صورت مى گيرد. ضمن اين كه ساختِ فيلم هاىِ هاليودى «عروسكِ شيطانى» و «عروسك هاىِ خون آشام»، دامنه تأثيرهاىِ مخربِ عروسك را بيشتر نمايان مى كند. كودكان در دنياى تخيلات بى مرز و پاك خويش، نقش هاى متفاوتى را براى عروسكشان بازى مى كنند و از همين رهگذر چنان مفتون و دلباخته دوست پلاستيكى خود مى شوند كه گاه اين عشق و وابستگى را تا سنين جوانى و حتى ميانسالى حفظ مى كنند. مولاى متقيان امام على (عليه السلام)در نامه اى خطاب به فرزندش مى فرمايد:
«قلب نوجوان چونان زمين كاشته نشده، آماده پذيرش هر بذرى است كه در آن پاشيده شود.17»

عروسك ها بخشى از اين بذر هستند كه در دوران كودكى در قلب دختران نورسته كاشته مى شود و در هنگامه جوانى و ميان سالى در كالبد رفتارهاى اجتماعى آنها رخ مى نمايد. در واقع:

«كودكى دورانِ تأثيرپذيرى است و اين حالت با سن رشد كودك رابطه اى معكوس دارد. هر چه سن بيشتر شود، ميزان تربيت پذيرى كم تر مى گردد.18»

عروسك ها به دليل كاركردهاى متنوع از جايگاه و اهميت ويژه اى نسبت به اسباب بازى هاى ديگر برخوردارند. از جمله كاركردهاى مهم عروسك كه بحث ما حول محور آن مى چرخد، مؤلفه الگويى آن است. عروسك از اين حيث واجد جدى ترين تأثيرات تربيتى مى باشد.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

«در روش هاىِ تعليم و تربيت، مهمترين و كليدى ترين عامل، بحث «الگوسازى» است. هر سن و هر جنس، الگويى خاصِ خود را بر مى تابد. در اين ميان مهمترين سن، دورانِ كودكى است. تربيتِ دورانِ كودكى توام با بهره گيرى از الگوهاىِ خاص و ويژه اين دوران است. طبيعى است كه الگوهاىِ دورانِ كودكى به طور عمده از مؤلفه هاىِ عاطفى به جاى گزاره هاىِ عقلانى بهره مى برند. لذا رمز و رازهاى موجود در خيال پردازى هاىِ كودكانه جايگزينِ گزاره هاىِ واقع گرايانه در تربيتِ بزرگ سالان مى شود.

مبتنى بر اين اصل، استفاده از نمادِ حيوانات به صورتِ فانتزى، در انتقالِ مفاهيمِ آموزشى و تربيتى به كودكان، همواره مدِ نظر بوده است. به گونه اى كه امروزه بيشترِ حجمِ توليداتِ فرهنگى مربوط به كودكان در زمينه انيميشن، كتاب، داستان و اسباب بازى، به استفاده از نمادگرايى از حيوانات محدود مى شود. در اين ميان دختر بچه ها انحصاراً به عروسك علاقه مند هستند. اين علاقه نشأت گرفته از عاطفه ويژه دختر بچه ها به دليلِ قدرتِ برترِ عروسك در ايجاد حسِ هم ذات پندارى و تفاهمِ خيالى با كودك است.19»

قبل از ورود بدين بحث، لازم است واژه «الگو» را به درستى معنا كنيم. الگو در لغت به معانى ذيل اطلاق مى شود:
«سرمشق، مقتدى، اسوه، مثال و نمونه.20»
«طرح و نمونه و روبرى از چوبِ نازك يا مقوا و كاغذ و يا پارچه كه از روى آن چيزى را مى برند و يا مى سازند. نمونه، انموذج، طرح.21»
در مفهوم و معانى اصطلاحى الگو نيز گفته اند:

«الگو آن چيزى است شكل گرفته در يك گروه اجتماعى، به اين منظور كه به عنوان مدل يا راهنماى عمل در رفتارهاى اجتماعى به كار آيد... الگوها آن شيوه هاى زندگى هستند كه از صورى فرهنگى منشأ مى گيرند. افراد به هنگام عمل به طور طبيعى با اين الگوها سر و كار دارند و اعمالشان با آنها تطبيق مى يابد.22»

الگوها به دليل داشتنِ صفات و ويژگى هاى خاص در حوزه تربيتى نقش مهمى را ايفا مى كنند و با فراخوانى عمومى نسبت به پيروى و تبعيت از مدل و نمونه خود، افراد و جريان هاى اجتماعى را راهبرى و هدايت مى كنند.23 انسان ها تنها به وسيله يكى از دو راه مى توانند خود را با باورهاى موردِ قبولشان منطبق نمايند كه يكى از اين راه ها به پيروى و تبعيت از الگوها ختم مى شود. شهيد مطهرى (رحمه الله) از نظرگاهِ اسلام بدين موضوع مى پردازد. وى مى گويد:

«شناخت انسان كامل از نظر اسلام دو راه دارد: يك راه اين است كه ببينيم قرآن در درجه اول و سنت در درجه دوم انسان كامل را... چگونه توصيف كرده اند... راه دوم شناخت انسان كامل، از راه بيان ها نيست... بلكه از اين راه است كه افرادى عينى را بشناسيم كه مطمئن هستيم آنها آن چنان كه اسلام و قرآن مى خواهد، ساخته شده اند و وجود عينى انسان هاى كامل اسلامى هستند.24»

بنابراين مردم در زندگى خود نياز به الگو و سرمشق دارند. به همين مناسبت قرآن كريم رسول خدا (صلى الله عليه وآله) را به عنوان الگو براى مردم معرفى كرده و مى فرمايد:
«در شخصيت رسول خدا (صلى الله عليه وآله) الگوى عالى براى شما وجود دارد.25»

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

اما هميشه چنين نيست كه همه افراد بتوانند الگويى مناسب براى خود پيدا كنند و يا در انتخاب الگو به اشتباه نروند و همواره روح هاى بزرگوار و قهرمان هاى متعالى را به عنوان سرمشق خود برگزينند. تاريخ معاصر گواهِ صادقى بر اين ادعاست كه مع الاسف بخشى از جوانان در انتخاب الگو به كج راهه رفته و سرانجام تلخ و زيان بارى را براى خود رقم زنده اند. رهبر معظم انقلاب در اين باره مى فرمايد:


«هر كس الگويى مى خواهد، دنبال نمونه و اسوه يى مى گردد; اما همه در جستن الگو، راه صواب نمى روند. بعضى افراد در عالم هستند كه اگر از آنها بپرسيد كدام چهره ذهن شما را به خود متوجه مى كند، مى بينيد كه سراغ انسان هاى حقير و كوچك و پستى مى روند كه عمرشان به عبوديت هواى نفس گذشته است; تنها هنرشان چيزى است كه جز غافلان را خوش نمى آيد ـ تنها سرگرم كردن چند لحظه انسان هاى كوچك و غافل ـ اينها براى عده اى از انسان هاى معمولى عالم الگو مى شوند.26»


در اثبات اين ادعا مى توان به دخترانى اشاره كرد كه مدونا چهره عريان، هرزه و چندش آور جنسى غرب را الگوى خود مى شمرند و بر تبعيت از آن مباهات مى كنند. اما مدونا كيست؟ مدونا مظهر اخلاق عنان گسيخته اى است كه فرهنگ لذت جوىِ غرب را نمايندگى مى كند.


«مدونا زاده عصر پُست مدرن است... محصول درجه يك فرهنگ مصرف گرا. زندگى و فعاليت هاى هنرى او در نمايش رقص هايش خلاصه مى شود... صِرف نام مدونا براى پاپ، رهبر كاتوليك هاى جهان، توهين و برنامه هايش بى حرمتى به احساسات و روحيات كاتوليك بود... از جمله كارهاى غضب انگيز مدونا مطرح كردن دوگانگى روسپى ـ دوشيزه، صليب، رداى كشيشان، *** بين نژادهاى مختلف و استمنا در كليسا آن هم با چهره اى مسيحوار بود.27»


اما هميشه اين گونه نيست كه افراد در شناخت الگو اشتباه نمايند، بلكه بسيار اتفاق مى افتد كه رسانه هاى ارتباط جمعى و شكل دهندگان افكار عمومى، الگوى دلخواه خود را به اذهان مردم تحميل و تزريق مى نمايند. «الكساندر پروخانف» نويسنده نامدار روسى در تبيين استراتژى تحميل الگوهاى غربى به مردم شوروى سابق مى گويد:


«آنها ليبراليسمِ غربى را به مثابه اسطوره اى پاك و بى عيب معرفى كردند. به مردمِ شوروى پيشنهاد مى دادند كه اگر مى خواهيد موفق باشيد، بايد از آمريكا و اسرائيل تبعيت كنيد و ارزش ها و الگوهاىِ زندگىِ خود را مطابق با ارزش ها و الگوهاىِ اين كشورها وفق بدهيد. بدين ترتيب بود كه پس از فروپاشى شوروى ارزش ها و الگوهاىِ مردم تغيير كرد و رنگ و بوىِ غربى گرفت.28»