عهدنامه مالك اشتر؛ منشور جامع حكومت و مديريت علوی
گروه انديشه: عهدنامه مالك اشتر به‌عنوان يك منشور حكومتی ـ مديريتی از سوی اميرالمؤمنين علی(ع) به وی ابلاغ شده است؛ اگر اين عهدنامه با رويكردی جديد و درخور بررسی شود، متوجه خواهيم شد كه امروزه نيز حاوی سخنان و مطالب نوينی برای بشر بوده و اين‌گونه نيست كه اين سخنان به‌نظر كهنه برسد.
مصطفی دلشاد تهرانی، نگارنده پژوهش برتر سال 1390 «دلالت دولت؛ آئين‌نامه حكومت و مديريت در عهدنامه مالك اشتر» و نويسنده چهارده اثر تربيتی، دينی و حكومتی از منظر نهج‌البلاغه، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا) با اشاره به كتاب دلالت دولت اظهار كرد: اين كتاب يك مدل فهم تجزيه‌ای نهج‌البلاغه است كه براساس نامه پنجاه و سوم متمركز شده است.
دلشاد تهرانی با اشاره به دليل تمركز كتاب بر عهدنامه مالك اشتر ادامه داد: از آنجا‌كه در بين مطالبی كه از اميرمؤمنان(ع) برجای مانده است، هيچ مكتوبی مانند اين نامه مضمون و محتوای حكومتی ندارد و تا اين حد منسجم و جامع نيست، در اين كتاب مورد رصد قرار گرفته است، به‌طوری‌كه جا دارد عنوان شود عهدنامه مالك اشتر يك منشور حكومتی و مديريتی است.
اين محقق و پژوهشگر با تأكيد بر اينكه اين نامه به مجموعه‌ای از مبانی، اصول و روش‌ها، سياست‌ها و اخلاق حكومتی و مديريتی اشاره دارد، عنوان كرد: در انتهای نامه 53، هدف از نگارش آن و اينكه اين نامه به چه‌كار می‌آيد، بيان شده است. در واقع حضرت به هدف غايی و اهداف كلی نامه در پايان آن اشاره می‌كنند.
نويسنده كتاب دلالت دولت افزود: به‌عنوان مثال حضرت در پايان اين نامه می‌فرمايند: «و أنا أسأل ألله بسعة رحمته و عظيم قدرته علی اعطاء كل رغبة أن يوفّقنی و ایّاك لما فيه رضاه؛ از خداوند بزرگ با رحمت گسترده و قدرت برترش در انجام تمام خواسته‌ها درخواست می‌كنيم كه به آنچه موجب خشنودی اوست، من و تو را موفق فرمايد».
در نامه 53 حضرت علی(ع) با اشاره به غايت موفقيت عنوان می‌كنند كه نهايت موفقيت اين است كه به رضای الهی دست پيدا كنيم، يعنی از منظر اميرمؤمنان(ع) كسی در حكومت و مديريت دارای موفقيت است كه بتواند رضای خداوند را كسب كند
وی با بيان اينكه با دقت در اين عهدنامه متوجه می‌شويم كه اين نامه به‌عنوان يك منشور حكومتی ـ مديريتی نوشته شده است، خاطرنشان كرد: هركس به درستی به دستورات آن عمل كند، در حكومت و مديريتش موفق می‌شود همان‌طور كه در نامه نيز حضرت به موفقيت اشاره می‌كنند.
اين محقق و نويسنده ادامه داد: در نامه 53 حضرت علی(ع) با اشاره به غايت موفقيت عنوان می‌كنند كه نهايت موفقيت اين است كه به رضای الهی دست پيدا كنيم، يعنی از منظر اميرمؤمنان(ع) كسی در حكومت و مديريت دارای موفقيت است كه بتواند رضای خداوند را كسب كند.
اين مدرس حوزه و دانشگاه با تأكيد بر اينكه حضرت علی(ع) در نامه 53 نهج البلاغه به پنج ملاك در رضايت‌مندی خداوند اشاره می‌كنند، اظهار كرد: هر حكومت و مديريتی اگر بتواند اين پنج ملاك را حاصل كند، می‌توان به آن حكومت و مديريت اطلاق كرد كه از موفقيت بهره‌مند است.
دلشاد تهرانی با اشاره به برپا داشتن عذر و دليلی آشكار در برابر خدا و خلق خدا خاطرنشان كرد: اولين ملاكی را كه حضرت علی(ع) عنوان می‌كنند، عبارت است از «من الاقامة علی العذر الواضح اليه و الی خلقه؛ نزد او(خداوند) و خلق او، دارای عذری روشن باشيم» با اين توضيح مشخص می‌شود كه مدير و حاكم بايد برای هر كار و تصميمش در برابر خدا و خلق خدا دليل محكمه پسند داشته باشد.
نويسنده كتاب «چشمه خورشيد» تصريح كرد: اگر هر مديريت و حكومت تا اين اندازه دقيق عمل كند كه برای هر كار و تصميمش دليل داشته باشد، بسيار كنترل و دقيق می‌شود و بسياری از نابسامانی‌هايش برطرف می‌شود.
وی با اشاره به دومين ملاك حضرت علی(ع) در اداره حكومت ادامه داد: دومين ملاك حضرت نيكنامی حكومت در ميان خلق است آنجا كه می‌فرمايند: «مع حسن الثناء فی العباد؛ برخوردار از ستايش بندگان» با اين ملاك حكومت و مديريتی موفق است كه مردم و اداره شوندگان و خدمت‌گيرندگان از آن نه‌تنها راضی باشند بلكه از آن به نيكی ياد كنند. يعنی مردم دائماً از كارها و خدمات دولت به‌خوبی و نيكی ياد كنند.
دلشاد تهرانی با تأكيد بر عبارت «و جميل الأثر فی البلاد؛ دارای يادگار نيك در شهرها» اظهار كرد: با اين توصيف حكومتی موفق است كه بعداز مدتی كار و خدمت در شهر يا كشور آثار زيبا از خود در كشور يا سازمان به‌جای بگذارد.
اين محقق و نويسنده ادامه داد: با اين فرض اگر مديری به سازمان خاصی وارد شد بايد بعد از مدتی آثار بالندگی و شكوفايی، تربيت، اخلاق، عمران و آبادی و ديگر محصولات كيفی در آن سازمان مشاهده شود و اگر اين اتفاق نيفتد آن شخص و سازمان موفق نخواهد بود.
اگر امروزه اين 110 آئين در يك سازمان عملياتی شود متوجه خواهيم شد كه تا چه اندازه راه‌گشا است و مشكلات را به‌شدت كاهش می‌دهد و زمينه يك مديريت موفق را بر اساس موارد اشاره شده يعنی غايت موفقيت، رضايت خدا و ملاك‌های موفقيت را حاصل می‌كند
اين استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به جمله «وتمام النعمة؛ رسيدن به همه نعمت‌ها» افزود: كسی در حكومت و مديريت خود موفق است كه نعمت اعم از مادی و معنوی در حكومت و مديريت او به‌وفور ديده شود، بلكه نعمت در حكومت وی تمام شود.
وی با اشاره به پنجمين ملاك تعيين شده از سوی حضرت علی(ع) در نامه خود به مالك اشتر خاطرنشان كرد: حضرت در بيان پنجمين ملاك نيز می‌فرمايند: «و تضعيف الكرامة؛ و افزايش كرامتش» با اين توصيف حكومت و مديريتی موفق است كه در آن مردم روز به روز آبرو، ارزش، احترام و كرامتشان زياد بلكه چندين برابر شود.
دلشاد تهرانی با بيان اينكه اين نامه از سوی مولای متقيان نوشته شده تا اين اهداف كلی اتفاق بيفتد، اضافه كرد: كتاب دلالت دولت بر اساس روش‌های فقه الحديثی تنظيم شده و عهدنامه مالك اشتر در اين كتاب به يكصد و ده بند كلی تقسيم شده است. هر بند مزين به عنوانی متناسب با خود شده و به نكات حكومتی و مديريتی هر بند به زيبايی اشاره شده است.
اين محقق و نويسنده با بيان اينكه هر نكته بر اساس فهم واژه، قرائن متصل و منفصل و خانواده حديث توضيح داده شده است، ادامه داد: در اين كتاب به مجموعه‌ای از موانع مديريت، اصول مديريت، روش‌های مديريت، سياست مديريت، اخلاق مديريت در ضمن اين 110 آئين و بند تبيين شده است.
نويسنده كتاب «رعايت درايت؛ اخلاق مديريتی در عهد نامه مالك اشتر» افزود: اگر عهدنامه مالك اشتر با رويكردی جديد و درخور بررسی شود، متوجه خواهيم شد كه امروزه نيز اين عهدنامه حاوی سخنان و مطالب نويی برای بشر می‌باشد و اين‌گونه نيست كه اين سخنان به‌نظر كهنه برسد.
دلشاد تهرانی تصريح كرد: اگر امروزه اين 110 آئين در يك سازمان عملياتی شود متوجه خواهيم شد كه تا چه اندازه راه‌گشا است و مشكلات را به‌شدت كاهش می‌دهد و زمينه يك مديريت موفق را بر اساس موارد اشاره شده يعنی غايت موفقيت، رضايت خدا و ملاك‌های موفقيت را حاصل می‌كند.
نقل قول
