♥♥♥شیوه های تبلیغی اهل بیت علیهم السلام♥♥♥

[seyed yasin]

«و جعلناهم ائمه یهدون بامرنا و اوحینا الیهم فعل الخیرات و اقام الصلوه و ایتاء الزکوه و کانوا لنا عابدین» (انبیا/73)ما آنها را پیشوایانی قرار دادیم که به فرمان (مردم را) هدایت می کردند و انجام کارهای نیک و برپاداشتن نماز و ادای زکات را به آنها وحی کردیم و آنان فقط ما را می پرستیدند.در این نوشتار بر آنیم تا به برخی از روش های تبلیغی رسول خدا صلی الله علیه وآله و امامان علیهم السلام که همچون قرآن از تنوع خاصی برخوردار بوده است بپردازیم.

[seyed yasin]

نقل وقایع تاریخی
پیامبر و ائمه علیهم السلام برای عبرت گرفتن مردم، وقایع و حوادث پیشینیان را نقل می کردند و آنان را به عاقبت نیک آنها امیدوار یا از گرفتار شدن به فرجام زشت گذشتگان بر حذر می داشتند و تکرار فراوان چنین داستانهایی در قرآن و روایات ما را از آوردن نمونه بی نیاز می کند.همچنین امامان سخنان خود را به احادیث گهربار نبی اکرم زینت می بخشیدند و امامان بعدی از امامان پیش از خود نقل حدیث می فرمودند و در لابلای سخنان ایشان گفته های پیامبران گذشته، لقمان، ابوذر، و سلمان نیز دیده می شود که بیانگر این نکته است که ائمه علیهم السلام برای تنوع در ارشاد و به شوق آوردن دلهای مخاطبان خود از این شیوه استفاده می کردند.

[seyed yasin]

بیان آثار و نتایج
روش دیگر پیشوایان معصوم، تبیین نتایج و فرجام کارهای نیک و زشت است تا پیروان مکتب توحید با آگاهی و بصیرت بیشتر در صراط مستقیم الهی گام بردارند و نابکاران نیز از سرانجام وحشتناک خویش پروا کرده و از بی خردی دست بردارند. روایات فراوانی از پیامبر و امامان در این باره صادر شده که نشان می دهد ایشان از این روش بسیار استفاده می کرده اند. (2)رهبران واقعی اسلام در مناظره و بحث آزاد، شرکت داشتند و انحراف و اعوجاج فکری دیگران را با منطق و استدلال تصحیح می کردند و در تمام این بحث و مناظره ها پیروز و سربلند بودند و هرگز کسی را یارای محکوم کردن آنان نبوده و نیست

[seyed yasin]

ارسال نامه و پیام
آن رهبران شایسته بطور مکرر از فرستادن نامه و پیام کتبی و شفاهی برای ارشاد دیگران سود می جستند، بطوری که نامه های رسول خدا خود کتابی مستقل و پر حجم را تشکیل داه و قسمتی از نهج البلاغه، نامه های امام علی علیه السلام به افراد یا جمعیتهاست و نامه های فراوانی نیز از امامان دیگر در دست است که غالب آنها حاوی ارشاد و هدایت است. (3) از آن جمله شخصی به نام «یقطین» می گوید:«من به فرماندار اهواز مبلغ زیادی بابت مالیات بدهکار بودم که اگر آن را از من می گرفت از زندگی ساقط می شدم. از این رو، به دادخواهی نزد امام صادق علیه السلام رفتم، آن حضرت طی نامه ای به فرماندار نوشت:«به نام خداوند بخشاینده ی مهربان، همانا زیر عرش خدا، سایه هایی است که در زیر آنها ساکن نمی شود مگر کسی که اندوه برادرش را برطرف سازد یا به او خوبی کند هر چند یک نصف خرما باشد، اینک (این تو و) این برادرت.» (4)

[seyed yasin]

خطابه و شعر
معصومین علیهم السلام هنر سخنرانی خویش را نیز در راه ارشاد و هدایت مردم به کار می گرفتند و حکمتها و موعظه های زلال خویش را به کام انسانهای تشنه ی علم و معرفت ریخته، جانشان را سیراب می کردند و در لابلای سخن و نوشته های خویش، شعر و سخنان حکمت آمیز و پندآموز دیگران را نیز می آوردند. همچنین از ضرب المثل هایی که در اذهان مردم جا افتاده، استفاده می کردند. این مطلب در نهج البلاغه نمود بیشتری دارد، هر چند ائمه ی دیگر نیز از آن غافل نبودند حتی آن بزرگواران گهگاه خود نیز شعر می سرودند. (5)

[seyed yasin]

بحث و مناظره
فکر و عقیده در عقل و دل انسان جا دارد و هرگز نمی شود آن را با جبر و فشار تغییر داد. از این رو، رهبران واقعی اسلام در مناظره و بحث آزاد، شرکت داشتند و انحراف و اعوجاج فکری دیگران را با منطق و استدلال تصحیح می کردند و در تمام این بحث و مناظره ها پیروز و سربلند بودند و هرگز کسی را یارای محکوم کردن آنان نبوده و نیست.(6)

[seyed yasin]

کرسی تدریس
ائمه علیهم السلام معلمان حقیقی مردمند و سراسر زندگیشان درس انسانیت است و همچون رسول خدا، که طبیبی بود که بر سر بیماران خویش می رفت(7) به سراغ مردم می رفتند و با هر وسیله ای که امکان داشت آنان را هدایت می کردند. تشکیل محفل درس، به شیوه ی متعارف آن روز، نیز از آن جمله است، چنان که درباره ی حضرت صادق علیه السلام گفته اند: «مدینه در عصر حضرت صادق علیه السلام شکوفایی خاصی یافت و جایگاه دانشمندانی شد که در حلقه های درسی که در بیت آن حضرت دایر می گشت شرکت می کردند و باید گفت: بیت امام به مثابه ی دانشگاهی بود که اقشار مختلفی در آن تعلیم می دیدند.» (8) و تعدادشان بر چهار هزار نفر بالغ می شد. (9)

[seyed yasin]

پرسش و پاسخ
نحوه ی دیگر ارشادات ائمه علیهم السلام را باید در قالب «سؤال و جواب» های آن بزرگان جستجو کرد که گاه با طرح پرسشهای فکری و علمی، اذهان مردم را به جستجو وا می داشتند و گاه درماندگی و بی مایگی دشمنان خویش را برملا می ساختند، همینطور پاسخهای منطقی و گرانقدری که به سؤالهای دانشمندان و محققان می دادند، گره های فراوانی را از مشکلات علمی و فکری مردم گشوده است، چنان که امیر مؤمنان علی علیه السلام بارها برای پاسخگویی به همه ی پرسشهای مردم، اعلام آمادگی کرد و فرمود:مدینه در عصر حضرت صادق علیه السلام شکوفایی خاصی یافت و جایگاه دانشمندانی شد که در حلقه های درسی که در بیت آن حضرت دایر می گشت شرکت می کردند و باید گفت: بیت امام به مثابه ی دانشگاهی بود که اقشار مختلفی در آن تعلیم می دیدند «سلونی قبل ان تفقدونی» (10)پیش از آنکه مرا از دست بدهید (هر چه می خواهید) از من بپرسید. روایات فراوانی که به صورت پرسش و پاسخ در میان آثار ائمه علیهم السلام یافت می شود، نتیجه ی گفتگوهای ایشان با تشنگان علم و معرفت است که از کوثر زلال حاملان وحی خدا، سیراب می گشته اند، مثلا محمدبن مسلم می گوید:«سی هزار پرسش از امام باقر علیه السلام و شانزده هزار پرسش از امام صادق علیه السلام کرده ام. » (11)

[seyed yasin]

چهره به چهره بسیار بدیهی است که پیامبر و امام نیز مانند سایر افراد بشر در سرتاسر زندگی، کم و بیش با افرادی نشست و برخاست و رفت و آمد داشتند، با آنان هم غذا می شدند، سفر می کردند و... امامان علیهم السلام از همین برخوردهای عادی نیز استفاده کرده، وظیفه ی الهی خویش را انجام می دادند. بی شک، در دوران خفقان و دیکتاتوری حاکمان ستمگر که امامان را از کارهای اجتماعی منع می کردند، گاهی گفتگو و رهنمودهای خصوصی به افراد، تنها راه انجام وظیفه ی امام بود. در این زمینه نیز روایات و اخبار فراوان است که نیازی به ذکر نمونه نیست. ناگفته نماند که امامان علیهم السلام گاهی نقل برخی مطالب را لازم و ضروری می دانستند، ولی چون افکار عمومی مردم ظرفیت و کشش آن را نداشت افراد ممتاز را برای این کار انتخاب می کردند. برخی از شاگردان امام علی علیه السلام از این گروه بودند و حضرت صادق علیه السلام مطالب عالی و گرانقدر توحید را برای صحابی برجسته ی خود، «مفضل بن عمر» بطور خصوصی تبیین کرد. (12) و رسول گرامی صلی الله علیه و آله هزار رشته ی علمی را که از هر یک هزار در علمی گشوده می شود تنها به امیرمؤمنان علیه السلام آموخت. (13) و از طریق آن حضرت به امامان دیگر انتقال یافت.

[seyed yasin]

پی نوشت:1) تفسیر المیزان، ج 14، ص 308.2) ر. ک : به کتابهای «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال»، «علل الشرایع» و غیره.3) نامه های پیامبر را در کتاب «مکاتیب الرسول» و نامه های امامان را در کتاب «معادن الحکمه فی مکاتب الائمه» ببینید.4) معادن الحکمه فی مکاتیب الائمه، ج 2، ص 127.5) رسول گرامی اسلام، از سرودن و خواندن شعر مستثنی است.6) کتابهایی که با نام احتجاج تألیف شده، مناظرات پیامبر و ائمه را در بر دارد؛ مثل احتجاج طبرسی، کتاب احتجاج بحارالانوار و غیره.7) «طبیب دوار بطبه»؛ نهج البلاغه، فیض، خطبه ی 108.8) الامام الصادق و المذاهب الاربعه، ج 1، ص 367.9) اعیان الشیعه، ج 1، ص 666.10) مناقب ابن شهر آشوب، ج 2، ص 38.11) بحارالانوار، ج 46، ص 328.12) همان، ج 3، ص 59.13) مناقب، ج 2، ص 36.بخش تاریخ و سیره معصومین تبیانمنبع: کتاب «سیره معصومان علیهم السلام».