❀◕‿◕❀... رسول اعظم (ص) و حقوق کودک ...❀◕‿◕❀

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

سومین محور این است که پدر لازم است تکیه گاه و مددکار فرزندان خود بوده و او را در سراشیبی زندگی یاری رساند، همان طور که می فرماید: «عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عبد الله(ع) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): رَحِمَ اللَّهُ وَالِدَیْنِ أَعَانَا وَلَدَهُمَا عَلَی بِرِّهِمَا» [25] خدا رحمت کند پدران و مادرانی را که فرزندانشان را بر نیکی کردن به خودشان کمک کنند. و نیز فرمود: (عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَی بِرِّه)ِ[26] خدا رحمت کند پدری را که فرزندش را بر نیکی کردن به خود کمک کند.


توفیق در زندگی وابسته به دانش و تجربه است، اما تایم عمر انسان به اندازه ای نیست که به خوبی و مهارت تمام دانش اندوزی و کسب تجربه نماید، لذا اگر بخواهیم قله های پیروزی را به سرعت پشت سر بگذاریم ناگزیر از انتقال تجارب و مهارت های ضروری به همدیگر هستیم، هرچه سرعت انتقال بالاتر باشد شانس ظفرمندی نیز افزایش پیدا می کند. با توجه به قلت فرصت و ضرورت دانش اندوزی است که سخنان رسول اکرم(ص) عمق یافته و روش عملی آن جناب بیشتر دست یار ما می گردد، و زودتر به نتیجه می رساند. طبیعی است که حضرت آنچه را که فرموده خود اولین کسی بوده که بر صحت آن اعتقاد داشته و عملی ساخته و اصحاب خود را نیز در آن جهت سوق داده باشد. بنابراین اگر بخواهیم از سنت رسول أعظم(ص) بهره مند شویم لازم است که به ژرفای این سنت نفوذ کنیم و تمام زوایای آن را مورد نظر و توجه قرار دهیم تا استعداد خود را شکوفا سازیم و بتوانیم اندوخته های خود را افزایش دهیم.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

6. ازدواج فرزندان


کودکان پس از مدتی به سن رشد و کمال می رسند، نیازهای آنان افزایش یافته و به تناسب آن توقعات شان هم بالاتر می رود. با توجه به حساسیت این دوره و وجود زمینه های کجروی و انحراف، می توان به عمق دیدگاه رسول اکرم(ص) رسید و این که چرا حضرت فرموده است: «إن من حق الولد علی والده أن یزوجه إذا بلغ»[27] از جمله حقوق فرزند بر پدرش این است که هر گاه به سن بلوغ رسید او را همسر دهد.
تزویج و تشکیل خانواده پس از قابلیت یافتن، جزء الزامات قوانین شرعی بوده و عقلاً نیز ضرورت آن انکار ناپذیر است. هر چند که بحث ما روی حقوق کودک است ولی حق تزویج پس از رسیدن به سن رشد و تکلیف نیز در ادامه ی حقوق کودک قرار دارد و جزء الزامات شرعی و عرفی می باشد: پس طرح و یاد آوری آن منافات با مبحث مورد نظر ندارد و می تواند در راستای سایر حقوق کودک قابل تذکر باشد.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

شریعت اسلام که بر خاسته از کتاب، سنت و سایر ادله می باشد، تأکید فراوان روی عملی سازی و عینیت دهی این امر مقدس دارد و در منابع روایی به عنوان مستحب مؤکد مورد عنایت واقع شده و از زبان رسول أعظم(ص) نقل شده که: «وَ مِنْ سُنَّتِیَ النِّکَاحُ» یافرمود: «وَ إِنَّ مِنْ سُنَّتِیَ النِّکَاحَ»[28] و از جملة سنت من نکاح است.


فقها با توجه به این احادیث شریف بخشی از فقه را به بیان احکام نکاح اختصاص داده و در باب مقدمات نکاح تأکید جدی بر التزام ازدواج نموده و والدین را به عنوان این که اولی به امور فرزندان خود اند و مصالح آن ها را از هرکسی دیگر سریعتر تشخیص می دهند این افتخار را یافته اند که آخرین مسؤلیت پدری خود را به فرجام رساند و جهت تحقق این امر خیر، آستین همت بالا زند تا با اقدام به موقع خود (ضمن فراهم سازی زمینه های تزویج) شاهد پرشکوه ترین صحنه های زندگی اولاد خود باشند تا جای که در فرهنگ اسلامی آخرین آرزوی والدین دیدن فرزندان در رخت عروسی و دامادی بوده و توجه مسلمانان به آن قابل تحسین می باشد.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

7. احترام خاص دختران

بخشی از کودکان ما جنس مؤنث هستند، إناث به خاطری که پس از دورة کودکی باید منزل پدری خود را ترک کرده زندگی جدیدی را در محیط غریب آغاز نمایند، می شود گفت: بهترین دورة عمر آن ها زندگی در سایه پر مهر والدین می باشد. به تجربه ثابت شده که همه دختران شانس بالا و اقبال موفقیت آمیز در خانه شوهر ندارند. ما هر روز متأسفانه شاهد از هم گسیختگی کانون های خانواده ها هستیم و میزان ناکامی دختران در خانه بخت قابل توجه می باشد.


از آنجا که ما باور داریم که رسول خد(ص) برای تربیت، تبلیغ و تکامل بشر از سوی خداوند مبعوث گردیده است و هیچ حکمی و کلامی را بدون علت بزبان جاری نمی کند. همان طور که قرآن می فرماید: و هرگز از روی هوای نفس سخن نمی گوید، آنچه می گوید چیزی جز وحی که بر او نازل شده نیست! ]وَ ما یَنْطِقُ عَنِ الْهَوی، إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْیٌ یُوحی [ النجم 53 / (3 و 4) پس سنت رسول خد(ص) نیز در امتداد وحی الهی و الهام گرفته از انفاس قدسی می باشد.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

قرآن در مورد فرهنگ جاهلی می فرماید: در حالی که هر گاه به یکی از آن ها بشارت دهند دختر نصیب تو شده، صورتش (از فرط ناراحتی) سیاه می شود و به شدّت خشمگین می گردد، به خاطر بشارت بدی که به او داده شده، از قوم و قبیله خود متواری می گردد (و نمی داند) آیا او را با قبول ننگ نگهدارد، یا در خاک پنهانش کند؟! چه بد حکم می کنند!. ]وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالاُنْثی ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ کَظیمٌ یَتَواری مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ یُمْسِکُهُ عَلی هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ أَلا ساءَ ما یَحْکُمُونَ[ النحل 16/ (58 و59) حمزه بن حمران در حدیثی مرفوع می گوید: مردی در خدمت پیامبر(ص) بود که خبر به دنیا آمدن فرزندش را به او دادند، رنگش برگشت. پیامبر فرمود: چه شده است؟ عرض کرد: خیر است. پیامبر فرمود: بگو. عرض کرد: وقتی از خانه بیرون آمدم همسرم درد زایمان داشت و حالا برایم خبر آوردند که دختر زاییده است. پیامبر(ص) فرمود: سنگینی او روی زمین است و بر سرش آسمان سایه می افکند و خدا روزیش می دهد و او یک دستة گل است که می بویی. «فَقَالَ لَهُ النَّبِیُّ(ص) الأَرْضُ تُقِلُّهَا وَ السَّمَاءُ تُظِلُّهَا وَ اللَّهُ یَرْزُقُهَا وَ هِیَ رَیْحَانَةٌ تَشَمُّهَا».


باز فرمود: خداوند تبارک و تعالی به زنان مهربانتر از مردان است. هیچ مردی نیست که زنی از محارم خود را خوشحال سازد، مگر این که خدای متعال در روز قیامت او را شادمان گرداند. «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی الإِنَاثِ أَرْأَفُ مِنْهُ عَلَی الذُّکُورِ وَ مَا مِنْ رَجُلٍ یُدْخِلُ فَرْحَةً عَلَی امْرَأَةٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهَا حُرْمَةٌ إِلا فَرَّحَهُ اللَّهُ تَعَالَی یَوْمَ الْقِیَامَةِ»[29] ابن مسعود می گوید: از رسول خد(ص) شنیدم که فرمود: هرکه دختری داشته باشد و او را نیکو تربیت کند و به خوبی آموزش دهد و از نعمت های که خداوند ارزانیش کرده او را به وفور بهرهمند سازد، آن دختر برای وی مانع و پرده أی در برابر آتش دوزخ خواهد بود. (عن ابن مسعود قال سمعت النبی(ص) یقول: من کانت له ابنة فأدبها وأحسن أدبها وعلمها وأحسن تعلیمها وأوسع علیها من نعم الله التی أوسع علیه کانت له منعة وسترا من النار)[30]



بنابراین پیامبر(ص) در امتداد مبارزه با فرهنگ جاهلیت و اصلاح ساختار جامعه تلاش کرد تا جایگاه کودک دختر را در خانواده ها استوار سازد و حفظ حرمت و احترام او را برای والدین شفاف نماید تا در هیچ برهة از تاریخ کسی به خود اجازه ندهد نسبت به دختران دهنکجی نماید.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

تذکر

آنچه در این مختصر مورد عنایت قرار گرفت بررسی کلی و جامع سنت رسول اکرم(ص) در مورد حقوق کودک نیست، بلکه شمة از چشمه سار نورانی پیامبر گرامی(ص) بود که در حد یک نوشته ای کوتاه مورد کنکاش قرار گرفت اما نگاه عمیق در این خصوص نیازمند فرصت وسیع و مجالی کافی است که اگر توفیق رفیق گردید در نوبت دیگر به آن پرداخته خواهد شد.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

جمع بندی و نتیجه

کودکان عصاره وجودی انسان، و ثمرة زندگی می باشند، همان طور که انسان موجود کریم و قابل احترام است، کودکان نیز قابلیت و شایستگی تکریم را دارا هستند. بنابراین لازم است که در هر برهه بر حقوق آن ها توجه شود و رعایت آن جزء سرخط زندگی قرار گیرد.

پیامبر عزیز اسلام(ص) در بدو بعثت و نیز پس از حاکمیت و تشکیل حکومت، در سنت درخشان خود مسیر روشن و یادگار تابناک برای امت اسلامی بر جای نهاد، که اینک در آثار علما، محدثان و مورخان ثبت گردیده و در امتداد تاریخ نسل اندر نسل دست به دست شده تا در اختیار بشر امروزی قرار گرفته است. در این سنت، مترقی ترین قانون زندگی تجلی یافته، که اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرد نه تنها در حق کودکان که حتی در حق هیچ بشری روی زمین اجحاف و ستم نخواهد شد.


پس اگر در جوامع مسلمین کجروی است دلیل آن ناآشنایی با فرامین حیات بخش اسلام و سیره نورانی نبی اکرم(ص)می باشد. یا این که ما عادت نکرده ایم زندگی در سایه قانون را جدی تلقی نمایم، لذا با مشکلات عدیده مواجه هستیم. پس راه حل معضلات اجتماعی ما و زدودن ظلم و بی عدالتی از جامعه، برگشت به قوانین شرعی و التزام به مقررات دینی است و همین طور فهم و تبیین درست احکام خدا و درک درست سنت و اعتقاد به درستی و اهتمام به رعایت تمام جزئیات آن. در این نوشتار کوتاه دیدیم که رسول خد(ص) به شایستگی تلاش کرد تا عملاً و قولاً ثابت کند که کودکان چه موجودات ارزشمندی هستند و چه حقوقی در جامعه می توانند داشته باشند و چه رفتار در خور شأن کودکان نمود تا خط روشنی باشد برای تمام کسانی که به انسانیت و کرامت انسانی می اندیشند.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

[1] . محمد جعفر لنگرودی، مبسوط در ترمینولوژی حقوق،ص 2352، ج 3، چاپ دوم 1381، نشر گنج دانش.

[2] . همان، ج 2، ص 882.

[3] . حبیب الله طاهری، حقوق مدنی، ص 124؛ ج 1، چاپ دوم 1376، دفتر انتشارات اسلامی قم.

[4] . سید روح الله الموسوی الخمینی، تحریر الوسیله، الجزء الثانی، ص 12، القول فی الصغر، چاپ سوم 1408هـق، مؤسسه اسماعلیان قم.
* دانش پژوه کارشناس ارشد

[5] . الدکتور وهبه الزحیلی، الفقه الاسلامیه و ادلته، ص 4467 ج 6، الطبعه الرابعه 1418 هـ0ق-1997م دارالفکر بدمشق.

[6]. ویل دورانت، تاریخ تمدن، جلدهای 1، 2، و 3 صفحات 854، 318 و 66، مترجمان احمد آرام، عسکری پاشانی و امیر حسین آریان پور، چاپ نهم 1382، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

[7]. سید محمد باقر حجتی، اسلام تعلیم و تربیت، ص 171، چاپ 1358، دفتر نشر فرهنگ اسلامی تهران.

[8] . الشیخ الطوسی، المبسوط، ج 7 ص 4، صححه وعلق علیه محمد الباقر البهبودی، عنیت بنشره ،المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة ،چاپ حیدری 1351 ش.

[9] . رضی الدین حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق،ص 16، چاپ 1412 هـ.ق، انتشارات شریف رضی، قم

[10] . أبی داود سلیمان بن الاشعث السجستانی الازدی، سنن ابی داود، ج 4، ص 147، ح 5202 و 5203، چاپ اول دارإبن حزم، بیروت لبنان

[11] . ابی بکر أحمد بن الحسین بن علی البیهقی،،وفات 458هـق، السنن الکبیر، ج 9، ص 53، المطبعه دارالفکر النشر: دارالفکر، بیروت لبنان، بی تا.

[12] . رضی الدین حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق، پیشین، ص 25.

[13] . شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 3، ص 483، ح 4707، انتشارات جامعه مدرسین قم، 1413 هـق. شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 21، ص 486، ح 27695، مؤسسه آل البیت علیهم السلام قم، 1409 هـق.

[14] . المتقی الهندی، کنز العمال، پیشین، ج 16، ص 586، ح 45958.

[15] . ابن ابی الحدید معتزلی، شرح نهج البلاغة، ج 17، ص 272، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی قم، چاپ 1404 هـق.

[نازنین رقیه* خادمه گل نرگس*]

[16] . الحافظ نور الدین علی بن ابی بکر الهیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، المتوفی سنة 807 بتحریر الحافظین الجلیلین: العراقی وابن حجر، ج 8، ص 195، چاپ 1408 ه‍ 1988م، دار الکتب العلمیة بیروت لبنان.

[17] . علامه مجلسی، بحار الأنوار، ج 43، ص 285، ح 50، مؤسسة الوفاء بیروت - لبنان، 1404 هـق.

[18] . العلامة علاء الدین علی المتقی بن حسام الدین الهندی، المتوفی سنة 975، تحقیق محمود عمر الدمیاطیّ، کنزالعمال فی سنن الأقوال و الأفعال،ج 16، ص 416، ح 45191 الی 45193، الطبعة الاولی 1419 هق، 1998 میلادی، دار الکتب العلمیة، بیروت لبنان.

[19] . همان ج 16، ص 418 ح 45201.

[20] . المتقی الهندی، کنز العمال، پیشین، ج 16، ص 444، ح 45346 و 45347 و ص 445، ح 45348 الی 45358.

[21] . رضی الدین حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق، پیشین، ص 220

[22] . ابراهیم امینی، آیین تربیت، ص 11، چاپ دوازدهم 1368، انتشارات اسلامی، تهران.

[23] . مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام، ص 63، چاپ 24 1273، انتشارات صدرا تهران.

[24] . المتقی الهندی، کنز العمال، پیشین، ج 16، ص 456، ح 45409 الی 45411.

[25] . محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 15، ص 168، ح 2، 5، 7، و 9، مؤسسه آل البیتG قم، 1408 هـق.

[26] . ثقة الاسلام کلینی، الکافی، ج 6، ص 50، ح 6، دار الکتب الإسلامیة تهران، 1365 هـش.

[27] . المتقی الهندی، کنز العمال، پیشین، ج 16، ص 457، ح 45416. . رضی الدین حسن بن فضل طبرسی، مکارم الأخلاق، پیشین، ص 220.

[28] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج 20، ص 107، ح 25158 و 25159، مؤسسه آل البیتA قم، 1409 هـق.

[29] . ثقة الاسلام کلینی، الکافی، پیشین، ج 6، ص 5، ح 6، 7.

[30] . الحافظ نور الدین علی بن ابی بکر الهیثمی، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، پیشین، ج 8، ص 158.