نمایش نتایج: از شماره 1 تا 6 , از مجموع 6

موضوع: تاریخچه خوشنویسی اسلامی و ایرانی

  1. Top | #1

    عنوان کاربر
    عضو كوشا
    تاریخ عضویت
    October 2009
    شماره عضویت
    188
    نوشته
    182
    تشکر
    3
    مورد تشکر
    113 در 14
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض تاریخچه خوشنویسی اسلامی و ایرانی

    خوشنویسی اسلامی

    خوشنویسی را می‌توان شاخص‌ترین هنر در پهنهٔ سرزمین‌های اسلامی دانست، و آن‌را به مثابهٔ زبان هنری مشترک برای تمامی مسلمانان دانست.
    هنر خوشنویسی همواره برای مسلمانان ارزش ویژه داشته‌است. چرا که در بنیاد، آن‌را هنر تجسم کلام وحی می‌دانسته‌اند. آن‌ها خط زیبا را نه تنها در نسخه‌پردازی قرآن، بلکه، در بیشتر هنرها به‌کار می‌بردند.

    تکامل و تبدیل خط به هنر خوشنویسی بیش از هرکجا در میان مسلمانان به چشم می‌خورد. در قرآن در آیه‌های «ن، والقلم و ما یسطرون»و «الذّی علّم بالقلم»به خط اشاره شده‌است.

    پس از گسترش اسلام در سراسر شبه جزیرهٔ عربستان، ایران، ماوراءالنهر، بخش‌هایی از هند، شمال آفریقا و اندلس، یا زبان عربی جایگزین زبان اقوام ساکن دراین مناطق شد (مانند مصر)، و یا دست کم خط عربی جای خطوط قدیمی را گرفت (مانند ایران)، و بدین سان خطی واحد در تمام قلمرو اسلام پدیدار گردید. خط عربی که پیش از ظهور اسلام نگارشی ساده و کاربردی محدود داشت، به سرعت با خطوط دیگر درآمیخت و به کمال رسید.

    از ویژگی‌های مهم هنر اسلامی برتری یافتن خوشنویسی و جایگزینی نسبی آن با نقاشی و پیکره‌سازی است.به علاوهٔ دلایل اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی و رقابت با تمدن‌های دیگر موجب شد تا هنرمندان و هنرپروران در سراسر سرزمین‌های اسلامی به هنر خوشنویسی توجه ویژه داشته باشند. از این رو ذوق زیبایی شناختی مردمان این سرزمین‌ها به‌ویژه ایرانیان در اوج قدرت و نهایت ظرافت در این هنر تجلی یافت و خوشنویسی همواره به مانند محوری در میان سایر هنرهای بصری درخشیده‌است.

    عرب‌ها پیش از ظهور اسلام از شیوه معینی در نگارش پیروی نمی‌کردند. ذوق هنری هنرمندان در سرزمین‌های اسلامی و طی ادوار مختلف، شیوه‌ها یا قلم‌های مختلفی را به‌وجود آورد که کم و بیش همواره در کنار یکدیگر کاربرد داشته‌اند و عمده‌ترین آن‌ها تا به امروز همچنان رواج دارند.
    در صدر اسلام زیبانویسی امری ناشناخته بود. در قرون اولیه هجری، خطی به نام کوفی برای تحریر قرآن پدید آمد که متشکل از عناصر مدور، عمودی‌های کوتاه و افقی‌های کشیده بود. خط کوفی در جریان تحولش تا سده پنجم هجری صورت هندسی و تزئینی یافت و تا حدی ناخوانا شد و به روشی برای تزئینات و خوشنویسی بدل گشت.

    قدیمی‌ترین نسخه‌های قرآن به خط کوفی است. پس از قرن پنجم هجری، خط کوفی تقریباً جای خود را به خط نسخ داد که حروف آن بر خلاف حروف زاویه‌دار کوفی منحنی و قوس‌دار است. در اسپانیا مسلمان، نوعی خط به‌وجود آمد که حاصل تماس اندلس با مسیحیان غربی است.
    خط عربی در آغاز به نوعی از خط نسخ که برگرفته از شیوه نگارش خط نبطی بود نوشته می‌شد. خط کوفی نیز بر آن اضافه شد که گفته می‌شود در کوفه رایج شد و این همان خطی است که کاتبان اصلاحات خود را بر آن اعمال کردند که بزودی در خط نسخ نیز انجام شد.
    سریانی‌های مقیم شام خط عربی را با چند شکل می‌نوشتند که از آن میان، خط سطرنجیلی ویژه کتابت تورات و انجیل بوده‌است. خط کوفی تحت تاثیر خط سطرنجیلی برای نگارش قرآن پدید آمد.

    بعدها در دوران عباسیان، خط‌های دیگری نیز برای نگارش الفبای عربی رواج یافت که شامل قلم جلیل، قلم سجلات، قلم دیباج، قلم اسطور مار بزرگ، ثلاثین، قلم زنبد، قلم مفتح، قلم حرم، قلم مد مرات، قلم عمود، قلم قصص و قلم حرفاج و برخی خطوط دیگر بود.

    در زمان مأمون عباسی نویسندگی، ترجمه و امور دیوانی اهمیت پیدا کرد و کاتبان در نیکو ساختن خط به رقابت پرداختند و چندین قلم دیگر به نام قلم مرصع، قلم نساخ، قلم رقاع، قلم غبارالحلیه، قلم ریاسی و مانند آن‌ها پدیدار شد. درنتیجه خط کوفی به بیش از بیست شکل درآمد. ولی قلم نسخ اولیه، کم و بیش به‌همان شکل در میان مردم و برای تحریر مطالب غیررسمی رایج بود تا آنکه ابن مقله خوشنویس نامی با نبوغ خود نیاز به بازبینی خطوط را درک کرد و خطوط مشخص و قواعد معینی را مطرح کرد.





    نمونه‌ای از خط کوفی اولیه

  2. تشكرها 3

    مدير اجرايي (25-03-2012), نرگس منتظر (24-03-2012), عهد آسمانى (24-03-2012)

  3.  

  4. Top | #2

    عنوان کاربر
    عضو كوشا
    تاریخ عضویت
    October 2009
    شماره عضویت
    188
    نوشته
    182
    تشکر
    3
    مورد تشکر
    113 در 14
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض


    در اوایل قرن چهارم سال ۳۱۰ هجری قمری ابن مقله بیضاوی شیرازی خطوطی را بوجود آورد که به خطوط شش‌گانه یا اقلام سته معروف شدند. در
    واقع این خط‌ ها توسط او از بین اقلام مختلف انتخاب شد و وی در زیباکردن آن‌ها ابتکاراتی بخرج داد. این خط‌ ها که به «خطوط اصول» نیز مشهورند عبارتنداز:


    محقق * ریحان * ثلث * نسخ * رقاع * توقیع
    وجه تمایز آنها اختلاف در شکل حروف وکلمات و نسبت سطح و دور (حرکت‌های مستقیم یا منحنی در شکل حروف) در هر کدام می‌باشد.



    ابن مقله همچنین برای خطوط مختلف خوشنویسی اسلامی قواعدی وضع کرد که به اصول دوازده‌گانه خوشنویسی معروفند وعبارتند از
    ترکیب * کرسی * نسبت * ضعف * قوت * سطح * دور * صعودمجازی * نزول مجازی * اصول * صفا * شأن

    یک قرن بعد از
    ابن مقله،ابن بواب برای خط نسخ قواعدی تازه ایجاد کرد و این خط را کامل نمود در قرن هفتم جمال‌الدین یاقوت مستعصمی به این خط جان تازه‌ای بخشید و قرآن کریم را برای چندین بار کتابت نمود. او خط ثلث را به حدی از کمال رساند که شایستگی کتیبه نگاری را پیدا کرد. کاربرد خط کوفی در نگارش متن قران از سده پنجم هجری به بعد توسط خط نسخ اشغال شد و در کتیبه نگاری خط ثلث جایگزین کوفی شد. درپی حمله مغول و با فروپاشی خلافت عباسیان شاگردان یاقوت مستعصمی مرکز ثقل خوشنویسی اسلامی را از بغداد به ایران و تاحدی به ترکیه عثمانی انتقال دادند.



    برگی از
    قرآن به خط یاقوت مستعصمی

  5. تشكرها 3

    مدير اجرايي (25-03-2012), نرگس منتظر (24-03-2012), عهد آسمانى (24-03-2012)

  6. Top | #3

    عنوان کاربر
    عضو كوشا
    تاریخ عضویت
    October 2009
    شماره عضویت
    188
    نوشته
    182
    تشکر
    3
    مورد تشکر
    113 در 14
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض

    خطوط مختلف خوشنویسی اسلامی

    خوشنویسی اسلامی انواع مختلفی از شیوه‌های گوناگون دارد که به آنها کلک‌، خطویا قلم می‌گویند.

    این قلم‌ها که در زمان‌ها و سرزمین‌های مختلف اسلامی رایج بوده، اغلب کم و بیشدرکنار هم به حیات خود ادامه داده‌اند فقط در برحه‌های از زمان یا مکان‌هایی خاص
    از اهمیتشان کاسته شده یا ارج و قربی ویژه یافته‌اند.مهمترین این خطوط عبارتند از:

    کوفی 2)بنایی 3)نسخ 4)ثلث 5)توقیع 6)محقق 7)ریحان 8)تعلیق 9) اجازه10) جلی11) دیوانی12) دیوانی جلی13) رقاع 14) رقعه 15) مسلسل16) سنبلی17) آندلسییامغربی18) سیاق
    19)شجری 20) شکسته 21) نستعلیق 22) شکسته‌نستعلیق 20) معلی

    خط کوفی:
    خط کوفی نام خطی از خطوط اسلامی است که منسوب به شهر کوفه بوده و گفته می‌شود که در آنجا شکل گرفته و توسعه یافته‌است. نخستین نسخه‌های قرآن با این خط نوشته می‌شد. از سده سوم هجری به بعد با فراگیر شدن خط نسخ و دیگر دبیره‌های نوآوری شده به‌تدریج کاربرد خط کوفی کمتر شد تا اینکه پس از سده پنجم هجری تقریباًکنار گذاشته شد و دیگر آن همه‌گیری پیشین را نداشت و بیشتر کاربرد تزپینی و محدودیافت.

    مشخصات خط کوفی:



    خط کوفی بیشتر متشکل ازخطوط مستقیم و زاویه‌دار است و کمتر انحنا یا دور در آن مشاهده می‌شود، اغلب شیوه‌های نگارش این خط با حرکت‌های عمودی و افقی ممتد و بلندی همراه است. هرچند در نسخه‌های متاخر این خط نقطه‌گذاری و اعراب دیده می‌شود اما در بیشتر متونی که به این خط درسده‌های نخست اسلامی نوشته شده نقطه‌های برای نشان دادن حرکت‌های حروف (زیر و زبر)آمده و اثری از نقطه‌ها برای تفکیک حروف مشابه نیست.

    تقسیم خط کوفی از نظر شیوه نگارش
    به طور کلی شیوه‌های نگارش خط کوفی را می‌توان به دو شیوه و یا شاخه بزرگ ، مشرقی و مغربی تقسیم کرد

    کوفی مغربی

    خط کوفی مغربی خطی است مشتق شده از کوفی قدیم، قدیمی‌ترین نمونه از این نوع خط مربوط به اواخر سده سوم هجری است که به شیوه قیروانی نوشته شده‌است. خط قیروانی ظاهری هندسی دارد به‌ویژه به حالت مستطیل و زاویه‌دار نوشته می‌شود. از میان شاخه‌های خط کوفی مغربی، خط تونسی نزدیک‌ترین آن‌ها به شیوه‌های خط مشرقی این خط است. اختلافی که بین کوفی مشرقی ومغربی وجود دارد در دو عامل خلاصه می‌شود، یکی در طرز نوشتن دو حرف «ف و ق» و عاملدوم در به کار گرفتن ردیف الفبایی.




    خط کوفی مغربی را می‌توان براساس سرزمینی که در آن رواج داشته به این شیوه‌ها تقسیم کرد:

    • قیروانی (اندسی، قرطبی، فاسی) منسوب به قیروان که اکنون در تونس واقع است و سایر شهرهای آن منطقه
    • تونسی - منسوب به تونس
    • جزائری - منسوب به الجزائر
    • سودانی - منسوب به سودان
    کوفی شرقی
    خط کوفی شرقی یا مشرقی خود به سه دسته قابل تفکیک است:
    • اصیل عربی (شامل مکی، مدنی، کوفی، بصری، شامی، مصری و دیگر انواع آنها)
    • ایرانی (که به آن پیرآموز یا قیرآموز هم گفته‌اند)
    • مختلط (که ترکیبی از شیوه نگارش ایرانی و شیوه‌های عربی است)

  7. تشكرها 2

    مدير اجرايي (25-03-2012), نرگس منتظر (27-03-2012)

  8. Top | #4

    عنوان کاربر
    عضو كوشا
    تاریخ عضویت
    October 2009
    شماره عضویت
    188
    نوشته
    182
    تشکر
    3
    مورد تشکر
    113 در 14
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض

    تقسیم خط کوفی شرقی از نظر تزئینات :
    خط کوفی به‌ویژه آنچه که در شرق سرزمین‌های اسلامی وبیش از همه در ایران و آسیای مرکزی رواج داشته از نظر تزپیناتی که یافته بسیارمتنوع و متفاوت است. با این وجود آن را می‌توان به سه گروه کلی تقسیم کرد:
    کوفی ساده (محرر):
    خط کوفی ساده یا تحریری همان شیوه قدیمی است که در سده‌های اولیه اسلامی به‌ویژه در دوره امویان بیشتربرای کتابت قرآن به‌کار می‌رفته‌است هرچند مواردی از کاربرد تزپینی این خط نیز به‌چشممی‌خورد و نمونه‌هایی از آن را می‌توان بر روی مسکوکات اموی و یا در کتیبه مسجدابن طولون در شهر قاهره متعلق به نیمه دوم سده سوم هجری دید.
    کوفی ساده یا محرر رابه دو شیوه تقسیم کرده‌اند:
    • ساده خالص
    • ساده ایرانی
    کوفی تزئینی:
    خط کوفی تزیینی بر خلاف نوع ساده و تحریری که تابع اصول و قواعد معینی در نگارش حروف می‌باشد، هیچ قاعده مشخصی ندارد و کاربرد تزئینی به‌کلی شکل حروف را دستخوش تغییر می‌کند.
    مشکل اساسی کوفی تزئینی در تمامی شعبات فراوانش، خواندن آن است. که به سبب افراط در جنبه تزیینی، این خط پیچیده و مشکل خوان شده‌است تا جایی که حتی برای قرینه‌سازی و ایجاد فضای مطلوب تزئینی، در شکل حروف تصرف کرده و به نقاشی و رسامی متوسل شده‌اند، گاه حروف درمیان انبوهی از شاخ و برگ و گل و یا تزیینات هندسی قرار می‌گیرد چنان که در نظراول نوشته به صورت توده‌ای از گل و گیاه جلوه می‌کند. این خط دارای انواع گوناگونی است که برخی از آن‌ها عبارتند از:
    • مشجر
    این شیوه تزییناتی ابتدایی و کم کار دارد. در این روش سر یا انتهای حرکات عمودی و برخی حروف مانند«ن» و «و» مانند شاخه‌های درختان، شاخه شاخه شده‌است. قدیمی‌ترین نمونه این خط در مسجدنایین قابل مشاهده‌است.
    • مورق (برگدار)
    در این شیوه فضای خالیبین حروف و کلمات با شاخه‌ها و برگ‌ها پر می‌شود. معروف‌ترین شکل این نوع خط کوفی تزئینی با گل و بوته‌های برگدار تزیین یافته‌اند. شاید زیباترین نمونه کوفی تزپینی مورق کتیبه‌های مسجد سلطان حسندر قاهره باشد.
    • مزهر (گلدار)
    در این خط حروف و کلمات با گل و برگ شبیه به تذهیب زینت داده می‌شود در حقیقت در همان نیمه دوم قرن سوم هجری، کوفی با نقوش اسلیمی مخطوط شد و با خطوط اولیه تفاوت پیداکرد این تحول در قرن پنجم هجری به حد نهایی خود رسید.
    • مظفر (ناخنی)
    در این شیوه علاوه برتزیین فواصل بین حروف و کلمات با گل و شاخ و برگ گیاهان، خود کلمات و حروف نیزتزیین می‌شوند.
    • معشق (درهم پیچیده یا گره‌دار)
    در این شیوه افزون برگل و برگ در لابه‌لای خطوط حروف عمودی بسیار بلند کشیده می‌شوند و بر دربالا با هم گره خورده ترکیبی شبیه به نقوش هندسی اسلامی پدید می‌آورند. به این شیوه متعقد یاگره‌دار نیز می‌گویند.
    • موشح (مصور)
    در این شیوه جنبه تزیینی به طور کامل بر خط غلبه دارد و شکل هندسی حروف و تزئینات نقاشی شده درهمآمیخته شده و هم در خط و هم در فاصله بین نوشته‌ها و به اصطلاح زمینه حروف، تزیینات و یا گره‌هایمتنوع و پُرکاری به چشم می‌خورد. انبوه تزئینات آمیخته با خط موجب دیرخوانی و سخت‌خوانی خط کوفی موشح می‌گردد. نمونه‌ کامل خط کوفی موشح در داخل آرامگاه پیرعلمدار در دامغان مربوط به اوایل سده پنجم هجری می‌توان دید.




  9. تشكر

    نرگس منتظر (27-03-2012)

  10. Top | #5

    عنوان کاربر
    عضو كوشا
    تاریخ عضویت
    October 2009
    شماره عضویت
    188
    نوشته
    182
    تشکر
    3
    مورد تشکر
    113 در 14
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض

    خط بنّایی یا مَعْقِلی

    خط بنّایی یا مَعْقِلی یکی از انواع خوشنویسی اسلامی است که نوعی خط کوفی زاویه‌دار به‌شمار می‌رود و از ترسیم اشکال هندسی مانندمربع، لوزی، مستطیل و خطوط موازی و متقاطع حاصل می‌شود. خط بنایی نوع تزیین نشده وهندسی خط کوفی است که براساس خانه‌های شطرنجی طراحی می‌شود.




    خط بنایی بر دیواری در مسجد جامع اصفهان

    اساس کوفی بنایی امتدادهای افقی و عمودی و گردش خط با ضخامتی یکنواخت در راستای افقی یاعمودی است به گونه‌ای که تمام سطوح هندسی شکل با این نوشته‌های افقی و عمودی پر می‌شود.در بعضی انواع کوفی بنایی به نمونه هایی برخورد می‌کنیم که هم سیاهی و هم سفیدی بین آنها از کلماتی تشکیل شده‌اند که هر دو دارای معناست که به آن کوفی مشکل یامتداخل گفته می‌شود.
    نقوش معقلی هرچند که مربوط به دوران پیش از اسلام است اما به دست ایرانیان ابداع شده و برایتزیین بناها بکار رفته است.اما خط معقلی یا بنایی بعد از دوره سلجوقی در تزئینات بناها و به‌ویژه در مساجد دیده می‌شود و سپس در دوره‌های ایلخانی و تیموری که دوره شکوفایی خوشنویسی ایرانی به شمار می رود رفته‌رفته مراحل رشد خود را طی کرد و سپس درتزیینات سطوح داخلی و خارجی بناهای مذهبی و تزئینات ایوان‌ها در پشت و پهلوی قوس‌ها و بدنه مدورمناره‌ها به کار گرفته شد.

    به سبب آنکه برش خط بنایی آسانتر ازخطوط دیگری است که مملو از انحناها و پیچ و خم هاست و با عنصر اصلی سازنده بنایعنی آجر یا عامل اصلی پوشش عمارت‌ها در ایران یعنی کاشی هماهنگی کامل دارد به وفور در آجرکاری‌هاو کاشی‌کاری‌ها درساختمان‌ها به‌کار می‌رود. هرچند در موارد نادری آثاری بر روی کاغذ با این خط نیزایجاد شده است. امروزه به سبب اینکه جنبه‌های تزئینی در انواع کوفی بسیار فراواناست می توان به عنوان پایه ای برای طراحی جدید حروف الفبا در رشتة گرافیک مورداستفاده قرار گیرد.

    بعضی از هنرمندان در سالهای اخیر با استفاده از خط کوفی وتغییر و تلفیق آن با دیگر انواع خوشنویسی، برای طراحی پوستر، نشانه، سربرگ کاغذ ودیگر کارهای مربوط به این رشته استفاده کرده‌اند.
    کاربردهای خط بنایی در معماری، صنایع دستی،طراحی گرافیک،تزئینات داخلی و طراحی الگو و بومی‌سازی طراحی‌های وب نیزکاربرد دارد که آشناترین نمونه آن، عبارت "الله اکبر" است که در حاشیه پرچم ایران نقش بسته است. نمونه‌های گوناگون خط معقلی در بناهای قدیمی از جمله صحن مسجد گوهرشاددر مشهد، آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در اردبیل، امامزاده محروق در نیشابور و سایر بناهای تاریخی و مذهبی ایران و کشورهای همسایه به وفور دیده می‌شود که در کاشی‌کاری‌های معاصر همچون طرح توسعه حرم امام رضاو امامزاده صالح در تجریش تهران نیز قابل مشاهده است.

  11. تشكر

    نرگس منتظر (27-03-2012)

  12. Top | #6

    عنوان کاربر
    عضو كوشا
    تاریخ عضویت
    October 2009
    شماره عضویت
    188
    نوشته
    182
    تشکر
    3
    مورد تشکر
    113 در 14
    دریافت
    0
    آپلود
    0

    پیش فرض

    خط نسخ
    خط نسخ، خطی ابداع شده در در اوایل قرن چهارم سال ۳۱۰ هجری قمری توسط ابن مقله که در ابتدا خطی هم پایه ی خط کوفی بود. این خط از دو خط قبطی و سریانی اخذ شده بود. هرچند برخی معتقدند که خط نسخ پیش از ابن مقله نیز وجود داشته ولی آنچه مسلم است آنکه او این خط را به اوج و کمال رسانیده.
    خط نسخ بطورکلی از اواخر قرن دوم هجری رایج شد. ولی تا اواخر قرن سوم هجری چندان متداول نبود. این خط به تمام سرزمین‌های شرقی که تحت لوای اسلام بوده‌اند، گسترش یافت. ایرانیان برای نیازهایی چون کتابت نوعی نسخ بکار می‌بردند که متفاوت بود. امتیاز مهم خط نسخ در رعایت نسبت است، که یکی از قواعد مهم خوشنویسی می‌باشد که موجب زیبایی خط است.
    ازسده پنجم هجری تاکنون در کتابت قرآن اغلب از خط نسخ استفاده شده است.
    یکی از نسخ نویسان مشهور ایرانی احمد نیریزی معروف به سلطانی است. او در حدود 300 سال پیش می زیسته است. از شاهکارهای استاد احمد نیریزی یک قرآن نفیس به خط نسخ است که استاددر حاشیه آن اختلاف قرائت قراء سبعه را کتابت نموده است.



    سوره ی فاتحه با خط نسخ



  13. تشكر

    نرگس منتظر (27-03-2012)

اطلاعات موضوع

کاربرانی که در حال مشاهده این موضوع هستند

در حال حاضر 1 کاربر در حال مشاهده این موضوع است. (0 کاربران و 1 مهمان ها)

کلمات کلیدی این موضوع

مجوز های ارسال و ویرایش

  • شما نمیتوانید موضوع جدیدی ارسال کنید
  • شما امکان ارسال پاسخ را ندارید
  • شما نمیتوانید فایل پیوست کنید.
  • شما نمیتوانید پست های خود را ویرایش کنید
  •  
© تمامی حقوق از جمله طراحی قالب برای سایت آیه های انتظار محفوظ می باشد © طراحی و ویرایش Masoomi