روشهای قرائت قرآن
به عبارتي ديگر اگر روش برگزيدة «حمزة كوفي» قرائت تحقيق ميباشد، بدين جهت است كه تمام مدّهاي متصل، منفصل و لازم را به طول خوانده است كه اين مسأله سبب كندي قرائت ميشود. همچنين اگر ابن كثير، و ديگران، قرائت حدر را انتخاب كردهاند، براي اين كه مدّ منفصل را به قصر خواندهاند.
تحليل مسأله: به نظر ميرسد به اين مسأله ميتوان از دو زاويه نگريست. اگر به روشهاي ياد شده از زاوية كاربرد و هدف از ابلاغ آنها نگاه شود، نظر كساني صحيح است كه معتقد هستند غير از مسأله مدها يكي از ملاكهاي مهم، رعايت كامل قواعد تجويد در تحقيق و تدوير ميباشد و تخفيف برخي از اين قواعد در قرائت «حدْر» است.
زيرا هدف از قرائت تحقيق، آموزش و تمرين است. طبيعتاً نوآموز در رعايت قواعد وسواس به خرج ميدهد و اين سبب كند خواندن قرآن خواهد شد. ولي در قرائت حدر قاري بر قواعد تسلط دارد. در نتيجه به سرعت ميخواند.
امّا اگر تقسيم روشها از اين زاويه ديده شود كه مذهب و روش كدام يك از قاريان هفتگانه، دهگانه يا چهارده گانه است، آن گاه اين نظر مورد قبول است كه ملاك در تقسيم روشها مراتب مدها ميباشد.
در يك بررسي اجمالي ديده ميشود كه عموم قارياني كه مدّها را به اشباع خواندهاند، روش تحقيق را برگزيدهاند. آنان كه مدّ منفصل را به مد (كمتر از طول) خواندهاند، روش تدوير را در پيش گرفته و «حَدْر» روش قرائتي قارياني است كه مدّ منفصل را به قصر ميخوانند.
2. در خلال اين مباحث، روش قرائتي عدهاي از پيشوايان قرائت بيان شد. اين مسأله بدان معنا نيست كه آنان قرآن را به همان روش قرائت ميكردند. بلكه غالباً چنين بوده است. ولي هر يك از روشهاي سه گانه را هم جايز دانستهاند.
روشهاي ناپسند در تلاوت
به عنوان جمع بندي بايد گفت: مَقْسَم و محور تقسيم قرائتهاي قرآن، روش ترتيل است. اين روش به سه قرائت تحقيق، تدوير و حدر تقسيم ميشود
خواندن قرآن خارج از اين سه قسم، قرائت قابل قبولي نيست. زيرا در خواندن قرآن، نبايد افراط و تفريط راه يابد. بدين جهت اگر قرآن به اندازهاي كند خوانده شود كه از معيارهاي اداي صحيح حروف و كلمات خارج شود، عملي ناپسند است. هم چنين با سرعت خواندن قرآن (به گونهاي كه حروف به شكل واضح ادا نشده و احترام قرآن حفظ نشود) هم مذموم است. در اين زمينه نظر شما را به روايتي ارزشمند جلب ميكنيم.
«عبدالله بن سليمان» از امام صادق ـ عليه السّلام ـ دربارة آية «و رتّل القُرآن تَرتيلاً» ميپرسد، امام ـ عليه السّلام ـ ميفرمايد: امير مؤمنان علي ـ عليه السّلام ـ فرمود:
«بيّنْهُ تِبياناً و لا تَهُذَّهُ هَذَّ الشّعْر وَ لا تَنْثُرهُ نَثْرَ الرَّمْلِ، وَ لكنْ اِفْزَعُوا قُلُوبَكُمْ القَاسيةَ و لا يَكُنْ هَمُّ اَحَدكُمْ اخِرَ السُّورَة»
يعني آن را شمرده و خوب بيان كن و همانند شعر آن را با شتاب مخوان، و هنگام خواندن مانند ريگ آن را پراكنده مساز، ولي دلهاي سخت خود را به وسيله آن به بيم و هراس افكنيد و همت شما اين نباشد كه سوره را به آخر رسانيد.
از روايت بالا ميتوان نتيجه گرفت، قرائت قرآن نبايد از مدار «تحقيق» خارج شود، زيرا اين روش معيار كند خواندن قرآن است، توصية ما به قاريان قرآن اين است كه آن را با لحن غير عربي نخوانند، و اين سبك خواندن متناسب با تلاوت كلام خدا نيست.
از طرفي خواندن قرآن سنخيتي با شعر خواندن ندارد. كساني كه قرآن را بسان شعر، سريع خوانده و ميخواهند هر چه زودتر به آخر سوره برسند، سزاوار است در روش خود تجديدنظر نمايند. اين قبيل قرآن خواندنها انسان را از توجه به معنا و مفهوم آيات غافل ميكند.