بورس بازی در بازار سهام از دیدگاه اسلام

[*~* مهسا *~*]

مجله پژوهشی دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، شماره 20، صالح آبادی، علی؛


چکیده :

بورس بازی فعالیتی است که بورس باز دارایی سهام را بدون قصد نگهداری و با پذیرش ریسک خریداری کرده و به دنبال کسب سود از مابه التفاوت قیمت در کوتاهترین زمان ممکن می باشد. در این مقاله ضمن بررسی ماهیت بورس بازی و شقوق مختلف آن، مسائل فقهی و شرعی مربوط به بورس بازی تحلیل گردیده و جواز عملیات بورس بازی در صورتی که در چارچوب معاملات اسلامی صورت پذیرد تأیید گردیده است

[*~* مهسا *~*]

.مقدمه:

بورس بازی[1] از نظر لغوی به معانی "تأمل، تصور، حدس وگمان، پیش بینی قمار و سفته بازی" آمده است.[2]بورس بازی از نظر اصطلاحی به خطر انداختن کالا یا سرمایه در مواجهه با یک عدم اطمینان است که معمولاً تصمیم گیری در شرایط حدس و گمان صورت می گیرد.در این اصطلاح بورس بازی نوعی فعالیت اقتصادی است که به هدف دستیابی به سود از طریق پیش بینی تغییرات قیمت سهام انجام می شود. انگیزه اصلی بورس بازان کسب سود به هر طریق ممکن است

[*~* مهسا *~*]

.

پر واضح است که درجه ای از بورس بازی در تمامی تصمیمات انسانی وارد می شود. در این صورت هر تصمیم در شرایط ریسکی بورس بازی محض نبوده و شریعت اسلامی با آن مخالف نیست.در این مقاله ضمن بررسی جنبه های مختلف بورس بازی، مسائل فقهی و شرعی آن مطرح شده و موارد مجاز و غیر مجاز بورس بازی در بازار سهام از دیدگاه اسلام مورد مطالعه قرار می گیرد

[*~* مهسا *~*]

. بررسی ماهیت بورس بازی:

بورس باز دارایی را بدون قصد نگهداری با پذیرش ریسک خریداری کرده و به دنبال کسب سود از مابه التفاوت قیمت در کوتاهترین زمان ممکن می باشد. بر اساس پذیرش درجه و نوع ریسک و قصد خرید سهام و اعمالی که جهت کسب سود انجام می دهند می توان میان بورس بازی اعتراض آمیز و غیر اعتراض آمیز تمییز قائل شد.در این مقاله منظور از بورس بازی اعتراض آمیز نوعی از بورس بازی است که با شریعت اسلامی سازگار نیست وبورس بازی غیر اعتراض آمیزآن نوع از بورس بازی است که با شریعت اسلامی مطابقت دارد

[*~* مهسا *~*]

.

سرمایه گذاران در بازار سهام را می توان به دو گروه بزرگ تقسیم نمود. (Samuelson, 1958,p.428)دسته اول سرمایه گذارانی هستند که بعد از بررسی دقیق توانایی مالی شرکتها بر اساس اطلاعات قابل اعتماد در خصوص فاکتورهای اساسی شامل دارایی ها و عملکرد شرکت سرمایه گذاری می کنند. این نوع سرمایه گذاری را بورس بازی منطقی و عقلایی می نامند(Man, 1993, p.p18-20) که در مجموع برای رشد اقتصادی کشور مفید است. در ادبیات مالی این دسته از معامله گران را در بازار سهام سرمایه گذاران می گویند و ما نیز این نوع فعالیت را سرمایه گذاری می نامیم. دسته دوم کسانی هستند که درصدد کسب سود سریع و آسان و بدون زحمت هستند بواسطه این شیوه رفتار، بعضی مواقع سود می برند بعضی وقتها نیز متحمل زیان می شوند

[*~* مهسا *~*]

ایندسته(ساموئلسون نام این گروه را ناظرین روز به روز و ساعت به ساعت بازار سهام می نامد) (Samuelson, 1958,p.p 428-9) می فروشند و می خرند و یا بر عکس و در این فرآیند خرید و فروش که باعث حرکت بازار می شود هیچگونه مطالعه یا تحلیلی در خصوص سهام شرکتی که سهام آن را خرید و فروش می کنند انجام نمی دهند. حداکثر کاری که این افراد انجام می دهند بررسی و مطالعه روند تغییر قیمتها و تمایل بازار می باشد. بعضی مواقع نیز پایه و اساس تصمیم گیری آنها جهت خرید و فروش سهام شایعات فراگیر بازارمی باشد. (Man, 1994, p.p22-24) که این دسته در مقایسه با سرمایه گذاری، بورس بازی کورکورانه نامیده می شود

[*~* مهسا *~*]

.

واقعیت بازار سهام مدرن این است که میزان بورس بازی کورکورانه بیشتر از بورس بازی منطقی است و این نوع بورس بازی در بازارمسلط است. (Khan, opcit, pp87-8) بعضی وقتها در معاملات پیچیده تر قضاوت بورس بازانه تحت تأثیر شانس که نوع خاص از قمار بازی می باشد قرار دارد.(Samuelson, 1958,p 429) از نظر(Cobbett) توصیف این نوع بورس بازی به قمار بازی تجاری منطقی می باشد (Simpson) البته این امر به موفقیت روی اعداد مطلق و تکرار معاملات بستگی دارد. بنابراین بورس بازان سهام خود را برای کوتاهترین زمان ممکن نگهداری می نمایند. هر چه تعداد معاملات بیشتر باشد فرصت بیشتری برای کسب سود فراهم می شود به شرط اینکه بورس بازی بر اساس روند تغییر قیمت و به صورت دقیق انجام شود. اگر چه ممکن است نوسان قیمت خیلی کم باشد. اما تکرار فرآیند خرید و فروش عامل اصلی کسب منفعت برای بورس بازان است. (Aubrey, 1896, pp 44-5) خرید فوری و به موقع سهم در زمانیکه قیمتها پایین هستند و فروش سریع هنگامی که قیمتها در حال نزول هستند و تکرار این فرآیند برای همیشه رمز موفقیت بورس بازان است

[*~* مهسا *~*]

اگر قانونی برای راهنمایی در خصوص این نوع شیوه تجارت وجود داشته باشد قوانین آن بسیار کم و محدود است،که به شرایط زمانی، موقعیت مربوطه، خلق و خوی شخص، دقت بورس بازان، چگونگی برداشت ایشان از روند بازار بستگی دارد اصل کلی بورس بازان می گوید: بیایید سود ببریم و حتی الامکان در فاصله زمانی کوتاه هم این سود را ببریم هر چند که سود حاصله سود زیادی نباشد اما بهتر از کسب یک بار سود زیاد بعد از گذشت زمانی طولانی می باشد. (Aubrey, 1896, p111) در مجموع هدف ایشان کسب سود کم ولی سریع(در فواصل زمانی کوتاه) می باشد. (Aubrey,1896, p112) بنابراین بورس بازان می بایستی بصورت فعال و پیوسته مشغول خرید و فروش سهام باشند. بورس بازان هر آنچه که دارند را می فروشند، اما علاوه بر آن گواهی سهام دیگران را نیز قرض می گیرند تا به سود حاصل از پیش بینی تغییر قیمت سهام جامه عمل بپوشانند. این کار نه تنها در هنگام بالا رفتن قیمت سهام بلکه در هنگام سقوط قیمتها در اصلاح بازار در هنگامی که بازار روند نزولی دارد نیز انجام می گیرد.

[*~* مهسا *~*]

شایان ذکر است از آنجا که سود بورس بازان از تفاوت قیمت زمان خرید و زمان فروش بدست می آید آنها به سود تقسیم شده شرکت(سود تجاری که توسط شرکت فروشنده سهام پرداخت می شود) توجهی نمی کنند تا وقتی که قیمت سهام تغییر کند و این قیمت برای بورس بازی مورد داشته باشد آنها به سرعت اقدام به فروش سهام می کنند . هدف اصلی این نوع بورس بازی بدست آوردن سود حاصل از نوسانات قیمت بدون هیچگونه قصد سرمایه گذاری می باشد(Rix, 1965, p208) این سود که از این طریق کسب می شود سود سرمایه (Capital Gain) نامیده می شود که با سودی که مقصود سرمایه گذار واقعی بوده و سود تجاری یا همان سود تقسیم شده (Business Gain) نامیده می شود متفاوت است. هدف از مشارکت بورس بازان در بازار سرمایه پویا کردن بیشتر بازار و افزایش قدرت نقد شوندگی سهام می باشد. بنابراین گفته می شود که بورس بازان تنها و تنها در پی کسب سود حاصل از نوسان قیمتها، خرید و فروش چیزهایی که نه می توانند آنها را مصرف کنند و نه می توانند در تجارت خود از آن استفاده کنند و برای انجام آن هیچ کاری انجام نداده اند و هیچ ارزشی به آن نیفزود ه اند می باشند

[*~* مهسا *~*]

)بورس بازی و بحرانهای مالی (Salamon, 2000, pp 103-126)

نقش بورس بازی در تاریخ بحرانهای مالی و رکود بازار مورد قبول همگان است و می توان سابقه آن را در اوایل قرن هفدهم جستجو کرد. کیندلبرگر (Kindleberger) مطالعات وسیعی در خصوص تاریخ بحرانهای مالی و ارتباط این بحرانها با فعالیت بورس بازی انجام داده است. هر چند که عوامل عدیده ای باعث بروز این گونه بحرانها می شوند اما بدون شک بورس بازی جزء یکی از مهمترین آنها می باشد. در ادامه مقاله بمنظور روشن شدن بیشتر این مطلب بحرانهای مالی بورس اوراق بهادار نیویورک در سال 1929 و بحران مالی اخیر مالزی را مورد بررسی قرار می دهیم