بازار مطلوب، رقابت کامل

[*~* مهسا *~*]

6. حر العاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، تهران، المکتبه الاسلامیه، 1403 ق.
7. حسینی، سیدرضا، الگوی تحصیص درآمد و رفتار مصرف کننده مسلمان، تهران، مرکز نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، اوّل، 1379ش.
8. دادگر، یدالله، نگرشی بر اقتصاد اسلامی، تهران، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، اوّل، 1378ش.
9. رنانی، محسن، بازار یا نا بازار، تهران، سازمان برنامه و بودجه، اوّل، 1376ش.

10. سالواتوره، دومینیک، تئوری و مسائل اقتصاد خرد، حسن سبحانی، تهران، نشر نی، ششم، 1372ش.

[*~* مهسا *~*]

11. شارل ژید شارل ریست، تاریخ عقاید اقتصادی، کریم سنجابی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، اوّل، 1370ش.
12. شومپیتر، جوزف، کاپیتالیسم، سوسیالیسم ودموکراسی، حسن منصور، تهران، نشر مرکز، دوم، 1375ش.
13. غنی نژاد، موسی، معرفت شناسی علم اقتصاد، تهران، موسسه عالی پژوهش در برنامه ریزی و توسعه، اوّل، 1376ش.

14. فیلیپس چارلز و موریس اون، تحلیل اقتصادی، اکبر کمیجانی، تهران، انتشارت دانشگاه تهران، اوّل، 1372ش، ج1 .
15. قدیری اصلی، باقر، سیر اندیشه اقتصادی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، اوّل، 1368ش.

[*~* مهسا *~*]

16. نمازی، حسین، نظام های اقتصادی، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، اوّل، 1374ش.
17. لفت ویچ، ریچارد ایچ، سیستم قیمت ها و تخصیص منابع تولیدی، میرنظام سجادی، تهران، موسسه علوم بانکی ایران، دوم، خرداد 1354ش.
18. معصومی نیا، غلامعلی، بررسی و مقایسه عملکرد بازار کالا و خدمات در سیستم اقتصادی اسلام و سرمایه داری، پایان نامه.
19. منتظر ظهور، محمود، اقتصاد، تهران، سازمان انتشارات دانشگاه تهران، هشتم، تهران، 1369ش.
20. میرمعزی، حسین، نظام اقتصادی اسلام، دفتر سوم، تهران، موسسه فرهنگی دانش و اندیشة معاصر، اوّل، 1380ش.
21. رفیق یونس المصری، بحوث فی الاقتصاد الاسلامی، دارالمکتب، دمشق، الطبعه الاولی، 1421 ق، 2001 م.

22. شیخ انصاری، المکاسب، المکاسب الحرمه، چاپ رحمت الله، بی تا.
23. مجلسی، بحارالانوار، بی تا، ج 74.

[*~* مهسا *~*]

پی نوشت:

* عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

* برای توضیح بیش تر، ر.ک: پروفسور اتمارایسینگ، تاریخ عقاید و اندیشه های اقتصادی، هادی صمدی، ص 253 به بعد.
* در سال 1842 در انگلیس، اشلی (ashley) گزارشی تکان دهنده منتشر کرد. در آن گزارش آمده بود که ساعات کار روزانه زنان و کودکان در معادن و قعر چاه ها به دوازده تا شانزده ساعت می رسید. کودکان از شش سالگی کار را در معادن و چاه ها آغاز می کردند. در فرانسه نیز دکتر ویلرمه (villerme) در سال 1840 گزارشی تهیه کرد که بر اساس آن، مدت کار روزانه در صنعت نساجی در برخی مناطق به 16 تا 17 ساعت می رسید.

[*~* مهسا *~*]

* مکتب نهادی (Institutional school) تقریباً در سال 1900 میلادی به وسیله تورستین وبلن (Thorstein veblen) پایه گذاری شد و بعد از وی جان راجر کامونز (John Rogercommons) آن را توسعه داد و در حال حاضر جان کنت گالبرایت (John Kenneth Galbraith) آن را کامل تر کرده است.
* عنوان کتاب کینز عبارت بود از: نظریه عمومی اشتغال، بهره و پول که منشأ انقلابی عظیم در دنیای سرمایه داری شد. در زمان انتشار این کتاب نظام سرمایه داری پس از بروز بحران های متعدد رو به نابودی می رفت. عقاید کینز نظام سرمایه داری را از بحران نجات داد. کینز به ایمان قطعی اقتصاددانان نئوکلاسیک مبنی بر این که تعادل اقتصادی در تمام بازارها به وسیله سازوکار خودکار رقابت کامل به دست می آید، حمله کرده و فروض آن ها را منسوخ داشت. وی معتقد بود در قرن بیستم انحصارات جایگزین رقابت کامل شده و ساختار بازار تغییر یافته است (تفضلی، ص 366).

[*~* مهسا *~*]

* فردریش فون هایک به گروهی از اقتصاددانان تعلق دارد که «نئولیبرالیسم» «NioLiberalismus» یا «اردولیبرالیسم» «Ordoliberalismus» نامیده می شوند. طرفداران این مکتب کلیه دانشمندان علوم اجتماعی و اقتصادی را برمی شماریم که آشکارا برای استقرار و تحقّق نظام اجتماعی آزادیخواهانه مبتنی بر اقتصاد بازار و آزاد تلاش و مبارزه، و از آن دفاع می کنند (اتمارایسینگ، 1374، ص 242).
* روشن است که در انحصار خرید امر بالعکس است و تولید کننده متضرر خواهد شد؛ برای مثال برخی انحصارگران انحصار خرید برخی کالاهای کشاورزی را در اختیار دارند و قیمت را متناظر با حداکثر سود خود تعیین می کنند. مدل های مربوط به انحصار فروش و انحصار خرید در کتب اقتصاد خرد آمده است؛ به طور مثال در: اقتصاد خرد هندرس کوانت، ترجمه مسعود محمدی دفتر نشر فرهنگ اسلامی

[*~* مهسا *~*]

* حضرت امیر?: ان الله عز وجلّ رکّب فی الملائکه عقلاً بلاشهوه و رکّب فی البهائم شهوه بلا عقل و رکب فی بنی آدم کلیهما، فمن غلب عقله شهوته فهو خیر من الملائکه و من غلب شهوته عقله فهو شر من البهائم (شیخ صدوق، علل الشرایع، ج 1، ص 4).

** یکی از احکام مسلّم عقل نیاز به وحی است. عقل خودش می گوید که من به تنهایی نمی توانم راه های رسیدن به کمال را تشخیص دهم و این مطلب مفاد فرموده حضرت امیر است که العقل شرعٌ من داخلٍ و الشرع عقل من خارج؛ بنابراین هر کجا سخن از عقل به میان می آوریم، عقلی است که از وحی مدد می گیرد و بر اساس آن برنامه ریزی می کند و راهنمای انسان می شود. این در حالی است که در فرهنگ اومانسیتی غرب که مبنای اصلی نظریه های اقتصاددانان لیبرالیستی است، عقل در عقلانیت ابزاری (InstrumentRationality) خلاصه می شود. بر اساس این نگرش، عقل از مقام رفیع خود تنزل می یابد و صرفاً ابزاری برای دستیابی هر چه بیش تر به مواهب مادّی می شود.

[*~* مهسا *~*]

.
* تحریم غش در معامله، تلقی رکبان، احتکار، ربا و امور دیگری که در کتب مبسوط ذکر شده، از این قبیل است. برای نمونه، ر.ک: مکاسب شیخ اعظم انصاری?.
** برای اثبات این مطلب، ادلّه بسیاری وجود دارد که بیان آن از حوصله حاضر بیرون است. فقط به سیرة رسول اکرم? و حضرت امیر? اشاره می شود که در بازارها می گشتند و بر فعّالیت های مردم نظارت می کردند. ضوابط را برای آنان بیان می فرمودند و آن ها را از ارتکاب کارهای خلاف باز می داشتند و نصایح فراوانی به آنان می کردند؛ امّا هیچ منعی از تعقیب سود مشروع به عمل نیاوردند.

* بنابراین نظر برخی که کم تر بودن انگیزه عاملان اقتصادی در بازار اسلامی در مقایسه با بازار رقابت آزاد را ممکن می دانند، درست نیست. (ر.ک: مبانی اقتصاد اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ص 151). بله، یک مطلب وجود دارد و آن این است که فرد مسلمان مقید است قسمتی از وقت خود را برای عبادت مثلاً نماز سر وقت صرف کند.

[*~* مهسا *~*]

* فرق نمی کند که این امر وجوب شرعی داشته باشد؛ بنابر وجوب شرعی مقدمه یا وجوب عقلی از باب مقدمه عقلیه که مثلاً امام خمینی? در المکاسب المحرّمه قائل به آن هستند، به هر حال حفظ نظام و نَسَق جامعه اسلامی واجب است و مقدمات آن نیز که تولید کالاها و خدمات ضرور است نیز باید حاصل شود.

* حرمت اضرار باعث می شود در بازار اسلامی آثار خارجی منفی وجود نداشته باشد.