سیاست های ارزی و تجاری و تأثیر آن بر بخش صنعت در ایران (77-1342)

[*~* مهسا *~*]

تحلیل نتایج: مدل برآورد شده نشان می دهد، تمام ضرائب بجز ضریب ارزش افزوده معنی دار بوده و ضرائب با انتظارات تئوریک سازگار هستند. رابطه مثبت و معنی دار eerx، با کشش 552/0 نشان می دهد که 1 درصد افزایش eerx، رشد 55% در صادرات صنعتی را بدنبال دارد. کشش صادرات نسبت به fer نیز حاکی از این مطلب است که 1 درصد افزایش نرخ آزاد ارز، موجب کاهش 405/1 درصد در صادرات صنعتی می گردد. افزایش fer با فرض ثبات eerx، فاصله ایندو را افزایش می دهد و موجب کاهش انگیزه صادر کنندگان برای صادرات و از طرفی گسترش صادرات غیرقانونی می شود. معنی دار نبودن ضریب ارزش افزوده، حاکی از عدم تأثیر قابل توجه تغییرات ارزش افزوده صنعت بر صادرات صنعتی است. 6- نتیجه گیری و پیشنهادات
- تأثیر انقباضی کاهش خالص ارزش پول برای واردات (افزایش eerm) بر ارزش افزوده صنعت (vi) که بیانگر ساختار وابسته صنعت کشور است، ایجاب می کند، که جهت گیری کلی در سیاست های اقتصادی دولت در راستای کاهش وابستگی باشد. در واقع باید ساختار صنعت در جهت افزایش سهم کالاهای واسطه ای و سرمایه ای تغییر کند. نکته قابل توجه اینکه اگر مالیات بر واردات بگونه ای باشد که eerm برای کالاهای مصرفی بزرگتر از eerm برای کالاهای واسطه ای و سرمایه ای باشد، این نوعی تبعیض بنفع تولید کالاهای مصرفی است و لذا حتی المقدور باید سیاست های ارزی و تجاری در راستای چنین تبعیض نباشد. البته بدیهی است با توجه به ساختار وابسته صنعت در این گونه سیاست ها و بطور کلی در افزایش eerm در رابطه با کالاهای واسطه ای سرمایه ای باید با احتیاط و همراه با اصلاح ساختار صنعت اقدام نمود.

[*~* مهسا *~*]

- رابطه مثبت و معنی دار نرخ مؤثر ارز صادرات eerx با صادرات صنعتی، نشان می دهد که دولت می تواند چه از طریق افزایش نرخ رسمی ارز برای صادرات و یا جزء دیگر نرخ eerx، یعنی یارانه صادرات صنعتی، رشد صادرات صنعتی را فراهم آورد. که البته همانطور که قبلاً اشاره شد، دیگر مطالعات در کشورهای در حال توسعه، نشان می دهد که کاهش خالص ارزش پول (افزایش eerx) از طریق جزء غیر ارزی یعنی یارانه، نا اطمینانی کمتری در اقتصاد ایجاد می کند. (کروئگر 1978)

[*~* مهسا *~*]

- افزایش اختلاف نرخ آزاد ارز و eerx یکی از موانع مؤثر در مسیر افزایش صادرات صنعتی است، لذا سیاست های ارزی و تجاری باید در جهت کاهش و یا حذف این اختلاف اتخاذ گردد. همانطور که قبلاً بیان گردید، سیاست مذکور، هر گاه همراه و یا از طریق ارائه مجوز واردات در مقابل صادرات و یا کاهش و حذف پیمان ارزی بوده است، تأثیر بیشتری بر صادرات صنعتی داشته است. البته در شرایطی که حذف پیمان ارزی موجب خروج ارز از کشور گردد، می توان به سیاست مجوز واردات در مقابل صادرات، تکیه بیشتری نمود.
- نتایج تخمین مدل ارزش افزوده صنعت، حاکی از عدم تأثیر پذیری ارزش افزوده، صنعت از گسترش حجم پول و بالعکس تأثیر مثبت و معنی دار مخارج دولتی است. لذا دولت در بکارگیری سیاست های مالی و پولی، برای تحرک بخشیدن به بخش صنعت، سیاست های مالی را باید بیشتر مورد توجه قرار دهد. ضمیمه 1

[*~* مهسا *~*]

ماخذ:
ستون 1: مرکز آمار ایران، سالنامه آماری کشور سالهای مختلف
ستون 2: گزارش اقتصادی و تراز نامه سالهای مختلف، بانک مرکزی
آمار مالیات بر واردات سالهای 77-1370: حسابهای ملی ایران مرکز آمار (77-1370) ضممیه 2: نمونه هایی از چگونگی اندازه گیری eerx:
مثلاً در سال 1343:
90 درصد نرخ دولتی ارز و 10 درصد نرخ آزاد
90/76 = 10/0×29/78 + 90/0 × 75/75
سال 1353:
برای تمام سال نرخ آزاد ارز، بعلاوه سود بازرگانی و عوارض گمرکی برگشتی و نیز حق ثبت سفارش برگشتی به ازاء یک دلار صادرات صنعتی
80 = 0017/0 + 34/6 + 65/73
حق ثبت سود بازرگانی نرخ آزاد ارز
سفارش برگشتی و عوارض گمرگی
به ازاء یک دلار برگشتی به ازاء
صادرات صنعتی یک دلار
صادرات صنعتی

[*~* مهسا *~*]

سال 1360:
11 درصد بیش از نرخ دولتی ریال 94/86 = 11/0 × 33/78 + 33/78
سالهای 70 و 71، بدلیل آزادی کامل واردات در مقابل صادرات و نیز برای سال 72، بدلیل حذف پیمان ارزی نرخ آزاد بعنوان eerx محسوب می شود.
سال 77، نرخ ارز واریزی نامه ای برابر 5/5395 ریال بعنوان eerx ملاک قرار می گیرد.
تذکر: سود بازرگانی و عوارض گمرکی و نیز حق ثبت سفارش و با استفاده از آمار رسمی گزارشات بانک مرکزی و لوایح بودجه سالانه بدست آمده است.

[*~* مهسا *~*]

1- ارزش افزوده صنعت (vi) تا سال 1352، گزارشات سالانه سازمان برنامه و بودجه و پس از آن از گزارش اقتصادی و تراز نامه بانک مرکزی سالهای مختلف.
2- صادرات صنعتی (×i) تا سال 1362، سالنامه های آماری، بازرگانی خارجی، گمرک ایران و پس از آن، گزارش اقتصادی و تراز نامه بانک مرکزی سالها مختلف.
3- سایر ستون های از ترازنامه بانک مرکزی و نماگرهایی اقتصادی، سالهای مختلف.
تذکر: Vi،×i ، 6 ،iim به قیمت ثابت 1361 می باشد.
صادرات صنعتی (میلیون دلار به قیمت ثابت 1361)، با استفاده از آمار صادرات به قیمت جاری و بکمک شاخص قیمت عمده فروشی آمریکا بعنوان شاخص قیمت خارجی (pf) به قیمت ثابت 1361 تبدیل شده است. منابع فارسی:
1- ابریشمی، حمید، «اقتصاد ایران»، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، 1375.
2- اداره کل تنقیح و تدوین قوانین و مقررات، «مجموعه قوانین و مقررات واردات و صادرات»، تهران، نخست وزیری، 1363.
3- اسکویی، بهمن، «اثرات کلان اقتصادی کاهش ارزش خارجی ریال»، گزارش سومین سمینار سیاستهای پولی و ارزی، 1372.
4- اسماعیلی حوری، مجید، «ارزیابی اثر تغییر نرخ رسمی ارز بر صادرات غیر نفتی»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 1369.
5- باری یر، ج.، «اقتصاد ایران (49-1279)»، انتشارات موسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه، تهران، مهر 1363.

[*~* مهسا *~*]

6- بالاسا، بلا، «استراتژی توسعه در کشورهای نیمه صنعتی (تحلیل تطبیقی)»، ترجمه محمد علی حقی، سازمان برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی اجتماعی، انتشارات، 1368.
7- بانک مرکزی جمهوری اسلامی، گزارشات اقتصادی و تراز نامه سالهای مختلف.
8- برادران شرکاء، حمیدرضا و صفری، سکینه، «بررسی رشد صنعتی در ایران با تاکید بر نقش تجارت خارجی»، پژوهشنامه بازرگانی، فصلنامه شماره 6، بهار 1377، ص 23.
9- بشر آبادی، حسین، «تأثیر سیاست های ارزی تجاری بر بخش کشاورزی»، رساله دکترا، دانشگاه تربیت مدرس، 1379.
10- رازینی، ابراهیم و رحیمی، عباس، «سیاستهای حمایتی با تاکید بر سیاستهای بازرگانی» مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1374.

[*~* مهسا *~*]

11- رحیمی بروجردی، علیرضا، «اثرات کاهش ارزش پول بر تجارت بین المللی و ساختار اقتصاد ایران» اولین سمینار پولی و ارزی، موسسه تحقیقات پولی و بانکی 1369.
12- رحیمی بروجردی، علیرضا، «سیاستهای ارزی و الگوهای تجاری و تراز پرداخت ها»، موسسه تحقیقات پولی و بانکی، 1377.
13- ذوالنور، حسین، «کاهش ارزش پول، تورم و تولید واقعی، یک الگوی شبیه سازی در مورد اقتصاد ایران»، موسسه تحقیقات پولی و بانکی، بانک مرکزی 1379.
14- زیبایی فریمانی، حسن، «اثرات کاهش ارزش پول بر تجارت خارجی ایران»، رساله کارشناسی ارشد، موسسه پژوهش و برنامه ریزی 1375.
15- سازمان برنامه و بودجه، قانون بودجه سالهای مختلف.

[*~* مهسا *~*]

16- سباستیان ادواردز، «مشکل تنظیم نرخ ارز در کشورهای درحال توسعه»، ترجمه فرزین فروزش، موسسه تحقیقات پولی و بانکی 1985.
17- شاه آبادی، «بررسی اثرات تقلیل ارزش ریال بر متغیرهای کلان اقتصادی عمده (تولید، تراز تجاری و سرمایه گذاری»، موسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس 1377.
18- طیبی، سید کمیل و توکلی، اکبر «یک چهارچوب تحلیلی از تعامل بین واردات واسطه ای سرمایه ای و صادرات غیر نفتی در بخش صنعت اقتصاد ایران (76-1340)»، پژوهش نام بازرگانی، فصل نامه شماره 15، تابستان 79.
19- فتحی، یحیی، «بررسی کشش پذیری صادرات غیر نفتی نسبت به تغییرات نرخ ارز»، پژوهشنامه بازرگانی، شماره 8، پاییز 1377.
20- قره باغیان، مرتضی، «تجارت و توسعه»، موسسه تحقیقات اقتصادی، دانشگاه تربیت مدرس، 1375.

[*~* مهسا *~*]

21- کردبچه، محمد، «بررسی درآمدهای مالیاتی در ایران»، مجله برنامه بودجه، سال اول، شماره 6، 1375.
22- کروئگر آن، «درسهایی از سیاستهای تجاری و توسعه اقتصادی»، ترجمه علی اکبرخسروی نژاد، پژوهشنامه بازرگانی، فصلنامه شماره 11، تابستان 78.
23- مرکز آمار ایران، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، حسابهای ملی ایران (75-1370)
24- مرکز آمار، آمار بازرگانی خارجی در سالهای مختلف
25- مستندات برنامه سوم، توسعه اقتصادی، «جلد پنجم»، ساختار کلی الگوی اقتصاد سنجی، سازمان برنامه و بودجه، مهر 1378.