روش شناسی اقتصاد

[*~* مهسا *~*]

منابع مقاله:
فصلنامه نامه مفید، شماره 18، بروس جی. کالدول (1) / ترجمه از: دکتر یداله دادگر (2) - سید محمد موسی مطلبی (3) ؛

مبانی منطقی، پایه ها، دورنماها
چکیده
این نوشته برخی موضوعات مهم در زمینه روش شناسی را برای خواننده معرفی می کند. در بخش نخست از مقوله روش شناسی در مقابل برخی انتقادات رایج دفاع می شود. ارتباط بین روش شناسی و رشته هایی چون فلسفه، جامعه شناسی علم و فن خطابه در بخش دوم توضیح داده می شود. سه زمینه ای که درخور مطالعه بیشتر است در بخش سوم مورد بررسی واقع می شود

[*~* مهسا *~*]

اشاره مترجمین
روش شناسی بطور کلی و روش شناسی در اقتصاد بطور خاص از زمینه های مطالعاتی جدید و نسبتا فراگیر در ادبیات علوم اجتماعی و بویژه علم اقتصاد می باشد. در عین حال اختلاف نظر قابل توجهی بین اندیشمندان این رشته وجود دارد. نویسنده این مقاله (کالدول) به گوشه ای از این اختلافات اشاره می کند. مترجمین ضمن برگرداندن نقطه نظرهای کالدول به زبان فارسی، سعی می کند در قالب برخی توضیحات، ابعادی از روش شناسی اقتصاد را مورد تاکید قرار دهند. ذکر این نکته را در اینجا لازم می دانیم که مقاله حاضر در ابتدا به حملات تئوریکی ای اشاره می کند که مخالفان روش شناسی قبل از دهه 1990 بیان داشته اند. در حال حاضر بسیاری از حمله کنندگان یاد شده از استفاده کنندگان فعال مباحث روش شناسی هستند. زیرا انتشار مقاله مربوط به سال 1990 می باشد و از آن تاریخ تاکنون (آستانه سال 2000)، تحولات زیادی در زمینه روش شناسی بوقوع پیوسته است. ضمنا کلیه پاورقی ها توسط مترجمین تدوین گردیده است. بخش اول - اصولا اهمیت روش شناسی چقدر است؟

[*~* مهسا *~*]

در نشستهای «انجمن تاریخ علم اقتصاد»، در بهار 1989 جلسه ای تحت این عنوان برگزار شدکه «آیا اصولا روش شناسی برای اقتصاددانان و صاحب نظران تاریخ عقاید اقتصادی، اهمیت دارد؟» برخی شرکت کنندگان پاسخ منفی دادند. من بعنوان یک شاهد در آن جلسه ناامید بودم و البته نه بخاطر اینکه مطالعات روش شناسی مورد حمله واقع می شود، بلکه بخاطر اینکه این حملات به نحوی ریشه کن کننده و براندازنده مطالعات مذکور به حساب می آمد.
نگرانی عمده ای که به نظر می رسید این بود که بسیاری از اقتصاد دانان فکر می کردند مطالعات روش شناسی، هدر دادن وقت است. حتی یکی از اعضای میزگرد مطرح کرد که: ادامه تحقیقات روش شناسی قابل قبول است، و لکن مناسب است که آنها را با نام دیگری عرضه کرد، به این منظور که مشکلی برای اقتصاددانان همقطار ما نداشته باشد. ⁽⁴⁾

[*~* مهسا *~*]

در ابتدا بدون تردید بایستی بیان شود که حداقل بسیاری از اقتصاددانان در آمریکا نسبت به روش شناسی بی تفاوت هستند و بسیاری از بقیه آشکارا نسبت به آن عناد می ورزند به درستی توضیح این گرایش ها موضوع درخور مطالعات مستقلی است. اما (حداقل در حال حاضر) وجود آنها را بایستی پذیرفته شده تلقی کرد.
در این بخش، نخست به بررسی برخی ایرادات متداول تر که توسط اقتصاددانان علیه روش شناسی مطرح شده است می پردازم، سپس سعی می کنم به آنها جواب دهم. هدف من این است که به اقتصاد دانان منصف نشان دهم که مطالعات روش شناسی الزاما یک تخصیص نامتناسب از منابع (فکری کمیاب) نیست.

[*~* مهسا *~*]

روش شناس اقتصاد...
پنج مورد از رایج ترین ایرادات نسبت به روش شناسی (علیرغم وجود ایرادات دیگر) عبارتند از:
1 - شخص نمی تواند از طریق روش شناسی، علم اقتصاد را فراگیرد، بلکه می تواند از راه کارکرد علم اقتصاد، آنرا فراگیرد.
شناخت روش شناسی نه شرط لازم و نه شرط کافی برای اقتصاددان شدن است. با فرض اینکه زمان یک منبع کمیاب است، دانشجویان بهتر است آنرا برای ماهر شدن در نظریه اقتصادی، اقتصاد سنجی، و زمینه های عملی گوناگون دیگر صرف کنند تا اینکه خود را در جدال مربوط به موضوعات غیر قابل اندازه گیری روش شناسی، سردرگم کنند.

[*~* مهسا *~*]

2 - صاحب نظران روش شناسی (با ادعا و بزرگ بینی) تلاش دارند [به زعم خود] چگونگی کارکرد اقتصاد را به اقتصاددانان بگویند.
بسیاری از تجویزهای روش شناسی مبتنی بر تذکرات فلسفی پیرامون بهترین روش [شناسایی] چگونگی کارکرد علم است. اما فلاسفه چه شناختی از علم اقتصاد دارند. الگوهایی که فلاسفه تدوین می کنند، با اقتصاد صورت بندی ذهنی نشده است. و در واقع اغلب آنها با موضوعاتی که دغدغه های اصلی اقتصاد دانان است، برخورد خیلی کمی دارند.
گاهی این بحث ها به نوعی زیر سؤال بردن ساده مطالعه فلسفی، تحویل برده می شود. اما این می تواند همچنین در قالب پیچیده تری مطرح باشد که در آن استدلال صاحب نظران فلسفه علم و فلسفه تاریخ (مانند کوهن، فای رابند و رورتی)، علیه اندیشه های اثبات گرایی و پوپری یا موضوعات زیادی از خود روش شناسی ⁽⁵⁾ بکار رفته است.

[*~* مهسا *~*]

3 - بحث های روش شناسی در بین تحقیقات سنتی رقیب در اقتصاد، عقیم هستند: آنها هرگز نتایج قطعی بدست نمی دهند.
اکنون روش شناسی، نارسا تشخیص داده شده است. زیرا ناتوان از ارائه راههایی برای تصمیم گیری در بین ادعاهای رقیب می باشد. این دیدگاه اولین بار احتمالا توسط «شومپیتر» در ارجاع به کتاب «جدال روشها» ⁽⁶⁾ مطرح شده است.

[*~* مهسا *~*]

4 - تنهاگروههای فرعی و حاشیه ای [ناراضیان نسبت به جریان اصلی] به روش شناسی علاقمند هستند.
اقتصاد دانان اصلی خود را با اقتصاد کاربردی مشغول می سازند. تنها کسانی به روش شناسی توجه دارند که منتقد خیل حاکم اقتصاد دانان هستند. حال خواه مارکسیست ها، طرفداران مکتب اطریشی یا نهادگرایان یا مابعد کینزیها یا امثال آنها باشند. چنین گروههایی نگران روش شناسی هستند، زیرا آنها اغراض و اهداف خاصی دارند. اقتصاد دانان حقیقی، خود اقتصاد را مطالعه می کنند در حالیکه ناراضیان عمدتا در مورد چگونگی مطالعه آن بحث می کنند.

[*~* مهسا *~*]

5 - چون معلوم است که اقتصاد چیست، بنابراین روش شناسی امر زایدی است.
این بدون شک اساسیترین ایراد است. اگر شخصی فکر کند که فهمیدن علم اقتصاد دشوار نیست، برای او مطالعه روش شناسی بایستی به منزله هدر دادن وقت تلقی شود.
هر چند ایرادات مذکور به طور اغراق آمیزی ارائه شده اند، اما زیادهم بی مورد نیستند گرچه برای هر یک جوابی وجود دارد، اما هر یک عنصری از حقیقت را هم در بردارند. رد ایراد اول [اینکه از طریق روش شناسی نمی توان علم اقتصاد را آموخت]
اینکه یک شخص نمی تواند چگونگی اقتصاد را بوسیله مطالعه روش شناسی یاد بگیرد یک حقیقت است. اصولا وضعیت عکس است. یعنی شخص قبل از اینکه امیدوار به سهم داشتن در گسترش ادبیات روش شناسی باشد، می بایست اقتصاد را بطور کامل بشناسد

[*~* مهسا *~*]

اگر ما این را بپذیریم که بهترین راه یادیگری کارکرد اقتصاد بوسیله مطالعه اقتصاد است، اینکه آنرا ایرادی علیه روش شناسی تلقی کنیم، دو مشکل دارد:
مشکل اول این است که به منظور موجه بودن این استدلال بایستی اقتصاد یک رشته یکنواخت و همگون باشد. اگر در مورد میزان اطلاعات اقتصادی یک اقتصاددان توافق وسیعی وجود داشته باشد، به نظر خواهد رسید که روش شناسی یک زمینه مطالعاتی غیر ضروری است. روش شناسی زمانی موجه است که نسبت به محتویات، قلمرو و روشهای اقتصاد توافقی وجود ندارد.
البته اقتصاددانان راجع به همگونی رشته اختلاف نظر دارند. یک دلیل برای اینکه بسیاری از اقتصاددانان آمریکا کاربردی برای روش شناسی قایل نیستند، این است که آنها اقتصاد را رشته ای تثبیت شده [و یکنواخت] تلقی می کنند. روشن شدن و جا افتادن این دیدگاه نیاز به مطالعه بیشتری دارد