یاد خدا مایه آرامش دل‌ها

[*آیه های انتظار*]

یاد خدا مایه آرامش دل‌ها

الّذین امنوا تطمئنّ قلوبهم بذكر الله ألا بذكر الله تطمئنّ القلوب.
آنها كسانی هستندكه ایمان آورده‌اندودلهایشان به یاد خدا مطمئن و (آرام) است آگاه باشید با یاد خدا دلها آرامش می‌یابد.« رعد،28»
در این آیه اوصاف ایمان آورندگان را بیان می‌كند.
چگونه دل با یاد خدا آرام می‌گیرد
همیشه اضطراب و نگرانی یكی از بزرگترین بلاهای زندگی انسانها بوده و هست و عوارض ناشی از آن در زندگی فردی و اجتماعی كاملاً محسوس است.
همیشه آرامش یكی از گمشده‌های مهم بشر بود و به هر دری می‌زند تا آن را پیدا كند و اگر تلاش و كوشش انسانها را در طول تاریخ برای پیدا كردن آرامش از طرق صحیح و كاذب جمع آوری كنیم خود كتاب بسیار قطوری را تشكیل می‌دهد.
آرامش و دلهره نقش بسیار مهمی در سلامت و بیماری فرد و جامعه و سعادت و بدبختی انسانها دارد و چیزی نیست كه بتوان از آن به آسانی گذشت و به همین دلیل تاكنون كتابهای زیادی نوشته شده كه موضوع آنها فقط نگرانی و راه مبارزه با آن و طرز به دست آوردن آرامش است.
تاریخ بشر مملوّ است از صحنه‌های غم انگیزی كه انسان برای تحصیل آرامش به هر چیز دست انداخته و در هر وادی گام نهاده و تن به انواع اعتیادها داده است.
ولی قرآن با یك جمله كوتاه و پر مغز مطمئن‌ترین و نزدیك‌ترین راه را نشان داده و می‌گوید «بدانید كه یاد خدا آرامش بخش دلها است.[1]
رابطه ایمان با اطمینان قلب
از ظاهر سیاق برمی‌آید كه صدر آیه بیان ذیل آیه قبل است، یعنی بیان جمله در (من اناب) است و می‌فهماند انابه همان ایمان و اطمینان قلب است با ذكر خدا البته این از ناحیه عبد است كه او را آماده و مستعد می‌سازد برای اینكه مشمول عنایت و عطیه الهیه گردد.
همچنان كه فسق و اعراض از حق در طرف ضلالت خود زمینه را آماده برای اضلال خدایی می‌كند. و لذا می‌بینیم فرمود (و ما یضل به الا الفاسقین) و با آن گمراه نمی كند مگر تبهكاران را.
و نیز فرمودند:
(فلما زاغوا ازاغ الله قلوبهم و الله لا یهدی القوم الفاسقین) به سوی باطل میل كردند خداوند هم دلهایشان را گریزان از حق و متمایل به باطل كرد و خدا مردم تبه‌كار را هدایت نمی‌كند.
و ایمان به خدا به صرف این نیست كه انسان بداند و درك كند كه خدا حق است زیرا مجرد دانستن و درك كردن ملازم با ایمان نیست،‌ بلكه با استكبار و انكار هم می‌سازد همچنان كه خودش فرمود:(و جحدوا بها و استیقنتها انفسهم) آن را انكار كردند در حالی كه دلهایشان بدان یقین داشت.
و چون می‌دانیم ایمان با انكار نمی‌سازد.
پس نتیجه می‌گیریم ایمان صرف ادراك نیست بلكه عبارت است از پذیرایی و قبول مخصوصی از ناحیه‌ نفس نسبت به آنچه درك كرده، قبولی كه باعث شود نفس در برابر آن ادراك و آثاری را كه اقتضاء دارد تسلیم شود و علامت دانستن چنین قبولی این است كه سایر قوا و جوارح آدمی نیز آن را قبول كند.
مانند خود نفس در برابرش تسلیم شود.
اینجاست كه می‌بینیم بسیاری از اشخاص با علم و درك زشتی و پلیدی عملی مع ذلك به آن عمل اعتیاد دارند و نمی‌توانند خود را از آن باز دارند برای همین است كه قبح آن را تنها درك كرده‌اند ولی ایمان به آن ندارند و در نتیجه تسلیم درك خود نشدند.
و بعضی دیگر را می‌بینیم كه علاوه بر درك، تسلیم هم شده‌اند و بعد از تسلیم توانسته‌اند بدون درنگ دست از آن كار بردارند و این همان ایمان است.
در آیه مورد بحث آن را ایمان و اطمینان قلب نامیده و آن عبارت از این است كه آدمی خود را در قبول امر مقبول در امنیت ببیند و قلبش با آن تسكین و آرامش یابد و آن امر در قلبش راه پیدا كند و در آن‌ جایگزین شود بدون اینكه قلب مضطرب و یا روی گردان شود.
از همین جا معلوم می‌شود كه جمله (و تطمئن قلوبهم بذكر الله) عطف تفسیری بر جمله: و آمنوا است و در نتیجه می‌فهماند كه ایمان به خدا ملازم با اطمینان قلب به وسیله‌ یاد خدا است.
تأثیر یاد خدا بودن
بنابراین هر وقت كه دل آدمی به یاد خدا بیفتد اولین اثری كه از خود نشان می‌دهد این است كه ملتفت مقصودها و تقصیرها و گناهان خود گشته،‌ آن چنان متأثر شود كه عكس العملش در جوارح لرزه اندام باشد دومین اثرش این است كه متوجه پروردگارش می‌شود كه هدف نهائی فطرت اوست و در نتیجه خاطرش سكونت یافته و به یاد او دلش آرامش می‌یابد.[2]
ذكر خدا چیست و چگونه است.

[*آیه های انتظار*]

ذكر گاهی به معنی یادآوری چیزی به زبان یا به قلب است، ذكر دو گونه است.

ذكر قلبی و ذكر زبانی

و هر یك از آنها دو گونه است یا پس از فراموشی است و یا بدون فراموشی و به هر حال منظور در آیه فوق از ذكر خدا كه مایه آرامش دلها است تنها این نیست كه نام او را بر زبان آورد و مكرّر تسبیح و تهلیل و تكبیر گوید بلكه منظور آن است كه با تمام قلب متوجه او و عظمتش و علم و آگاهیش و حاضر و ناظر بودنش گردد و این توجه مبدأ حركت و فعالیت در وجود او به سوی جهاد و تلاش و نیكی‌ها گردد و میان او و گناه، سد مستحكمی ایجاد كند این است حقیقت ذكر كه آن همه آثار و بركات در روایات اسلامی برای آن بیان شده است.[3]
آن چنان كه نوش دارو مایه‌ راحتی و آرامش مار گزیده است همان طور كه مار گزیده به نوش دارو و ركون و اعتماد نموده خود را به آن می‌رساند و پس از به كار بردن آن احساس نشاط، سلامتی و عافیت می‌كند، نفس نیز از یاد خدا این احساس را می‌نماید.
پس هر قلبی به طوری كه جمع محلّی به الف و لام (القلوب) افاده می‌‌كند با ذكر خدا اطمینان می‌یابد و قلق و اضطرابش تسكین پیدا می‌كند آری این معنا حكمی است عمومی كه هیچ قلبی از آن مستثنا نیست مگر اینكه كار قلب به جائی برسد كه در اثر از دست دادن بصیرت و رشدش دیگر نتوان آن را قلب نامید البته چنین قلبی از ذكر خدا گریزان و از نعمت و طمأنینه و سكون محروم خواهد بود.
همچنان كه فرمود:فانها لا تعمی الابصار و لكن تعمی القلوب التی فی الصدور، دیدگان كور نمی‌شود و لكن دل‌ها كه در سینه‌هاست كور می‌گردد.[4]
و نیز فرمود: لهم قلوب لا یفقهون بها، قلب دارند و لكن با آن نمی‌فهمند.[5]
و نیز فرمود:‌ نسوا الله فنسیهم، خدا را فراموش كردند خدا هم ایشان را فراموش كرد.[6]
دلها جز به یاد خدا به غیر دیگری اطمینان نمی‌یابد.

تنها به یاد او دلها آرامش می‌باید.
و اگر دلی به یاد غیر او آرامش یابد دلی است كه از حقیقت حال خود غافل است اگر متوجه وضع خود بشود بدون درنگ دچار رعشه و اضطراب می‌گردد.[7]
صاحب مجمع البیان برای ذكر معنائی كرد كه برگشتش به ذكر لفظی است او گفته است خداوند تعالی یك جا ذكر را مایه اطمینان قلب دانسته و در جایی دیگر باعث وجل و ترس قلب خوانده این بدان جهت است كه مقصود از ذكر در اولی به یاد آوردن ثوابها و نعمتهای اوست كه به شمار نمی‌آید و منّتهای او كه كسی را یارای تلافی آن نیست آدمی وقتی به یاد نعمتهای او می‌افتد دلش آرام می‌گیرد و مقصود از ذكر در آنجا كه باعث ترس و اضطراب قلب می‌شود به یاد آوردن عقاب خدا و انتقام اوست كه به یاد هر كه بیاید آرامش را از او سلب می‌كند.[8]

ذكر یك مصداقش نماز است.
علی ـ علیه السّلام ـ فرمود:
یاد خدا بودن باعث سرور و شادی هر پرهیزگار و لذت بردن هر شخص درستكاری است.[9]
در حدیث می‌خوانیم كه از وصایایی كه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ به علی ـ علیه السّلام ـ فرمود این بود: ای علی سه كار است كه این امت طاقت آن را ندارند (و از همه كس ساخته نیست) مواسات با برادران دینی در مال 2ـ و حق مردم را از خویشتن دادن،‌3ـ و یاد خدا در هر حال ولی یاد خدا (تنها) سبحان الله و الحمد الله و لا اله الا الله و الله اكبر نیست بلكه یاد خدا آن است كه هنگامی كه انسان در برابر حرامی قرار می‌گیرد از خدا بترسد و آن را ترك گوید.
در حدیث دیگری می‌خوانیم علی ـ علیه السّلام ـ فرمود:
ذكر دو گونه است یاد خدا كردن به هنگام مصیبت (و شكیبائی و استقامت ورزیدن) و از آن برتر آن است كه خدا را در برابر محرمات یاد كند و میان او و حرام سدی ایجاد نماید.[10]

---

[1] . تفسیر نمونه،‌ج 10، ص 210.
[2] . المیزان، ج 11، ص 543، 545.
[3] . نمونه، ج 10، ص 215.
[4] . حج / 4.
[5] . اعراف / 17.
[6] . توبه / 67.
[7] . المیزان، ج 11، 545.
[8] . المیزان، ج 11، ص 545.
[9] . غرر الحكم، ص 405.
[10] . تفسیر نمونه ج 10، ص 216.

[معمار]

سوالی که این جا پیش می آید:

اگر یاد خدا برای آرامش است پس چرا بعضی از مردم با یاد خدا آرام نمی شوند؟

خداوند در قرآن افرادی را مورد سرزنش قرار می دهد

يَعْلَمُونَ ظاهِراً مِنَ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غافِلُون
آنان به امور ظاهرى از زندگى دنيا آگاهند و از عالم آخرت به كلى بى‏خبرند(روم 7)

آرى آنها تنها ظاهرى از اين زندگى را مى‏بينند و از محتوا و مفاهيم و آن غافلند

این افراد که غرق در زندگی مادی دنیا شده اند از عبادت خود لذتی نمی برند طبیعی است کسی که فقط فکرش دنیا باشد از عبادت خدا غافل می شود یا در صورت انجام عبادات از آن لذتی نمی برد

این ایه نکته هایی مهم را به ما می رساند

نکته اول:

انسان بايد ژرف‏نگر و عميق باشد، نه ظاهربين و غافل

نکته دوم:

دنيا بد نيست، غفلت از آخرت بد است

نکته سوم:

توجّه به ظواهر دنيا، سبب غفلت از آخرت است

در حدیثی وارد شده که:

فى أَخْبارِ داودَ عليه السلام ما لِأَوْلِيائى وَالهَمُّ بِالدُّنْيا إِنَّ الهَمَّ يُذْهِبُ حَلاوَةَ مُناجاتى مِنْ قُلُوبِهِمْ، يا داودُ إِنَّ مُحَبَّتى مِنْ أَوْلِيائى أَن يَكُونُوا رُوحانِيّينَ لا يَغْتَمُّونَ «1».
اى داود! اولياىِ من وغصّه دنيا براى چه؟ غصّه دنيا شيرينى مناجاتم را از دل آنان مى‏برد، اى داود! عشق من به اوليائم به خاطر اين است كه آنان اهل معنى هستند و غصّه برنامه‏هاى ظاهرى در آنان راه ندارد(بحار الأنوار: 79/ 125، باب 18، حديث 26.)

در حدیث دیگری از امام علی (ع)وارد شده که:

قَالَ أَمِيرُ الْمُومِنِينَ (ع): كَيْفَ يَجِدُ لَذَّةَ الْعِبَادَةِ مَنْ لا يَصُومُ عَنِ الْهَوَي‏ غررالحكم، ص 199
کسی که پیروی از هوای نفس می کند چگونه لذت عبادت را می چشد

به مثال زیر دقت فرمائید که:

چطور ورزش براى ورزشكار شيرين است، براى عارف عبادت مزه دارد، اگر كسى عبادت برايش مزه ندارد گير دارد. اين زكام است كه از بوى زعفران لذت نميبرد، اولياء خدا از ماه رمضان لذت مى‏برند و به استقبال آن ميرفتند، افراد نااهل ميگفتند: «كى تمام ميشود؟ خوب شد كه تمام شد، چند روز ديگر از ماه رمضان مانده؟ چند روز بيشتر نمانده، الحمد الله دارد تمام ميشود». افرادى كه نميدانند ميگويند: كى ميشود تمام شود؟ افرادى كه ميدانند ميگويند: «حيف كه تمام شد.»

در پایان سخنی از آیت الله حسن زاده آملی را نقل کنم که:

عبادت‏ آن لذت‏ روحانى است كه انسان در تعقلش بلكه، فوق مقام تعقل، در شهودش مى‏يابد. انسان كامل و آگاه چرا خودش را به لذيذ ناپايدار محدود و مقيد كند؟ او چرا به دنبال لذت ابدى جاويدانى غير متناهى نبوده باشد(انسان و قرآن ص 128 )

[سمن بویان* خادمه اباصالح المهدی(عج)*]

خداوند مشتاق كیست ؟

خداوند به یكى از صدیقین وحى فرمود كه من در میان بندگانم كسانى را دارم كه مرا دوست دارند و من هم آنها را دوست دارم . آنها مشتاق من هستند و من نیز مشتاق آنها. مرا همواره یاد مى كند، من نیز به یاد آنها هستم . در تمام كارها به من نظر دارند، من هم توجهم به آنهاست .
آن صدیق گفت : معبود من ! نشانه آنها كه مورد توجه تو هستند چیست ؟
فرمود:
آنها كسانى هستند كه در انتظار غروب آفتاب هستند تا شب فرا برسد و تاریكى همه جا گسترده شود و آنها در دل شب با من به راز و نیاز بایستند. صورتهاشان را از روى خضوع روى خاك بگذارند و به مناجات بپردازند. در دل شب به خاطر نعمتهایى كه به آنها داده ام مرا خالصانه سپاس مى گویند. تا سحر با ضجه و استغاثه در قیام و ركوع و سجودند. به خاطر عشقى كه به من دارند، خودشان را در رنج و سختى مى اندازند. اولین چیزى كه به آنها مى دهم این است كه از نور خود به دلهاشان مى تابانم تا به واسطه آن نسبت به من معرفت یابند.

اى دگرگون ‏كننده ‏ى دلها و دیدها! اى سامان‏ دهنده‏ ى به روز و شب!
اى گرداننده‏ ى سالها و دلها و حالها!
حالِ ما را به بهترین حالها تبدیل فرما .

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

آثار یادخدا

یاد خدا در همه ی مراحل زندگی- از تولد تامرگ، و قیامت- با ما خواهد بود.نوشته ی حاضر به بررسی شمه ای از آثار وبرکات و یاد خدا درزندگی...




مقدمه:
یاد خدا از زیباترین و بهترین جلوه های عبودیّت، و اساسی ترین و بنیادی ترین طریق بندگی و سلوک الی اللهاست. اگر یاد خدا در رفتار و زندگی آدمی طلوع کند، آثارارزشمندی ا زخود به جای می گذارد؛ همچنان که غفلت ازآن نیز سبب بروز آثار زیانباری می گردد.


قرآن ، چه زیبا می فرماید:
یَا أیُّهَاالَّذِینَ آمَنُوا لاَ تُلهِکُم أموَالُکُم وَلاَ أولاَدُکُم عَن ذِکرِ اللهِ وَ مَن یَفعَل ذلِکَ فَأولئِکَ هُم الخَاسِرُونَ(منافقون:9)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، اموال واولادتان شما را از یاد خدا غافل نکند؛ که هرکس چنین کند، زیانکار است.


حقیقت ذکر
حقیقت ذکر و یاد خدا عبارت است از توجه قلبی انسان به ساحت قدس الهی و توجه کاملِ تمامیِ وجود آدمی بهذات احدیت. اطلاقِ یاد خدا به ذکر لفظی و زبانی از آنجهت است که ذکر لفظی از آثار ذکر قلبی است؛ وقتی دلمشغول یاد خدا و ذکر الهی است، زبان نیز بیانگر آن اشتغال قلبی می شود؛ و گرنه ذکر حقیقی همان ذکر قلبی و توجه دل به سوی پروردگار جهانیان است.


آثار یاد خدا


الف.آثار دنیوی


یاد خدا در زندگی دنیوی انسان، آثار و برکات فراوانی داردکه در دو محور مادی و معنوی به تبیین آن می پردازیم.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

. شکوفایی عقل:

از آثار ارزشمند ذکر خدا و مداوت برآن، روشنی دل و خرد انسان است؛ چنان که در سخنان گهر بار امام علی(علیه السّلام) می خوانیم:
مَن ذَکَّرَ اللهُ سُبحانَهُ اَحیَا الله قَلبَهُ وَ نَوِّرَ عَقلَهُ وَ لُبَّهُ1 ؛ هر کس به ذکر و یاد خدای سبحان مشغول باشد، خداوند دلش را زنده، اندیشه و خرد او را روشن می گرداند.
در جای دیگر می فرمایند:
الذِّکرُ نُورُ العُقُولَ وَ حَیاةُ النَّفُوسَ، وَ جَلاُءُ الصُّدُورَ2؛یاد خدا، روشنی عقول، و زندگی بخش جان ها و صیقل دهنده ی سینه هاست.
اَلذِّکرُ هِدایَـةُ العُقُول وَ تَبصِرَةُ النُّفُوسَ3؛ یاد خدا، مایه ی هدایت خردها و بصیرت جان هاست. 2. پایداری و پیروزی:در قرآن کریم می خوانیم:
یَا أَیُِّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُم فِئَـةً فَاثبُتُوا وَ اذکُرُوا اللّهَ کَثِیراً لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ(انفال:45)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر به گروهی از دشمن برخورد کردید، پایداری کنید و خدا را فراوان یاد کنید، باشد که پیروز شوید.
شک نیست که توجه به خدا ویاد علم و قدرت بی پایان الهی و تکیه به رحمت وسیع پروردگار، روحیه ی سرباز و مجاهد فی سبیل الله را تقویت می کند و در پرتو یاد خدا احساس قدرت کرده، خود را تنها و بی یاور نمی بیند.
امام سجاد(علیه السّلام)، مرزبانان را این گونه دعا می کند:
پروردگارا، در پرتو یاد خویش، یاد دنیای فریبنده را از دل این پاسداران مبارز بیرون ساز و توجه به زرق وبرق اموال(مظاهر دنیا) را از قلب آن ها دور ساز و بهشت را در برابر چشمان و فکر آن ها قرار ده.4
حضرت علی(علیه السّلام) می فرماید:
هرگاه در جنگ با دشمن رو به رو گشتید، کمتر سخن بگویید و بیشتر خدای بزرگ را یاد کنید.5
3. تجارت و بازار:
شیطان برای غافل کردن انسان ها، از طرق مختلف وارد می شود و هر کس را به تناسب جایگاه و شغل و موقعیتی که دارد، می فریبد و مشغول می سازد. آن چه می تواند ا نسان را از دام های مختلف شیطان رهایی بخشد، یاد خداست. بازار و محل تجارت و کسب و کار، یکی از مراکز فعالیت شیاطین است. امیرمؤمنان علی(علیه السّلام) می فرماید:
اَکثِرُوا ذِکرَ اللهَ عَزَّوَجَل اِذا دَخَلتُمُ الاَسواقَ عِندَ اشتِغالِ النّاسِ فَاِنَّهُ کَفّارَةٌ لِلذٌّنُوب وَ زِیادَةٌ فِی الحَسَنات وَ لا تَکتُبُوا فِی الغافِلِینَ؛6 هرگاه به بازار می روید و مردم سرگرم کار و تجارتند، خدای بزرگ را بسیار یاد کنید؛ زیرا این کار، گناهان را پاک و برحسنات می افزاید؛ و در زمره ی غافلین نوشته نمی شوید.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

آثار معنوی:

1. همنشینی خدا:
اثر معنوی یاد خدا در زندگی دنیوی انسان، همنشینی و همراهی خدا با اوست. خداوند در حدیثی قدسی به حضرت موسی(علیه السّلام)- آن گاه که از قرب و بعد خداوند سؤال کرد- خود را همنشین کسی دانست که او را یاد می کند و فرمود:
اَنَا جَلیسُ مَن ذَکَرَنی؛ من همنشین کسی هستم که مرا یاد می کند.7
باز راجع به همین نکته، در قرآن می خوانیم:
فَاذکُرُونِی أذکُرکُم وَ اشکُرُوا لِی وَلاَ تَکفُرُونِ(بفره:152)؛ مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم. شاکر و سپاسگزار من باشید و به من کفر نورزید.
نتیجه و اثر یاد خداوند و نعمت های او سبب می شود تا خدا نیز ما را در زندگی و هنگام بروز مشکلات فراموش نکند و به ما یاری رساند.
امام صادق (علیه السّلام) فرمود:
خدای سبحان خطاب به بندگان خود می فرماید: « ای پسر آدم! در قلب و درون خود، به یاد من باش؛ تا من نیز در جانم به یاد تو باشم. در خلوت به ذکر من مشغول باش تا در جَلوت به یاد تو باشم. در میان جمع مرایاد کن؛ تا من نیز در میان جمعی بهتر، نزد فرشتگان، از تو یاد کنم.8
2. تهذیب نفس و اصلاح درون:
یاد خدا، خس و خاشاک درون آدمی را می زداید و قلب را صفای معنوی می بخشد.
امیر مؤمنان علی(علیه السّلام) می فرماید:
اَصلُ صَلاحِ القَلبِ اِشتِغالُهُ بِذِکرِ الله؛9 اصل ور یشه ی اصلاح و پاکی دل، پرداختن به ذکر خداست. همان حضرت در سفارشی به فرزندش امام حسن مجتبی(علیه السّلام) می فرماید:
اُوصیکَ بِتَقوَی الله یا بُنَّیَ وَ لُزُومِ اَمرِهِ وَ عِمارَةِ قَلبِکَ بِذِکرِهِ؛10 پسرم [حسن جان]، تو را به تقوای الهی و پایبندی به فرمان او و آباد کردن دلت با ذکر خدا سفارش می کنم.
3. بازسازی رفتار و عمل:
یاد خدا به عنوان یکی از مهمترین عوامل تقویت و بازسازی اعمال آدمی و پرورش دهنده ی فضایل اخلاقی و سازندگی روح و روان به حساب می آید.
در این مورد، امام علی(علیه السّلام)، در حدیث شریفی می فرماید:
مَن عَمَّرَ قَلبَهُ بِدَوامِ الذِّکرِ، حَسُنَت اَفعالَهُ فِی السِّرِّ وَالجَهرَ؛11 هر کس، قلب خود را با یاد خدا، پیوسته آباد سازد، اعمال او در پنهان و آشکار، نیکو و پسندیده می شود.
کسی که قلبش، با ذکر و یاد خدا مأنوس است، پسندیده شده و تأثیر مثبتی خواهد پذیرفت. اعمال و رفتارش استمرار یاد خدا، رفتار و عمل انسان را اصلاح و بازسازی می کند و پیوسته فرد را در راه عبادت و بندگی خاص، ثابت قدم نگه می دارد. قرآن می فرماید:
وَاذکُر رَبَّکَ فِی نَفسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَـةً وَ دُونَ الجَهرِ مِنَ القَولِ بِالغُدُوِّ والآصَالِ وَلاَتَکُن مِنَ الغَافِلِینَ( اعراف: 205)؛پروردگارت را در دل
و نفس خویش، از روی تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از غافلان مباش.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

ایمنی از شیطان:

شیطان دشمن دیرینه و کینه توز بنی آدم، همیشه در پی شکار ایمان و گمراه ساختن انسان بوده و هست. برّنده ترین سلاحی که قادر به دفع این ضرر و خطر از انسان است، علاوه بر ایمان، بصیرت و هوشیاری، دعا و ذکر خداست.
قرآن با صراحت کامل می فرماید:
إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوا إذَا مَسَّهُم طَائِفٌ مِنَ الشَّیطَانِ تَذَکَّرُوا فإذَا هُم مُبصِرُونَ(اعراف:201)؛ اهل تقوا، آن هنگام که دچار وسوسه ی گروهی از شیاطین شوند، به یاد خدا می افتند و در این هنگام بینا و هشیار می شوند[ واز دام شیطان رها می گردند].
همچنین در سوره ی«فصلت» با تأکید بر یاد خدا و پناه به یاد پروردگار چنین آمده است:
وَإِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیطَانِ نَزغٌ فَاستَعِذ بِاللهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ العَلِیمُ(فصلت:36)؛ و اگر از جانب شیطان، دستخوش وسوسه شدی، به خدا پناه بر که او خود شنوای داناست.
رسول گرامی اسلام می فرماید:
اِنَّ الشَّیطانَ واضِعُ خَطمَهُ عَلی قَلبِ ابنِ آدَمَ، فَاِذا ذَکَرَ اللهَ خَنَسَ، وَ اِذا نَسِیَ التَقَمَ، فَذلِکَ الوَسواسُ الخَنّاسُ؛12 همانا شیطان، پوزه خود را بر روی دل و سینه ی آدمی نهاده است. هرگاه او خدا را یاد کند،شیطان می گریزد و پوزه اش را برمی دارد؛ و هرگاه خدا را از یاد ببرد و فراموش کند، شیطان در آن نجوا و وسوسه نماید؛ و این همان وسواس خناس است.
امام علی(علیه السّلام) نیز در مورد نقش ذکر و یاد خدا در طرد شیطان می فرماید:
ذِکرُ اللهَ مُطَرِدَةُ الشَّیطانَ؛13یاد خدا مایه ی رانده شدن و طرد شیطان است.
و در جای دیگر می فرماید:«ذکر الله دعامـة الایمان و عصمـة من الشیطان؛14 یاد خدا ستون و پایه ی ایمان، و سبب مصونیت از شیطان است.» 5. آرامش دل:
از آثار و نتایج برجسته ی یاد خدا، آرامش باطن و درون است؛ چنین آرامشی جز با ذکر الهی حاصل نمی شود. یاد خدا داروی معنوی هرگونه اضطراب و افسردگی و چاره ی مشکلات روحی روانی است. به اعتقاد متخصصان علوم روان شناسی ، علل ترس و اضطراب عبارتند از: نداشتن آینده ی روشن، ترس از شکست و فقدان پشتوانه ای محکم و قابل اعتماد در زندگی.
یاد خدا، درمان این قبیل دغدغه ها و اضطرابها می باشد که با طبع لطیف و فطرت الهی انسان ها سازگار است.
الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطمَئِنٌّ قُلُوبُهُم بِذِکرِ اللهِ ألاَ بِذِکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ(رعد: 28)؛ آنان که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خدا آرام می گیرد؛ بدانید که با یاد خدا، دل آرام می گیرد.
تلاش انسانها در زندگی روزمره، رسیدن به سعادت و خوشبختی است تا در پناه آن با اطمینان و آرامش خاطر زندگی کنند.
هستند کسانی که رسیدن به این سعادت را در رسیدن به مال و ثروت و مقام و موقعیت می دانند و برای آن تلاش می کنند؛ امّا قرآن رسیدن به این آرامش را فقط یاد خدا و برخورداری از ایمان کامل می داند.
ب.آثار اُخروی
یَومَئِذٍ یَصدُرُ النَّاسُ أشتَاتاً لِیُرَوا اَعمَالَهُم* فَمَن یَعمَل مِثقَالَ ذَرَّةٍ خَیراً یَرَهُ* وَ مَن یَعمَل مِثقَالَ ذَرَّةِ شَرّاً یَرَهُ(زلزله:6-8) ؛ آن روز (قیامت) مردم دسته دسته از زمین برانگیخته می شوند، تا اعمالشان به آن ها نشان داده شود. در آن روز هر کس به اندازه ی ذره ای نیکی کرده باشد، آن را می بیند و هر کس به اندازه ی ی ذره ای بدی کرده باشد، آن را می بیند.
تأثیر یاد خدا در جهان پس از مرگ، عبارت است از:
الف.آمرزش گناهان و پاداش بزرگ اخروی:
در قرآن می خوانیم:
... وَالذَّاکِرِینَ اللهَ کَثِیراً وَالذَّاکِرَاتِ أعَدَّاللهُ لَهُم مَّغفِرَةً وَأجراً عَظِیماً(احزاب:25)؛ بی گمان مردان و زنانی که خدا را بسیار یاد می کنند، خداوند برای همه ی آن ها آمرزش و پاداشی بزرگ مهیا ساخته است.
ب. مصونیت از آتش دوزخ:
بی شک یاد خدا، برات آزادی از آتش جهنم است. حضرت علی(علیه السّلام) می فرماید:
افیضوا فی ذکرالله جل ذکره فانه... و براءة من النار؛15 خدای سبحان را، زیاد یاد کنید که یاد خدا آدمی را از آتش جهنم نگه می دارد.
نماز به عنوان بهترین مصداق ذکر الهی، از همان لحظات پس از مرگ تا دامنه ی قیامت، همراه و نگهدار صاحب خود خواهد بود.پیامبر گرامی اسلام(صلّی الله علیه و آله) می فرماید:
صلاة اللیل... و شفیع بین صاحبها و بین ملک الموت و سراج فی قبره و فراش تحت جنبه و جواب مع منکر و نکیر و مونس و زائر فی قبره الی یوم القیامـة؛16 نماز شب(ذکر خدا)،بین نمازگزار و ملک الموت شفیع قرار می گیرد و چراغ و روشنی قبر، فرش زیر پای او در خبر، پاسخگوی نکیر و منکر، مونس انسان در قبر، زیارت کننده ی ذاکر و همراه او تا روز قیامت خواهد بود.
ج. در بهشت:
از معصوم(علیه السّلام) نقل شده است که فرمود:
ان فی الجنـة قیعاناً، فاذا اخذ الذکر فی الذکر اخذت الملائکه فی غرس الاشجار، فربما وقف بعض الملائکه فیقال له: لِمَ وقفتَ؟ فیقول: اِنّ صاحِبی قَد فَتَرَ، یعنی عن الذکر؛17 همانا در بهشت، دشت هایی است که هرگاه ذاکر شروع به ذکر گفتن کند، فرشتگان درآن ها شروع به کاشتن درخت کنند. گاه فرشته ای از کار دست می کشد؛ پس به او گفته می شود:«چرا ایستاده ای؟» می گوید: «دوستم دست کشیده است.» یعنی از ذکر گفتن و یاد خدا.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

نتیجه گیر

از مجموع آن چه گذشت، به دست می آید که:
1. حقیقت ذکر، عبارت است از توجه قلبی انسان به ساحت قدس الهی؛
2. یاد خدا، منحصر در ذکر لفظی و زبانی نیست؛ بلکه قلب و سایر اعمال را شامل می شود؛
3. یاد خدا، زندگی انسان در دنیا و آخرت را آباد می کند؛
4. آثار و برکات مادی یاد خدا در دنیا، عبارتند از: شکوفایی عقل، پایداری وپیروزی در سختی ها، معاملات و کسب وکار و...؛
5. آثار وبرکات معنوی یاد خدا در زندگی دنیوی انسان، عبارت است از: همنشینی خدا، تهذیب نفس و اصلاح درون، بازسازی در رفتار و کردار، ایمنی از شیطان و آرامش دل و...؛
6. آثار و برکات اخروی یاد خدا عبارت است از: آمرزش گناهان، مصونیت از آتش و... .