بررسی اجمالی شخصیت کوثر محمّدی فاطمه (س) در کلام خدا و معصومین (ع)
انسان موجودی است که به طور ذاتی خواهان کمال می باشد و برای رسیدن به کمال نیاز به یک برنامه زندگی مبتنی بر فطرت و عقل ، و همچنین داشتن الگوهای شایسته انسانی دارد قرآن مجید که کتاب فطرت می باشد برای رساندن انسان به سعادت و کمال انسانی برنامه همه جانبه ارائه می نماید ، و همچنین الگوهای برجستة انسانی را مثل : انبیاء ، اوصیاء ، صادقین، شهداء و صالحان معرفی می کند .
پیامبر (ص) و اهل بیت پاکش ، بر اساس آموزه های قرآن ، انسان های کامل و مورد تأیید الهی برای هدایت انسان می باشند . یکی از افراد مورد تأیید خدا و پیامبر (ص) فاطمه (س)می باشد . در این تحقیق به سه سؤال اساسی در این رابطه پاسخ داده می شود : 1) منزلت فاطمه (س) در قرآن مجید چگونه است ؟ 2) ویژگی های شخصیت فاطمه (س) در کلام معصومین (ع) چیست ؟ 3) فلسفه تمجید و تکریم منزلت و مقام زهرا (س) چه می باشد ؟فاطمه (س) در کلام خدای سبحان
در این بخش غرض این است که به طور اجمالی به آیاتی از قرآن که دربارة فاطمه (س) و اسوه بودن او می باشد ، اشاره گردد . البته به مباحث جزیی و فنی ادبی ، تفسیری و فقهی که از عهدة نگارنده خارج است ، پرداخته نمی شود . این آیات عبارتند از : 1) سوره کوثر ( خیر کثیر ) « انّا اَعْطیناکَ الکوثَر . فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ ، اِنَّ شانِئَکَ هُو الابْتَرْ . » « ما کوثر را به تو عطا کردیم ، پس به شکرانه این نعمت ، برای پروردگارت نماز بگذار و شتر قربانی کن ، همانا که دشمن تو ابتر و مقطوع النسل است . »این سوره در جواب عاص بن وائل که بعد از وفات پسران پیامبر ایشان را ابتر نامید ، نازل شد . « کوثر » از ریشه « کثرت » است و بر چیزی اطلاق می شود که شأنیت کثرت در او باشد . و مراد از کوثر ، خیر فراوان است . (۱) در این سوره بیش از بیست و پنج معنا و احتمال مطرح کرده اند که از جمله آن ها می توان به « چشمه ای در بهشت » و « حوض کوثر » که در روایات شیعه و سنی به چشم می خورد ، اشاره کرد . (۲) مناسب ترین معنا از دیدگاه مفسر عالیقدر شیعه ، علامه سید محمد حسین طباطبایی (ره) با توجه به معنای آخرین آیه که دشمن آن حضرت را ابتر معرفی کرده و مایه دلگرمی و آرامش خاطر رسول خدا (ص) شده و طبعاً وجود آن بی فایده نمی باشد ، فقط « کثرت ذریّه پیامبر اکرم (ص) » است . اگر « خیر کثیر » هم مراد باشد یقیناً یکی از مصادیق آن ، فراوانی نسل آن حضرت است . (۳) 2) آیه تطهیر ( مطهّره ) « اِنَّما یُریدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عنکُمُ الرِّجسَ اَهلَ البیتِ و یُطَهِّرُکمْ تطْهیراً . » « خداوند اراده کرده که هر گونه رجس و پلیدی را از شما اهل بیت پیامبر بزداید و شما را از هر عیبی پاک و منزه نماید . » ( سوره احزاب ، آیه ۳۳ ) . شأن نزول آیه از زبان ام سلمه که در منابع اهل سنت و شیعه نقل شده ، چنین است . او می گوید : این آیه در خانه من نازل شد در حالی که علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) آنجا بودند . سپس پیامبر(ص) آنان را جمع کرد و عبایی را بر سر آنان کشید و عرضه داشت: خدایا ! هر پیامبری را اهلی و ثقلی است . این ها اهل بیت و سرمایه و ثقل من هستند . عرض کردم : ای رسول خدا ! آیا من از اهل تو نیستم ؟ فرمود : تو خوبی ، ولی ، اینان خاندان و ( ثقل ) من هستند . این مضمون در بیش از هفتاد روایت که در میان آن ها راویان سنی بیش از راویان شیعه هستند ، آمده است . (۴) در این جا به چند نمونه اشاره می شود : (۵) ـ احمد بن حنبل از رسول خدا (ص) نقل کرده که حضرت فرمود : این آیه دربارة پنج نفر نازل شده ، دربارة من و علی و حسن و حسین و فاطمه.( الصواعق المحروقه، ابن حجر، ص ۵۰ ) ـ فخر رازی نقل نموده که پیامبر (ص) پس از بازگشت از مباهله با مسیحیان ، آیة تطهیر را در حق علی ، فاطمه ، حسن و حسین (رضی الله عنهم) تلاوت می کرد. (تفسیر کبیر، ج ۸ ،ص ۸۵ ) ـ انس بن مالک نقل می کند : پیامبر گرامی ، مدت شش ماه ، هنگام نماز صبح چون به خانه فاطمه می رسید ، می فرمود : ای اهل بیت پیامبر ! نماز و آن گاه آیه تطهیر را قرائت می کرد . (۶) 3) آیه مودّه ( محبوبه امت ) « قُل لا اسْاَلکُمْ علیهِ اَجراً اِلّا الْمودّهَ فی اْلقُربی و مَنْ یَقْتَرِفْ حَسَنَهً نَزِدْ لَهُ فیها حُسْناً اِنَّ اللهَ غَفُورٌ شکورٌ . اَمْ یَقولونَ افْتری عَلی اللهِ کذْباً . . . » . « بگو من جز مودت و دوستی خویشاوندانم ، اجر و پاداشی از شما نمی خواهم و هر که کار نیکو انجام دهد ، ما بر نیکویی او می افزاییم که خدا بسیار آمرزنده و پذیرنده شکر بندگان است . بلکه ( مردم نادان ) خواهند گفت : محمد (ص) بر خدا دروغ بست ( که محبت اهل بیت را بر مردم واجب کرد ) . » ( شوری ، آیات ۲۳ و ۲۴ ) جلال الدین سیوطی در تفسیر خود در این باره می نویسد : « چون که این نازل شد اصحاب گفتند : ای رسول خدا ! این نزدیکانت که مودت و دوستی آنان بر ما واجب شده است کیانند ؟ فرمود : علی و فاطمه و دو فرزندش . » ( الدر المنثور ، ج ۶ ، ص ۷ ) زمخشری نیز در جلد سوم « تفسیر کشاف » صفحه ۴۶۷ ، این روایات را نقل کرده و در تأیید آن روایات دیگری که دلالت بر وجوب مودت اهل بیت و از جمله فاطمه زهرا (س) دارد ذکر می کند . (۷) 4) آیه برّ ( نیکوکار ) « اِنَّ الْاَبْرارَ یَشْرَبونَ مِنْ کَاسٍ کانَ مِزاجُها کافُورا . عَیْناً یَشْرَبُ بِها عِبادُاللهِ یُفَجِّرونَها تَفْجیراً . یوفُونَ بالنَّذْرِ و یَخافونَ یوماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطیراً . و یُطعِمونَ الطَّعامَ علی حُبّهِ مِسکیناً و یتیماً و اسیراً . . . » ( سوره انسان ، آیات ۵ به بعد ) « نیکوکاران در بهشت از شرابی نوشند که طبعش کافور است . از سرچشمه گوارایی آن بندگان خاص می نوشند که هر کجا بخواهند ، جاری می شود . به عهد و نذر خود وفا می کنند و از قهر خدا در روزی که دشواری اش اهل محشر را فرا گیرد ، می ترسند و هم بر دوستی خدا به فقیر و یتیم و اسیر طعام می دهند . » این آیات در جریان بیماری حسنین (ع) نازل شد و به پیشنهاد پیامبر (ص) برای شفا آنان خانواده علی (ع) نذر نمودند سه روز روزه بگیرند که در هنگام افطار در سه روز متوالی فقیر ، یتیم و اسیر را بر خود مقدم نمودند . جبرئیل بر پیامبر (ص) نازل شد و آیات مذکور را آورد . این ماجرا از نظر شیعه مسلم است و بسیاری از مفسران اهل سنت آن را نقل کرده اند . (۸) فاطمه (س) یکی از مصادیق « برّ » و نیکوکاران می باشد که نیکی را به خاطر حسنش انجام می دهد نه به خاطر آن که سودی عائدش شود . (۹) 5) آیه مباهله ( سیده النساء ) « فَمَنْ حاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الِعِلْمِ فقُلْ تَعالوا نَدْعُ اَبناءَنا و اَبْناءَکُمْ و نِساءَنا و نساءَکُم و اَنْفُسَنا و اَنْفُسَکُم ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَهَ اللهِ عَلی الْکاذِبینَ . » ( سوره آل عمران ، آیه ۶۱ ) « هر کس با تو در مقام احتیاج و جدل برآید دربارة عیسی ، بعد از آن که از طریق وحی به احوال او آگاهی یافتی ، بگو بیایید ما و شما ، با فرزندان و زنان خود ، با هم به مباهله برخیزیم ( یعنی در حق یکدیگر نفرین کنیم و از خدا بخواهیم ، تا دروغگو و کافران را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم . ) آیه مبارکه دربارة مسیحیان نجران است که سخنان پیامبر (ص) را دربارة تولد عیسی (ع) نپذیرفتند و پس از پایان یافتن مرحله سخن ، دستور مباهله صادر شد . تا در روز معین و جای مشخص انجام گیرد . زمخشری در تفسیر کشاف ، ج یک ، ص ۴۳۴ ، دربارة قسمتی از واقعه می نویسد : « نصاری نجران به محل موعود آمدند تا دعوت پیامبر دائر بر برگزاری مباهله را پذیرفته باشند . رسول خدا نیز در حالی که حسین را در برگرفته و دست حسن را در دست خود داشت و فاطمه از پشت سر آن حضرت و علی نیز از پی فاطمه بود با آنان روبرو شد و به همراهان خود می گفت : هرگاه من دعا کنم ، شما آمین بگویید . اسقف نجران که این حال را مشاهده کرد ، گفت : ای مسیحیان ! من چهره هایی می بینم که اگر خداوند بخواهد به واسطة آنان کوهی را از جای برکند ، می شود . با آنان مباهله نکنید ، زیرا هلاک خواهید شد و اساس نصرانیان تا دامنة قیامت برچیده خواهد شد . (۱۰) بر اساس این آیه فاطمه (س) « خیر النساء » می باشد . 6) آیه شجره طیبه ( فاطمه شاخة آن است ) قرآن می فرماید : « اَلَمْ تَرَ کَیفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً کَلِمَهً طَیِّبَهً کَشَجَرِهٍ طَیِّبَهٍ اَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السّماء توْتی اُکُلَها کُلَّ حِینٍ بِاذْنِ رَبِّها . . . » ( سورة ابراهیم ، آیه ۲۴ ) « آیا نمی بینی چگونه خداوند مثال می زند کلمة پاک را به مانند درخت طیّب که ریشة آن در زمین استوار وشاخة آن در آسمان است وهر لحظه به اذن پروردگار در حال میوه دادن است . » به نقل از حاکم در کتاب « المستدرک علی الصّحیحین » نقل شده : « حدیث های صحیح را پیش از آن که با گفتـارهای نادرست مخلـوط شود بگیـرید . من از رسـول خـدا (ص) شنیـدم که می فرمود : من درختم و فاطمه شاخة آن و علی لقاح و حسنین میوة آنند و شیعیان ما برگ های آن هستند . ریشة این درخت در بهشت « عدن » است و سایر آن در بقیة باغ های بهشت جای دارد . » (11) 7) فاطمه از مصادیق صراط مستقیم این تعبیر در آیات مختلف قران کریم به چشم می خورد . « اهدنا الصراط المستقیم » ( حمد، آیه ۶ ) ، « و مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللهِ فَقَدْ هَدی اِلی صِراطٍ مُسْتقیمٍ » ( آل عمران ، آیه ۱۰۱ ) ، « و هَدیْنا هُمْ اِلی صِراطٍ مُسْتقیم » ( انعام ، آیه ۸۷ ) . ابن عباس می گوید : معنای « اهدنا الصراط المستقیم » این است که ای مردم ! بگویید : خداوندا ! ما را به راه راست هدایت کن . یعنی به ولایت محمد و اهل بیت او (ع) . (12)
نقل قول
