سرشت مدیریت

[*~* مهسا *~*]

دید آورنده : دکتر احمد بخشایش اردستانی ، صفحه 17

مدیریت اسلامی، اندیشه ها و تکنیک های مدرن ویژگی های مدیریت اسلامی مدیریت، از جمله علومی است که به دلیل ارتباط مستقیم با انسان ها اهمیت ویژه ای دارد؛ لذا نه تنها به مثابه یک علم که به عنوان یک هنر، پا به عرصه می گذارد؛ به عبارتی مدیریت، هنر بهره برداری و از قوه به فعل درآوردن توانایی های انسان است. مدیر نه تنها باید وظیفه پیوند محیط بیرونی و درونی سازمان را عهده دار باشد، بلکه در درون سازمان، نقش یک اسوه را ایفا می نماید و ناگزیر باید به گونه ای رفتار و عمل نماید که حاصل آن، همگامی با محیط بیرونی، انجام تعهدات درونی، ارضای اهداف سازمانی و فردی، نیل به کمال انسانی و... باشد.

[*~* مهسا *~*]

از سوی دیگر، آنچه رهبر و مدیر را از دیگران متمایز می سازد، میزان نفوذ و تأثیرگذاری او بر کارکنان، به منظور انجام وظایف و دستیابی به اهداف است. یکی از ضروریات نفوذ بر دیگران، همسویی گفتار و کردار است. این موضوع، آنگاه که بحث ارزش های دینی و فرهنگی مطرح می شود، به دقت نظر بیشتری نیاز دارد؛ چرا که حرمت باورها و ارزش ها، تنها به عمل به آنها حفظ می شود. مسند مدیریت از دیدگاه اسلام، امانتی است که مدیران در این مسند، باید حافظ ارزش های اخلاقی، معنوی و اسلامی باشند. در نظام اسلامی با توجه به والایی ها و منزلت های انسان، مدیریت اعمال می شود و هرگاه اصول و شیوه های مدیریت منافی حرمت به شخصیت و حیثیت انسانی باشد، مورد تأیید اسلام نخواهد بود، زیرا در این مکتب، قانون حفظ منزلت انسان، بر روش ها و اصول مدیریت حاکم است.⁽¹⁾

[*~* مهسا *~*]

آیات قرآن که در مورد شأن انسانی و کرامت او آمده است، به شرح زیر است:

ـ «و اذ قال ربک للملائکة انی جاعل فی الارض خلیفه؛⁽²⁾ و پروردگارت به ملائکه گفت: به درستی که انسان را خلیفه و جانشین خود در زمین قرار دادم».
«فاذا سویته و نفخت فیه من روحی؛⁽³⁾ پرتوی از روح خود را در او دمیدم».
«و علم ادم الاسماء کلها؛⁽⁴⁾ و خدای عالم همه اسما را به آدم تعلیم فرمود».

اصل در جهان بینی اسلامی «اصل توحید» است.

[*~* مهسا *~*]

براساس این اصل، مجموعه جهان هستی یک واحد بیش نیست که از سوی خدای واحد به وجود آمده و هر حرکت و تدبیری در این جهان به او باز می گردد؛ این مفهوم را «توحید افعالی» می نامند که بر آن اساس، سرچشمه همه تحولات جهان ذات پاک خداست. قانون واحدی بر این نظام حاکم است و سنت های الهی همه جهان را در بر گرفته است. لذا موضوع «ربوبیت»، یعنی تدبیر حاکم بر جهان مطرح می شود و مفهومش این است که تمام عالم هستی تحت مدیریت واحدی قرار دارد که این مدیر «الله» است. بر پایه این تفکر، تمام مدیریت ها به مدیریت او باز می گردد و شاخه هایی از آن اصل پربار محسوب می شود، همان گونه که تمام مالکیت ها از او سرچشمه می گیرد. در این طرز تلقی، خداوند ما را به عنوان نماینده خود، «خلیفة الله»، در زمین برگزیده و شایستگی های لازم برای این نمایندگی را به ما داده است.⁽⁵⁾

هستی، در حالی که عالم بزرگ در تو خلاصه شده است».

[*~* مهسا *~*]

براین اساس، تمام اصولی که در مدیریت عالم بزرگ و در مدیریت جسم و جان یک انسان حاکم است، بر جوامع انسانی حکمفرما است. این مسئله می تواند الهام بخش مسائل زیادی گردد و برای یافتن اصول مدیریت اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و... ما را به سوی جست وجوی اصول مدیریت «الله» در عالم هستی هدایت می کند. در مدیریت الهی، اصل تکامل انسان ها است؛ لذا هرگونه دگرگونی را با دگرگونی انسان مرتبط می سازد.⁽⁶⁾

انگیزه های معنوی است.

[*~* مهسا *~*]

تفاوت مدیریت اسلامی با دیگر مکاتب مدیریتی


بدیهی است که اسلام علم مدیریت و اصولاً هیچ نوع از علوم را رد نمی کند؛ چرا که هر علم و دانشی به یک سلسله از واقعیات مستند است و واقعیات را نمی توان نادیده گرفت یا مردود دانست؛ بلکه بنای اسلام بر این است که جهت و اهداف را اصلاح کند، علم وسیله و ابزار است و آنچه که ارزش او را تعیین می کند، جهت و هدفی است که این وسیله در آن جهت به کار گرفته می شود.

[*~* مهسا *~*]

علم مدیریت نیز وسیله ای است که ارزش آن با هدف و جهتی که در آن به کار گرفته می شود، تعیین می گردد. یکی از وجوه تمایز «مدیریت اسلامی» با دیگر اشکال مدیریت، در اسلامی بودن نظام مدیریتی آن و مبتنی بودن این نظام بر پایه اصول لایتغیر «وحی» است که با مکاتب مادی و الحادی مدیریت مقابل است. وجه دیگر افتراق «مدیریت اسلامی» با مدیریت در جوامع دیگر آن است که اصولاً در این شکل از مدیریت، چون «مکتب» بر «وحی» متکی است و «وحی» از خارج از عالم ماده بر بشر ابلاغ گردیده است؛ لذا امر دست نشاندگی یا حکومت مردم بر مردم یا فرد بر مردم، و تشویق استثمار و استعمار انسان توسط انسان را کاملاً منتفی ساخته است.

[*~* مهسا *~*]

از دیگر وجوه تمایزی که میان مدیریت اسلامی با انواع دیگر مدیریت ها در مکاتب شرق و غرب وجود دارد این است که مدیریت در نظام اسلامی و جامعه اسلامی بر دو پایه و اصل «تعالی» و «تولید» استوار است؛ تعالی انسان ها و تولید کالا، و این کالا تا زمانی دارای ارزش است که در خدمت «تعالی» انسان ها باشد، لیکن در مکاتب شرق و غرب، «مدیریت» تنها بر تولید و افزایش آن استوار است.⁽⁷⁾

با آن روبه رو است، پدیده کمال انسانی و برخورد شایسته با انسان ها در مدیریت است.

[*~* مهسا *~*]

در نظام غرب، شناخت انسان از طریق خود انسان مطرح شده است، لیکن به اعتقاد ما، اگر انسان را از دید خالق او بشناسیم، احتمالاً نحوه برخورد ما با او بهتر خواهد بود؛ هرگاه کسی بخواهد با انسان که موضوع اصلی پدیده مدیریت در سازمان ها است، برخورد کند، اگر ابتدا ویژگی های خالق انسان را درک کند، یقینا نحوه به کارگیری او بهتر خواهد بود، لیکن آن چیز واحدی که در مجموعه هدایت جریان مدیریت غربی وجود دارد، اصالت مسائل اقتصادی است و این سرنوشت مدیریت غربی را رقم می زند.⁽⁸⁾

برای بیان تفاوت میان مکتب اسلام و مکاتب دیگر مدیریت قائل شویم.

[*~* مهسا *~*]

شاید بتوان گفت که تمام مکتب های مدیریتی که تا امروز می شناسیم و در کتاب ها مطرح شده و در دانشگاه ها مورد بحث قرار گرفته، در چارچوب ماده وخارج از معنویات و الهیات انسان را تفسیر می کنند و راه و روش به او نشان می دهند، در حالی که در اسلام، عامل اساسی که به آن توجه شده، خدا است.⁽⁹⁾

لطمه وارد نکند.⁽¹⁰⁾

یابد و بدون آن امکان پذیر نیست.
مدیر اسلامی، دو رسالت «تعالی» و «تولید» در درون سازمان را بر عهده دارد. منبع تغذیه فکری و روحی مدیر برای تحقق رسالت تعالی در درون سازمان «مکتب» است، اما رسالت دیگر مدیر، یعنی «تولید»، در درون سازمان متکی و متصل به علم و پیشرفت علوم است؛ لذا مدیر اسلامی برای بهره وری کامل از علم موجود در زمینه تولید، باید در جریان و سیر مطالعاتی پیشرفت علوم در جهان که یک سیر تکوینی است، قرار داشته باشد.⁽¹¹⁾