اهمیت و ارزش تحقیق در زمینه «مدیریت اسلامی »

[*~* مهسا *~*]

منابع مقاله:

فصلنامه معرفت، شماره 33، بخشی، علی اکبر؛

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA MicrosoftInternetExplorer4
مقدمه

در عصر کنونی، آهنگ تنوع، رشد و پیچیدگی اطلاعات و ارتباطات چنان شتاب گرفته است که نظریه پردازان را بر آن داشته تا از مطالعه ویژگی های دهکده جهانی فراتر روند و در آن سوی اندیشه بررسی ساز و کارهای مدیریت این دهکده جهانی، فرازهای بلند «تمدن نوین بشری » را بسرایند. ولی با این همه، شاهدیم که جهان با مشکلاتی روزافزون دست و پنجه نرم می کند و فاجعه هایی مصیبت بار چهره زیبای انسانیت را تیره و تار ساخته است.

[*~* مهسا *~*]

به نظر می رسد ریشه این مسائل را باید در اندیشه حاکم بر جوامع بشری جست وجو کرد که بر اساس اصول خویشتن گریزی به جای خودشناسی، انسان مداری به جای خدامحوری و دنیاطلبی به جای آخرت گرایی بنیاد نهاده شده و تمدنی برای انسان ها به ارمغان آورده که محصولش استحاله ماهوی انسانیت و تولید و تنظیم هر چه بیش تر امور مادی جهان است، به گونه ای که جلوه های جذاب زندگی نوین و تمدن مادی، علم و صنعت و سخت افزار و نرم افزار را برای افزایش سود و رفاه ظاهری، به خدمت خودگرفته و به قیمت سقوط حیات معنوی و روابط اصیل انسانی، در سایه افزایش علم و توان مادی خود، داعیه ایجاد جهانی «فرامدرن » را در سر می پروراند.

[*~* مهسا *~*]

بدین روی، مدیریت نیز در چنین نظام هایی از راه یابی و نفوذ به اعماق روابط انسانی عاجز است و با وجود برخورداری روز افزون از امکانات تمدن مادی، از ارائه تمدن آرمانی بشر ناکام مانده تا جایی که برخی متفکران، آینده روند کنونی تمدن بشری و اداره جهان را خطرناک تر از عواقب وقایع هولناکی همچون جنگ جهانی سوم می شمرند. البته در گوشه و کنار و در میان برخی نظریه پردازان، اندیشه هایی بلند و سخنانی در راستای کشف برخی حقایق متعالی وجود داشته، اما گویی قلب ها از درک آن و گوش ها از شنیدن و چشم ها از مشاهده آن محروم بوده اند، به علاوه که آن نداهای فطری و بشر دوستانه نیز چون بیش تر بر بستری مادی طنین افکن بوده، نتوانسته است دل و چشم و گوش انسان های مسخ شده را به کار اندازد و از این رو، کاروان بشری طی قرون متمادی، همچنان در فراق ندای ملکوتی به سر برده است که از بستر الهی به گوش رسد.

[*~* مهسا *~*]

در چنین دورانی، انقلاب شکوهمند اسلامی در ایران به وقوع پیوست. این انقلاب با آزاد کردن اندکی از انرژی نهفته در منبع وحیانی، چنان زلزله ای در جهان درافکند که تار و پود بسیاری از نظریات مطرح روز را در هم پیچید و سرفصل جدیدی بر آغاز حرکت بشر در مسیر سعادت گشود و با افکندن پرتوی عظیم بر انتهای مسیر حرکت کاروان بشری، جایگاه رفیع و شایسته او را به وی نشان داد; زیرا در واقع، در استمرار خط نبوت و امامت، رسالت اصلی این انقلاب نیز ارائه برنامه جامع زندگی، سازمان دهی و بسیج و به کارگیری بهینه منابع مادی و انسانی برای نجات انسان ها از سلطه استکبار و یوغ استضعاف و هدایت آن ها در مسیر عبودیت الهی⁽¹⁾ برای نیل به کمال انسانی و سعادت واقعی بوده است; رسالت و مسؤولیتی که همواره در اساسی ترین شعارهایش همچون «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی »، جلوه گر بوده و مورد تاکید قرار گرفته است.

[*~* مهسا *~*]

به این دلیل، بحث و بررسی درباره ابعاد گوناگون مدیریت، به ویژه اداره منابع انسانی، از مسؤولیت های اساسی پژوهش گران، مدیران و رهبران جامعه اسلامی شمرده می شود. در این مقاله نیز سعی شده است این مساله - یعنی: ضرورت، اهمیت و ارزش مطالعه و تحقیق درباره مسائل اساسی مدیریت از دیدگاه اسلام - تا حدی روشن شود.

[*~* مهسا *~*]

موضوع اساسی مدیریت

اکنون در حوزه علوم انسانی، بالندگی دانش مدیریت بدین جا رسیده که در سایه مطالعات و تحقیقات وسیع دانشمندان، حوزه های جدیدی در آن کشف گردیده و هر کدام جایگاهی خاص یافته و به عنوان شاخه ای جدید از سایر وظایف متمایز گردیده است. ⁽²⁾ گرچه هنوز درباره ماهیت واقعی، نقش و وظیفه برخی از این حوزه ها - از قبیل مدیریت منابع انسانی - ابهامات بسیاری وجود داد، اما آنچه مسلم است این که چون موضوع اساسی مدیریت، انسان و رفتارهای اوست، از این رو، هر گونه بحث و تجویزی در این عرصه، متوقف بر شناخت انسان و ملاحظه نقش ارزش ها و خصلت های انسانی در ابعاد گوناگون مدیریتی است.

[*~* مهسا *~*]

به عبارت دیگر، اثربخشی و کارایی هرگونه برنامه ریزی، سازمان دهی، هدایت و کنترل در عرصه مدیریت، متوقف بر آن است که پیش از همه، دو گام اساسی برداشته شود:

نخست بررسی و مطالعه موضوعات اساسی در زمینه انسان شناسی⁽³⁾ ، که عموما بین رشته ای بوده، در کلیه علوم انسانی به گونه ای مورد بحث، کنکاش و استفاده قرار می گیرد، اما با مباحث مدیریت، ارتباطی شدیدتر دارد و به گونه ای با مسائل مدیریتی درآمیخته که موجب گردیده است حل بسیاری از مسائل اساسی مدیریت در گرو طرح و بررسی آن ها باشد. و درست به همین دلیل است که بررسی این موضوعات، به ویژه در دو حوزه روان شناسی⁽⁴⁾ و فلسفه اخلاق، از پیش نیازهای اساسی مدیریت شمرده می شود. ⁽⁵⁾

دوم آن که پس از شناخت ویژگی های انسان و ارزش های انسانی، نقش آن ها در ابعاد گوناگون مدیریتی از جمله برنامه ریزی، هدایت و کنترل نیروی انسانی، بهره وری و توسعه سازمانی بررسی شود.

[*~* مهسا *~*]

به عنوان مثال، نخست ماهیت و ویژگی های اساسی انسان مورد بحث و شناسایی دقیق قرار می گیرد و سپس بر اساس نتایج به دست آمده، ثابت می شود که درونی کردن ارزش ها در افراد - جدای از این که به خودی خود، به عنوان یک هدف ارزشی در نظام مدیریتی مطرح است - مهم ترین ابزار موفقیت مدیریت در نیل به اهداف سازمانی نیز می باشد. آن گاه در مرحله بعد، از این بحث خواهد شد که برای تحقق این هدف و ایجاد حس مسؤولیت و تعهد واقعی در افراد، برای انجام صحیح و شایسته وظایف محوله در سازمان، چه مراحلی باید طی گردد; از جمله این که انگیزه های واقعی، فعال و کارساز انسان شناسایی شود، سپس روش های ایجاد انگیزه بررسی و برای اعمال روش های صحیح ایجاد انگیزه تلاش گردد.

[*~* مهسا *~*]

آنچه در این جا، از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد توجه به این مطلب است که از یک سو - چنان که اشاره شد - طرح موضوعات اساسی درباره مدیریت، ارتباط تنگاتنگی با مباحث انسان شناسی و ارزش شناسی دارد و از سوی دیگر، اسلام جامع ترین نظریات در زمینه شناخت ابعاد مختلف وجودی انسان و نیز کامل ترین نظام ارزشی⁽⁶⁾ را ارائه نموده است. حال وقتی این دو مطلب در کنار یکدیگر ملاحظه گردد و نتایج انبوه تجربیات دانش بشری در یک تحلیل جامع به کار گرفته شود، این قضیه اساسی حاصل می شود که دست یابی به نتایجی جامع و مطمئن در هر دو گام مذکور، علاوه بر استفاده از دانش بشری - که به طور عمده، در غرب و در قالب رشته های مختلف علمی ارائه شده - متوقف بر بهره گیری از معارف یقینی است که از سوی خالق انسان عرضه گردیده است. به عبارت دیگر، بررسی تاثیر جهان بینی و نظام ارزشی اسلام، در هر دو گام، شرط اساسی ارائه نظریاتی جامع، ارزشمند، مفید و کارآمد در زمینه مدیریت خواهد بود.

در راستای توضیح و تکمیل آنچه ذکر شد، موضوع مقاله - یعنی: اهمیت و ارزش طرح مباحث مدیریتی از دیدگاه اسلام - از منظرهای متفاوت مورد بررسی قرار می گیرد:

[*~* مهسا *~*]

اهمیت بحث درباره مدیریت اسلامی

الف - از منظر کلی با بررسی رسالت اساسی انقلاب اسلامی

گفته می شود که هرگونه تحول اجتماعی و انقلابی به خودی خود، اقتضا دارد که آرمان هایش را در همه نهادهای جامعه متبلور سازد و از این رو، ساده ترین و طبیعی ترین حق انقلاب اسلامی و کشور ما این است که ارزش ها و آرمان هایش در همه نهادهای جامعه متبلور شود و اصولا انقلاب اسلامی به این معناست که تمام نهادهای جامعه، از خانوداه گرفته تا آموزش و پرورش، اقتصاد، سیاست و... و به ویژه مدیریت و نیز ارگان های تحقق بخش این نهادها، در راستای تحقق اهداف انقلاب، جلوه گاه ارزش های اسلامی شود.