ミ★ミ عملیات کمان ミ★ミ 99

[نرگس منتظر]

عملیات کمان 99 اولین عملیات هوایی بود که توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از حمله عراق به ایران انجام گرفت.
این عملیات در تاریخ 1 مهر 1359 انجام شد.^[1]
در این عملیات 140 هواپیمای ایرانی شرکت داشتند که خلبانان ایرانی اهداف نظامی ارتش عراق فرودگاه‌ها و آشیانه‌های نظامی ارتش عراق در مناطق کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی را مورد هدف قرار دادند.

در این عملیات از جنگنده بمب‌افکن‌های اف-5 و اف-4 برای بمباران و شکاری-رهگیرهای اف-14 برای محافظت از هواپیماها و بوئینگ 747 و بوئینگ 707 برای سوخت‌رسانی و سی-130هرکولس برای جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی برای مشخص کردن محل پایگاه‌های موشکی استفاده شد.


کمان 99 بزرگ‌ترین عملیات تاریخ نیروی هوایی ایران و عملیاتی موفق بود و باعث برتری هوایی ارتش ایران در ماه‌های آغازین جنگ شد.
در روز اول جنگ، فرودگاه مهرآباد هدف بمباران چند میگ-23 عراق قرار گرفت و چندین هواپیما منهدم شدند.

در بعد از ظهر روز 31 شهریور سال 1359 نیروی هوایی عراق در عملیاتی شبیه به حمله نیروی هوایی اسرائیل که در سال 1967 در جنگ با اعراب با حمله غافلگیرکننده نیروی هوایی مصر را از کار انداخته بود، به پایگاه‌های هوایی ایران حمله کرد، با این تصور که با این کار نیروی هوایی ایران را از کار خواهد انداخت.
این عملیات موفقیت چندانی برای عراق نداشت و نیروی هوایی ایران آسیب زیادی ندید.^[2]

طرح عملیاتی البرز [ویرایش]پرسنل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی (معاونت‌های عملیات پایگاه‌ها) با دستور فرمانده نیروی هوایی سرتیپ جواد فکوری شبانه مشغول برنامه‌ریزی برای اجرای طرح عملیاتی البرز شدند و طرح عملیات در واپسین دقایق شامگاه 31 شهریور 1359 آماده شد.

اهداف این عملیات پایگاه‌های هوایی، مخازن سوخت و مهمات، پالایشگاه‌ها، آشیانه هواپیماها، پناهگاه‌های تعمیرات و نگهداری هواپیما، باندهای پروازی، رادارهای هدایت کننده هواپیماهای جنگی، برج‌های مراقبت و مراکز مخابراتی عراق بودند.

ترتیب عملیات چنین بود که در ساعت مقرر تانکرهای سوخت‌رسان در محل ملاقات حضور داشته باشند و ابتدا فانتوم‌های پایگاه همدان به پرواز درآیند و بدون سوختگیری هوایی به اهداف خود حمله کنند.

دو دقیقه بعد از آن‌ها، فانتوم‌های پایگاه تهران به پرواز درآیند و با سوخت‌گیری هوایی، به اهداف خود حمله کنند.
دو دقیقه بعد فانتوم‌های پایگاه بوشهر به پرواز درآیند و آن‌ها نیز با سوخت‌گیری هوایی به اهداف خود حمله کنند.

در همین زمان هم اف-5‌های پایگاه‌های تبریز و دزفول به پرواز در آمده و اهداف خود را بمباران کنند و در این زمان اف-14‌ها از پایگاه‌های مربوطه به پرواز در آیند و کار پشتیبانی عملیاتی را از پشت مرزها به عهده بگیرند.

قرار شد نام عملیات «کمان 99» باشد که نمادی از فرستادن آتش خشم ملت ایران به سوی متجاوز بود به این معنی که تیری در چله کمان گذاشته می‌شود و تا دور دست‌ترین نقاط عراق رها می‌شود، تا یادآور آرش کمانگیر باشد.
عدد 99 نیز از شمار صفحات طرح عملیاتی البرز گرفته شده بود.

[نرگس منتظر]

برای اجرای این طرح، خلبانان در هر پایگاه به فرماندهی فراخوانده شدند و تا صبح بر روی برنامه پروازی، نوع ماموریت و مشخص نمودن اهدافی که باید هدف قرار بگیرد، کار کردند.
خدمه فنی تا صبح بیدار بودند تا بمب ام‌ک82 بمب‌های MK82/83/84، بمب‌های خوشه‌ای، موشک‌های ماوریک، موشک‌های حرارتی و موشک‌های راداری را بر روی جنگنده‌ها بار کنند.
پایگاه‌های شرکت کننده در عملیات [ویرایش]قرار بر این شد که پایگاه‌های تهران، همدان و بوشهر با یگان‌های اف-4 ( فانتوم) خود و پایگاه‌های تبریز و دزفول با یگان‌های اف-5 (تایگر) خود در این عملیات شرکت کنند و پایگاه‌های هفتم و هشتم شکاری با یگان‌های اف-14 (تامکت) خود کار پشتیبانی را برعهده بگیرند.

زمان عملیات هم‌زمان با طلوع آفتاب در سرزمین عراق انتخاب شد تا نور خورشید صبحگاهی کار هدف‌گیری را برای پدافند هوایی عراق مشکل کند.
منطقه عملیات نیز سرتاسر خاک عراق در حد فاصل مدار 30 درجه شمالی یعنی جنوبی‌ترین مدار در خاک عراق تا شمالی‌ترین مدار آن که مدار 37 درجه شمالی را شامل می‌شد.

از کار انداختن پدافند هوایی عراق [ویرایش]ماموریت‌های SEAD یا عملیات ضد پدافندهوایی قبل و همزمان با ورود بمب‌افکن‌ها به خاک عراق انجام شد تا رادارها و پدافندهای مناطقی که قرار بود به آن‌ها حمله شود، از سر راه بمب‌افکن‌ها برداشته شود.
با انجام این کار برتری کامل هوایی از آن خلبانان نیروی هوایی شد و این باعث شد توان دشمن به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند.

علت انتخاب این عملیات [ویرایش]هاشمی رفسنجانی، از اعضای شورای عالی دفاع معتقد است در ابتدای جنگ ارتش عراق فاقد قدرت پدافند هوایی مناسب بوده است و به همین دلیل نیروی هوایی ایران توانست بدون مزاحمت تاسیسات استراتژیک عراق را مورد حمله قرار دهد.

نیروی هوایی ایران تا انتهای جنگ از انجام عملیات مشابهی امتناع ورزید که یکی از دلایل آن تقویت سامانه ضد هوایی ارتش عراق بوده است.^[3]
انجام عملیات [ویرایش]بامداد روز یکم مهرماه سال 1359 درحالی که بیش از 10 ساعت از هجوم هواپیماهای عراق به ایران نمی‌گذشت، با ابلاغ رمز «کمان 99» به پایگاه‌های هوایی، عملیات آغاز شد.
پایگاه بوشهر که تا به آن روز پرواز 40 فروند فانتوم را با هم تجربه نکرده بود، آماده بود. هواپیماها بر روی باند پرواز قرار گرفتند و یکی پس از دیگری در دل آسمان جای گرفتند. بعد از سوختگیری هوایی، به سمت اهداف حرکت کردند.

در آسمان بغداد به خاطر این که این اولین عملیات بزرگ نیروی هوایی بود، ناهماهنگی به‌وجود آمده بود. به شکلی که وقتی هواپیماهای پایگاه بوشهر به آن‌جا رسیدند، هواپیماهای دیگر از ارتفاع بالاتر درحال بمباران بودند که خلبانان ایرانی با مانورهایی خود را در امان نگاه داشته و اهداف مورد نظر را بمباران کردند.
موج دوم حملات آغاز شد.

پایگاه تهران حمله‌ای دیگر را آغاز نمود که بر اساس آن هشت فروند فانتوم هر کدام به 6 بمب MK82، چهار بمب و موشک‌های راداری مسلح شدند و به همراه یک فروند فانتوم شناسایی به قصد بمباران پایگاه هوایی الرشید در جنوب بغداد و فرودگاه بین‌المللی بغداد به پرواز در آمدند.
قبل از ورود به خاک عراق، فانتوم‌ها به دو دسته تقسیم شدند و با کم کردن ارتفاع از مرز گذشتند و وارد خاک عراق شدند. وقتی به بغداد رسیدند، پدافند عراق که از حمله آگاه شده بود، آسمان بغداد را به گلوله گرفته بودند و دودهای ناشی از آن آسمان را پوشانده بود.

خلبانان نیروی هوایی به سمت اهداف خود در پایگاه الرشید و فرودگاه بغداد شیرجه رفتند و تمام بمب‌های خود را بر روی اهداف ریختند که در نتیجه آن باند فرودگاه، ساختمان‌های آن و ماشین‌آلاتی که در آن قرار داشت، تقریبا منهدم شد.

[نرگس منتظر]

وضعیت عراق بعد از پایان عملیات

تمامی اهداف از پیش تعیین شده در خاک عراق کوبیده شد و هیچ منطقه عملیاتی از قلم نیفتاد. در این عملیات: پایگاه‌های هوایی الرشید بغداد، کوت در استان العماره، موصل در استان نینوا، ناصریه در استان ذیقار، شعیبه در استان بصره، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، پایگاه‌های هوایی حبانیه شامل دو پایگاه تموز و هضبه در غرب بغداد، پایگاه هوایی ام‌القصر، فرودگاه بین‌المللی بغداد و فرودگاه المثنی، توسط بمب‌افکن‌های ایرانی بمباران شد.

هر دو باند پروازی پایگاه کرکوک، پالایشگاه‌های نفت کرکوک و بصره، فرودگاه حبانیه شمالی، فرودگاه المثنی، پل‌های ارتباطی تنومه و بصره و چاه‌های نفت باباگرگر و مخازن نفت موصل و تاسیسات گازی کرکوک، تنها قسمتی از خسارت‌های وارد به عراق بود.

با انجام این عملیات، نیروی هوایی عراق بیش از 55 درصد از توان خود را از دست داد و تا مدت‌ها پایگاه‌های هوایی آنان قادر به استفاده از تمام یا بخشی از توان خود نبودند. پایگاه هوایی الرشید به عنوان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی عراق، تا 69 روز نتوانست عملیاتی شود..


هواپیمای جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پایگاه بوشهر به پرواز در آمدند و فرودگاه بغداد و پایگاه شمالی حبانیه را در غرب بغداد در هم کوبیدند.
برای این عملیات جمعاً 380 نفر از پرسنل نیروی هوایی با 200 فروند جنگنده بمب‌افکن به پرواز در آمدند که 140 هواپیما از مرز عبور کرد.



پی‏نوشت‏ها:
1. یادواره بزرگ ترین عملیات هوایی
2. بیژن اسدی. «فصل نهم». در خلیج فارس و مسائل آن. ویرایش فیپا. چاپ دوم. تهران: سمت، 1385. 479. شابک ‎2-624-459-964.
3.حمید آخوندی. «از روز اول مطمئن بودم نمی‌بازیم». وب‌گاه روزنامه همشهری. روزنامه همشهری، 7 دی 1385. ایران. بازبینی‌شده در 17 مارس 2010.

بخش فرهنگ پایداری تبیان

---

منابع ویکی‌پدیای

کمان 99، اولین پرواز جنگی من که دوربردترین هم بود خاطره از : سرتیپ خلبان جعفر عمادی