ماجراي قرآني به خط امام حسين (ع) كه به دست رهبر انقلاب رسيد

[نرگس منتظر]

ناگفته هايي از سيره فرهنگي مقام معظم رهبري

ماجراي قرآني به خط امام حسين (ع) كه به دست رهبر انقلاب رسيد

نويد شاهد: رهبر انقلاب تاكنون حدود 14 هزار جلد نسخه ي خطي به آن كتابخانه اهدا كرده اند. در دو قرآني كه رهبر معظم انقلاب اهدا كرده اند به آستان قدس، دستخط ايشان هست كه تأكيد كرده اند اين نسخه از قرآن واجد چه نكاتي است.

به گزارش نويد شاهد به نقل از پايگاه اطلاع رساني دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت الله العظمي سيدعلي خامنه اي (مد ظله العالي)؛ روز سه شنبه نوزدهم ارديبهشت ماه مصادف است با «روز اسناد ملي و ميراث مكتوب». به بهانه ي اين روز و نيز برگزاري نمايشگاه كتاب تهران، به سراغ دكتر فتح الله كشاورز، مديركل نسخ خطي كتابخانه ي ملي جمهوري اسلامي ايران رفتيم. در ميان پاسخ هاي ايشان، گوشه هاي تازه اي از شخصيت و سيره ي فرهنگي رهبر معظم انقلاب تبيين شد كه برخي از آنها را براي نخستين بار منتشر مي كنيم.

[نرگس منتظر]

استمرار اهداي كتاب توسط رهبر انقلاب


توجه رهبر انقلاب به حوزه ي كتاب و نشر كشور روشن است. ديدگاه ايشان درباره ي نسخ خطي چگونه است؟

رهبر معظم انقلاب از سال 1372 تا سال 1390 به طور مستمر كتاب هاي خطي بسياري را اهدا كرده اند. اين كتاب ها به طرق مختلف به دست ايشان مي رسد كه عمدتاً به صورت هداياي فرهنگي است. ايشان در طول اين سال ها همه ي نسخ خطي و كتب نادر اهدايي را به كتابخانه ي آستان قدس رضوي اهدا كرده اند. علتش هم روشن است كه ايشان چرا آن كتابخانه را انتخاب كرده اند؛ يكي به دليل ارادت و احترامي است كه به امام رضا(عليه السلام) دارند و ديگر به اين خاطر كه كتابخانه ي آستان قدس رضوي از قديمي ترين و ماندگاترين كتابخانه هاي پابرجاي جهان است.


اهداي 14هزار جلد نسخه خطي توسط رهبر انقلاب


رهبر معظم انقلاب تا به حال چه تعداد نسخ خطي و كمياب را اهدا نموده اند؟

آن طور كه مسئولين كتابخانه ي آستان قدس اعلام كرده اند، رهبر انقلاب تاكنون حدود 14 هزار جلد نسخه ي خطي به آن كتابخانه اهدا كرده اند. الحمدالله و به اهتمام مسئولين آن كتابخانه، اين 14 هزار جلد در قالب 15 جلد فهرست نويسي شده و در حال انتشار است. اين فهرست عظيم و خواندني به صورت دسته بندي موضوعي از علوم قرآني تا هيأت، نجوم، رياضي، هندسه، علوم عقلي و نقلي هر يك در مجلد مستقلي فهرست شده و در اختيار علاقه مندان قرار مي گيرد.

[نرگس منتظر]

به نظر شما اين جمع آوري نسخ خطي علاقه شخصي ايشان است يا يك روند كاري است؟

بنده فكر مي كنم اين حركت يك اقدام ماندگار و در ادامه ي همان فرهنگ و پيشينه ي وقف و اهدا صورت مي گيرد. در معارف ما به سنت وقف توجه خاصي شده است. يك گنجينه ي مهم از ذخاير علمي و فرهنگي ما كه از طرق مختلف جمع آوري شده و به يك كتابخانه اهدا مي شود، اولاً براي هميشه ماندگار مي شود و ثانياً در اختيار عموم قرار مي گيرد و در كتابخانه هاي شخصي نمي ماند. واقعاً بسياري از ما اگر يكي از اين نسخه هاي ارزشمند را داشته باشيم، به خاطر علاقه ي بسياري كه داريم، امكان دور كردنش برايمان سخت خواهد بود.

«وقف» يك اقدام بسيار ماندگار و مهم است كه شامل خيلي چيزها مي شود، ولي وقف كتاب يك امتياز مضاعف هم دارد. به اين جهت كه ما مسلمانان مي گوييم معجزه ي بزرگ دين ما كتاب است. معارف ما به كتاب و ثبت و ضبط وقايع بسيار ارزش داده است. همان طور كه ما براي قرآن احترام زيادي قائل هستيم، به همان ترتيب به كتابت و مسأله ي ثبت و ضبط مكتوب هم اهميت مي دهيم.


چه نمونه ها و مصاديق قابل توجهي در نسخه هاي اهدايي رهبر انقلاب وجود دارد؟

يكي از نمونه هايي كه ايشان اهدا كرده اند، قرآني منسوب به خط امام حسين(عليه السلام) است. اين قرآن در 15 يا 16 صفحه است و بخش هاي مهمي از قرآن را شامل مي شود. عبارت «كَتَبه حسين بن علي» در انتهاي اين قرآن قيد شده و به مُهرِ يكي از سلاطين صفوي نيز مهمور است. اين يك نسخه ي خطي معمولي نيست؛ يك نسخه ي خطي بسيار مهم است، هم به لحاظ قدمت و هم از باب معنوي و ديني.


وقف چه تأثيري در شكل گيري كتابخانه هاي ما داشته است؟

تا قبل از اسلام ما تمدن هاي بسيار بزرگي را شاهد هستيم كه عمدتاً در شرق كره ي زمين ظهور كرده اند؛ مثل تمدن هاي بابل، آكد، ايران، هند و مصر. شما در دوره اي كه اين تمدن ها درخشش و شكوفايي داشتند، تمدن درخشاني را در غرب نمي يابيد. همه ي تمدن ها در شرق درخشيدند؛ تمام پيامبران و دانشمندان. پس از اسلام اين درخشش در حوزه ي اسلام پررنگ تر شد. به خاطر اهتمامي كه دين اسلام به دانش و نشر دانش و به توليد علم دارد، يك زمينه و بستر بسيار مناسبي براي توليد و تقويت علم و دانش پديد آمد. وسيله اي كه دانش را نشر مي دهد كتاب است؛ وسيله اي كه به ثبت و ضبط دستاوردهاي علمي مي پردازد و بستر انتقال علم از جامعه اي به جوامع ديگر است.

نقش كتاب بسيار مهم است و اين حوزه اي كه درباره ي آن صحبت مي كنيم (حوزه ي كشورهاي اسلامي) بخش بسيار مهمي از اين نقش را بر عهده گرفتند، با توجه به سوابق قبلي شان و با توجه به مسئوليتي كه دين اسلام برايشان ايجاد كرده است. به اين ترتيب مي بينيم از قرن اول هجري يك دوره ي بسيار روشن و شكوفا در دنيا ايجاد مي شود. عالمان بزرگي آثار بسيار مهمي در تمام حوزه هاي علمي به وجود مي آورند. از طب، نجوم و رياضي گرفته تا فقه و فلسفه و ...

اين حوزه در واقع قبل از زماني كه اسلام به وجود بيايد، آن تمدن هاي شرقي به لحاظ مجاورتي كه با يونان داشتند، تجارب تمدني را گرفتند و منتقل كردند به روم و كشورهاي غربي. رومي ها پيشرفت كردند. بعد از اسلام به خاطر اهتمام مسلمانان به نشر و دانش، مجدداً آن علوم را از جوامع غربي گرفتند و با نهضتي كه در قرن دوم به نام نهضت ترجمه به وجود آمد، آن علوم و آثار گذشتگان را همراه با تأليفات و آثار علمي نوين و توليدي خود همراه آن ترجمه ها منتشر ساختند. آن ترجمه ها هم باعث رشد مضاعف جامعه ي اسلامي شد.

تا اين كه غربي ها در چند قرن پس از آن دوباره متوجه پيشرفت جوامع اسلامي شدند. آثار علمي جوامع اسلامي و شرقي از روش هاي مختلفي به غرب منتقل شد؛ مثلاً در فتح اسپانيا و بخش هايي از اروپا توسط مسلمانان و بعدها در جنگ هاي صليبي. اين ها باعث شد تا علوم از كشورهاي اسلامي به كشورهاي غربي منتقل شود. ما اين تاريخ انتقال علوم را از راه گردش زماني و جغرافيايي نسخه هاي خطي و قديمي رديابي مي كنيم. اين نسخه هاي ارجمند به شهرها و كشورهاي مختلفي سفر كرد ه اند و دست افراد مختلفي گشته اند. نسخه هاي خطي علاوه بر اين كه سوابق تاريخي علم را به ما نشان مي دهند، اين حركت ها را هم تا حدي براي ما روشن مي كنند.

[نرگس منتظر]

پس چرا افكار عمومي ما تا اين پايه از اين ماجراي مهم دور و بي اطلاع است؟

اين حركت و اهتمام رهبر انقلاب از اين منظر قابل توجه است كه ما الان بايد بيشتر به كجا توجه كنيم. در چه نقطه اي هستيم و به كجا مي خواهيم برسيم؟ نسخه هاي خطي فقط يك كتاب نيستند. بيانگر مسائل تاريخي اند. بيانگر رشد و شكوفايي ما در گذشته ها و در تاريخ اند. اگر بخواهيم وظيفه مان را نسبت به فرهنگ مان ادا كنيم، چه بايد بكنيم؟ با اين فرصت كمي كه داريم، بايد اهتمام كنيم كه حداقل نفايس علمي و فرهنگي ما در شرايط غير استاندارد و مثلاً در منازل افراد نابود نشود، بلكه به نسل هاي بعدي انتقال يابد. بايد اين ها را جمع آوري و معرفي كنيم به جوامع و بگوييم ما چنين گذشته اي داشته ايم. بگوييم «صوفي رازي» ايراني بوده است.


رفتار دشمنان در قبال اين موضوع چه بوده است؟

مخالفان و دشمنان ما هم بيكار ننشسته اند، سال ها نفايس ما را غارت و چپاول كرده اند. شمار آثار نفيس علماي ما و نوابغ ما را الان در كشورهاي اروپايي و در كتابخانه هاي بزرگ شان مي بينيد. خيلي كوتاهي شده. آنها شناسايي كردند و بردند. درست است كه بعد از انقلاب خوشبختانه اهتمام خوبي شده است نسبت به جمع آوري موارد نفيس و حفظ و نگهداري آنها. مي گويند در مراكز اطلاع رساني كسي كه هويت ندارد، مثل اين است كه حافظه ندارد. اين ها هويت ما هستند. خيلي براي ما مهم است كه اسناد هويت خود را جمع آوري و حفظ كنيم. يك مقدار آن رفته ولي آنچه مانده، بايد مراقبت و حفظ شود. فقط هويت اسناد، هويت كشور ما نيست؛ نشاگر عشق و ارادت ما به خداوند است و به دين.


هم اكنون بايد چه كار كنيم؟

الان يك همت بسيار جدي لازم است كه اين آثار را جمع آوري و حفاظت و منتشر كنيم و به دست مردم برسانيم. دشمنان ما و كساني كه دين ما را قبول ندارند و يا با اعتقادات ما در تعارض هستند، همين حالا درصددند تا نسخه هاي ما را از بين ببرند. خيلي روشن است. خيلي ها هم شايد داخلي باشند و حتي مسلمان باشند. يعني كار بسيار پيچيده اي است. يعني تيزبيني خاصي مي خواهد كه توجه كنيم به اين بحث مهم و نيز پس از آن كه انتشار اين آثار است. يعني ما نبايد منفعل باشيم و بايد از حوزه ي انفعال دربياييم.

يادداشت رهبري بر يك نسخه خطي

[نرگس منتظر]

رابطه ي كاري شما در بخش نسخ خطي كتابخانه ي ملي ايران با رهبر انقلاب چگونه تعريف شده است؟

ما خوشبختانه همكاري بسيار نزديكي با كتابخانه هاي بزرگ كشور داريم، از جمله آستان قدس كه ما برخي منابع را در بانك هاي اطلاعاتي به اشتراك گذاشته ايم. اصلاً ما تعصب نداريم كه كتاب خطي در كتابخانه ي خاصي باشد. اولين اصرار ما اين است كه كتاب ها در مكان هاي مناسب به لحاظ حفظ و شرايط نگهداري قرار گيرد. از اصرارهاي رهبر معظم انقلاب كه من حداقل سه موردش را شاهد بودم، اين بوده كه ايشان برخي كتاب هاي خطي را براي بخش ما فرستادند كه احتياج به مرمت داشت. ما هم گرفتيم و فرستاديم به مرمت. يا با بعضي از رابطين كه آقا در رابطه با نسخ خطي دارند، ما با آنها همكاري كرده ايم و در جريان فعاليت هاي ايشان هستيم. واقعاً اهتمام جدي دارند.

آيا توصيه يا پيامي از سوي رهبر انقلاب داشته ايد؟

يك بار كه مقام مظعم رهبري نمايشگاه آمده بودند، يك يادداشتي نوشتند روي فصلنامه ي گنجينه ي اسناد كه براي ما خيلي مهم بود كه ايشان بسيار توجه دارند. كاربرد اسناد را توجه كرده بودند و آن عبارتي كه حضرت علي(عليه السلام) دارند كه اگرچه من با گذشتگان زندگي نكرده بودم، ولي با بررسي در زندگي آنها گويي با آنها زندگي كردم و تجارب آنها را كسب كردم. در كنار اين يادداشت نوشته بودند: اميدوارم در لابه لاي اسناد حقايق را كشف و به نسل هاي آينده منتقل كنيد. اين براي ما بسيار جالب بود. بعد هم يك نسخه ي خطي منسوب به شهرآشوب به ايشان داده بودند كه اين جا مرمت شد كه بعد ايشان يك يادداشت براي همكاران ما نوشته بودند و از زحمات آنها تشكر كرده بودند كه اين كتاب خيلي خوب مرمت شده. اين مورد توجه آقا بود كه ما هم بسيار خوشحال شديم.

وضعيت كلي نسخ خطي ما در جمهوري اسلامي ايران چگونه است؟

الان با بسياري از كشورها كه قرارداد همكاري منعقد مي كنيم، اين مشكل را پيدا مي كنيم كه منابع بسياري در اختيار آنها داريم كه درخواست مي كنيم نسخه ي ديجيتال را به ما بدهند ولي در مقابل آنها چيزي ندارند كه در اختيار ما بگذارند چون آنها تاريخي نداشته اند. دستاورد خاصي نبوده كه توليد شده باشد كه در اختيار ما باشد يا ديگران. و خيلي جالب است كه از هلند گرفته تا لهستان و انگلستان و كشورهاي ديگر، مجموعه هاي بسيار مهمي راجع به نسخه هاي اسلامي و ايراني در اختيارشان است و ما نداريم ولي خود ما در داخل كشور در رتبه هاي اول و دوم قرار داريم. مثلاً ايران و تركيه با كشورهاي ديگر اصلاً قابل مقايسه نيستند. واقعاً دانش در اين حوزه توليد شده است، اما آن چه در كشورهاي غربي هست و يكي از درخواست هاي مكرر كشورهاي مختلف از ما اين است كه شما براي ما كارشناس و فهرست نويس بفرستيد. چون بيشتر آنها نسخ فارسي و عربي هستند. بسياري مربوط به فرهنگ اسلامي است. اصلاً كشورهاي اسلامي مثل ما و تركيه و بعضاً هند و مصر قابل مقايسه نيستند با كشورهاي ديگر به لحاظ اين دارايي.

[نرگس منتظر]

چه شخصيت هايي و در چه كتابخانه هايي تأثيرگذار بوده اند؟

كل دارايي آستان قدس رضوي در طول تمام سنوات تاريخ 50 هزار نسخه ي خطي است كه 14 هزارش را حضرت آقا اهدا كرده اند. 17 هزار عنوان قرآن در اين مخزن وجود دارد كه 80 عنوان آن از طرف رهبر معظم انقلاب اهدا شده است. بعد از آن كتابخانه ي ملي با 34 هزار نسخه ي خطي، كتابخانه ي آيت الله العظمي مرعشي تقريباً با همين ميزان، كتابخانه ي مجلس 24 تا 25 هزار جلد دارد. كتابخانه ي دانشگاه تهران حدود 17 هزار جلد دارد. مجموعاً در كل كشور حدود 500 هزار جلد نسخ خطي وجود دارد. تخمين بر اين است كه ميزان كل نسخ خطي به يك ميليون جلد برسد. چون اين 500 هزار آن چيزي است كه در كتابخانه ها هست و آن چه در منازل است و آن چه را كه شناخته نشده است شامل نمي شود.

اين تعداد اصلاً قابل مقايسه نيست با نسخه هايي كه در كل كشورهاي جهان است. اگر ما بتوانيم نسخه ي ديجيتال ايران و اسلام را از كشورهاي جوامع ديگر جمع آوري كنيم، مي توانيم بگوييم كه در آينده به رتبه ي اول جهان از لحاظ ذخاير علمي و داشته هاي نسخ خطي برسيم.

اهداي دو قرآن با دست خط رهبر انقلاب

آيا براي احياي ميراث مكتوبي كه از سوي رهبر انقلاب اهدا شده اقدامي صورت گرفته است؟

مثلاً در دو تا قرآن هايي كه رهبر معظم انقلاب اهدا كرده اند به آستان قدس، دستخط ايشان هست كه تأكيد كرده اند اين نسخه از قرآن واجد چه نكاتي است. شايد منظورشان جديت و فوريت در چاپ اين نسخه ها بوده است. مثلاً يك قرآن مربوط به دوره ي قاجار اهدا كرده بودند كه به لحاظ كتابت و خوشنويسي بسيار مهم است و به لحاظ نسخه شناسي هم بسيار نفيس است. خود ايشان هم قيد فرموده بودند كه بسيار نفيس است. اين نشان مي دهد كه اهتمام ايشان اين نيست كه اين ها فقط يك جايي حفظ و نگهداري شود، بلكه بايد منتشر هم بشود.

منبع: