آفات مدیریت در نگاه امام علی(ع)

[*~* مهسا *~*]

خطراتی که عرصه های مدیریت را تهدیدمی کند، فراوان است. برخی از این آفتها که ضررهای جبران ناپذیر به پیکره ی مدیریت وارد می سازند، در این تحقیق به طور خلاصه مطرح شده اند. هدف از طرح این آفتها این است که دیدگاه اسلام را در باره ی مدیریت ازنگاه آفت خیز بودن آن بدانیم. سعی ما در این نوشتار این است که خطرهایی که همواره مدیران را تهدید می کند و علاوه بر تهدیدمدیریت سازمانها، شخصیت انسانی مدیران را نیز تهدید می کند; مطرح نماییم.

[*~* مهسا *~*]

غفلت در برنامه ریزی

برنامه ریزی از ارکان اساسی مدیریت است.غفلت دربرنامه ریزی از آفتهای مدیریت است. مدیران هماره به دلیل تراکم کار، درمعرض این خطر هستند. مشکلات ناخواسته نیز سبب می شود تا مدیران به کارهای روزمره اداری مشغول شوند و از برنامه ریزی غفلت نمایند.
برنامه ریزی عبارت است از: «تفکر درکلیات و جزئیات برنامه و یا به عبارت دیگر،تعیین و اتخاذ شیوه و روش هایی که ما را به بهترین نتیجه مطلوب برساند.» ⁽¹⁾
برنامه ریزی در بردارنده ی هدف های سازمان و نقشه ی انجام کار است. ⁽²⁾

[*~* مهسا *~*]

غفلت از برنامه ریزی موجب انجام کارها ازروی عجله و بدون تدبیر می شود. آیات وروایات فراوانی به مذمت انجام کارها از روی عجله و بدون تدبیر پرداخته اند. حضرت علی علیه السلام در باره ی تفکر برای انجام کارهافرمود:

«التدبیر قبل العمل یومنک من الندم » ⁽³⁾
اندیشه پیش از اجرای کار، تو را از پشیمانی در امان نگه می دارد.
غفلت از برنامه ریزی موجب پدید آمدن مشکلات ناخواسته و پیش بینی نشده می شود. حضرت علی علیه السلام در این باره فرمود:
«من قعد عن حیلته اقامته الشدائد» ⁽⁴⁾
کسی که از برنامه ریزی غفلت کند،مشکلات بر او خواهند آمد.

[*~* مهسا *~*]

عجله در برنامه ریزی سبب می شود تااستفاده بهینه از کارکنان و امکانات نشود.بسیاری از مدیران به خاطر بهره مندی اداره از امکانات مناسب، از برنامه ریزی مناسب برای استفاده از آن امکانات برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده غفلت می کنند.این دسته از مدیران در برنامه ریزی عجله می کنند و دقت لازم را روا نمی دارند. برنامه ریزی اگر با حوصله و ظرافت خاص انجام شود، کارگرتر از امکانات مناسب برای انجام کارهاست. حضرت علی علیه السلام در این باره فرمود:

«التلطف فی الحیلة اجدی من الوسیلة » ⁽⁵⁾

ظرافت دربرنامه ریزی بهتر از امکانات است. غرور باعث می شود تا افراد خود را درمرحله ای ببینند که بی نیاز از مشورت باصاحب نظران، به برنامه ریزی بنشینند.برخی ازمدیران به خاطر دانش فراوان وتجربه ای بسیار در مدیریت چنان دچار عجب می شوند که حتی در جلسات برنامه ریزی به نظر دیگران احترام نمی گذارند. دربرنامه ریزی باید از نظرات همه ی صاحب نظران بهره جست. چه بسا افرادی که از دانش نظری وتجربه ی عملی کمتری برخوردارند، اماپیشنهادها و انتقادهای بسیار سازنده ای ارائه می دهند. یک مدیر موفق به همه ی طرح ها، بادقت گوش می کند و بهترین آن ها را انتخاب می کند. حضرت علی علیه السلام در باره ی این که خود بزرگ بینی باعث کوتاهی در برنامه ریزی می شود، فرمود:
«من اعجب بحسن حالته قصرعن حسن حیلته » ⁽⁶⁾
کسی که به خوبی های خود مغرور شود،دربرنامه ریزی کوتاهی خواهد کرد.

[*~* مهسا *~*]

- اعتماد به سست عنصرها

مدیریت نیازمند تکیه بر نیروهای قوی ومتعهد است. راحت طلبان هرگز مشاوران خوبی نیستند. حضرت علی علیه السلام فرمود:
«لا تتکل فی امورک علی کسلان » ⁽⁷⁾
درکارهایت به افراد تنبل تکیه نکن.
مدیر هماره باید از اعتماد به نیروهای ضعیف و کند پرهیز نماید. اعتماد به نیروهای سست عنصر موجب کندی روند کارهامی شود. سوگمندانه باید پذیرفت که بسیاری از طرح های عالی که سالیان دراز برای تصویب آن ها وقت صرف شده و صاحب نظران متخصص و متعهد فراوانی در تهیه وتکمیل آن ها زحمت کشیدند، هنگام اجراناکام ماند و تنها دلیل این امرهم اعتمادمسؤولان به عناصرتنبل و ضعیف بود.بسیاری از طرح های کلان به افراد تنبل وبی اراده سپرده شد و موجب ضایع شدن بیت المال شد. مدیر هرگز نباید امور مهم را به افرادی که تنها در عرصه ی شعار جولان می دهند، بسپارد.

[*~* مهسا *~*]

- نداشتن سعه ی صدر

مدیریت به ابزار مختلفی نیاز دارد که یکی از ابزارهای اصلی آن، داشتن سعه ی صدراست. نداشتن سعه ی صدر آفت مهمی است که مدیریت را تهدید می کند. مدیر باید بتوانددر رویارویی با مشکلات، با حوصله ی فراوان به ارزیابی آن ها پرداخته و بابرنامه ریزی دقیق به حل آن ها بپردازد. مدیر در برخورد باافراد مختلف، باطرز تفکرهای مختلف رو به رو می شود. گاه نظرهایی صد درصد مخالف طرزتفکر او در جلسات طرح می شود که مدیرباید قدرت تحمل آن ها را داشته باشد. مدیرباید سلیقه ی شخصی، گرایش سیاسی وعلاقه ی خود به افراد و طرز تفکرهای مختلف را فدای اهداف سازمان بنماید. حضرت علی علیه السلام درباره ی سعه ی صدر فرمود:

«آله الریاسة سعة الصدر» ⁽⁸⁾
ابزار ریاست، سعه ی صدر است. تنگ نظری و کم حوصلگی در برخورد بانظرات مخالف و مشکلات پیش بینی نشده، آفت خطرناک مدیریت است. مدیر باید در برابرانتقادها از خودنرمش نشان دهد و به پیشنهادهای رسیده توجه نماید. نداشتن سعه ی صدر موجب می شود که نیروهای متخصص که از لحاظ فکری و سلیقه های شخصی با مدیر اختلاف دارند، با او همکاری نکنند.

[*~* مهسا *~*]

- غفلت در انتصاب ها

حضرت علی علیه السلام فرمود:
«لابد للناس من امیر بر او فاجر یعمل فی امرته المؤمن و یستمتع فیها الکافر» ⁽⁹⁾
مردم به فرمانروا نیازدارند، خواه نیکوکارباشد یا فاسد، تا مؤمنان در سایه ی حکومت اوبه کار خود مشغول و کافران از حکومت اوبهره مند شوند.
بدون مسؤول گذاشتن واحدهای سازمان،از ضعفها و آفتهای مدیریت است. مدیر نبایدهیچ یک از معاونت ها، اداره ها و واحدها ودیگر بخش های سازمان را بدون مسؤول قراردهد. زمانی که مدیر فردی را لایق ریاست بخشی از سازمان نمی بیند و یا به عللی مانندبروکراسی اداری نمی تواند به سرعت فردی رابه عنوان مسؤل بخشی از سازمان بگمارد،باید یکی از افراد سازمان را به صورت موقت به ریاست آن بخش انتخاب نماید. بلاتکلیفی کارکنان که در صورت نبودن مسؤول مستقیم برای آن ها رخ می دهد، در اندک مدتی به هرج و مرج، بی نظمی، اخلال درکارها و دیگرمشکلات منجر می شود. بدین خاطر است که امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود:

«وال غشوم ظلوم خیر من فتنة تدوم »(10)
حکمران فاسد و ستمگر بهتر از هرج و مرج همیشگی است.

[*~* مهسا *~*]

- انتصاب مدیران کم تجربه

مدیریت، علمی است که آمیخته باتجربه است. یادگیری علوم مختلف برای احرازپستها لازم است اما تجربه نیز شرطی مهم دراین مورد است. چه بسا افرادزیادی که ازدانش نظری خوبی نیز برخورداربودند، اما چون تجربه ای در مدیریت نداشتند، درمدیریت ناموفق بودند. حضرت علی علیه السلام فرمود:
«من قلت تجربته خدع » ⁽¹¹⁾
کسی که تجربه اش کم باشد، فریب خواهدخورد.
متاسفانه بسیاری از طرحهای ملی و کلان کشور گاه به مدیرانی سپرده می شود که کم تجربه اند. تعهد، تحصیلات عالی و دلسوزی،شروط لازم برای سپردن مسؤولیت به مدیران است اما این شروط به تنهایی کفایت نمی کنند. تجربه باید ملاک اعطای مسؤولیت به افراد باشد. دادن مسؤولیت به افراد کم تجربه، موجب می شود که افراد با تجربه دلسرد شوند و دل در گروکار نبندند. انتصاب افراد کم تجربه برای مسؤولیت های مهم، خطری است که هماره مسؤولان راتهدیدمی کند. چه بسا افرادی که به خاطر ملاحظات سیاسی و به کارگماردن نیروهای حزب اللهی و گاه به خاطر رفاقت، نیروهای کم تجربه را به مسؤولیت های مهم می گمارند و ضربه ای سنگین بر پیکر سیاسی - اقتصادی - فرهنگی جامعه می زنند.

[*~* مهسا *~*]

- غفلت از مشورت


خداوند به حضرت محمدصلی الله علیه وآله دستورمی دهد که با دیگران مشورت کند. ⁽¹²⁾

حضرت علی علیه السلام نیز به مالک اشتر فرمان می دهد که با خردمندان مشورت کند. ⁽¹³⁾
مشورت کردن با دیگران، شریک شدن درعقل وتجربه ی آن هاست. غفلت از مشورت موجب پناه بردن به استبداد می شود. مدیرهماره باید خود را نیازمند مشورت بامسؤولان، کارکنان و صاحب نظران ببیند.حضرت علی علیه السلام در باره ی مشورت فرمود:
«من استبد برایه هلک و من شاورالرجال شارکها فی عقولها» ⁽¹⁴⁾
کسی که به فکر خودش استبداد بورزد،هلاک می شود و کسی که با دیگران مشورت بورزد، با آن ها در اندیشه هایشان شریک خواهد شد.
از آفتهای خطرناک که عرصه ی مدیریت راتهدید می کند، این است که مدیر خود را ازمشورت با دیگران بی نیاز ببیند.

[*~* مهسا *~*]

- مدیریت از پشت درهای بسته

هرسازمانی از اجزایی تشکیل شده است که نیازمند هماهنگی است. برنامه ریزی کوتاه مدت و درازمدت نیزجزو وظایف مدیریت است. کنترل، سازماندهی، نظارت، هدایت ورهبری در یک سازمان به اطلاع دقیق مدیرسازمان از روند انجام کارها بستگی دارد.غفلت مدیر از روندکارهای روزمره ی سازمان،آفت مهم مدیریت است.
حضرت علی علیه السلام دراین باره فرمود:
«فلاتطولن احتجابک عن رعیتک فان احتجاب الولاة عن الرعیة شعبة من الضیق و قلة علم بالامور» ⁽¹⁵⁾

پس دوری خود از زیر دستانت را طول مده.به درستی که کناره گیری مسؤولان اززیردستان، نوعی محدودیت و کم اطلاعی ازامور است.
مدیر به خاطر حضور در جلسات اداری وکارهای روزمره مجبور است که زمان زیادی ازوقت خود را در دفتر خویش بگذراند. این امرنباید به جدایی بین مدیر و نیروها منجر شود.زیرا محدود شدن مدیر، به اتاق کار، موجب محدودیت کانال های ارتباطی و اطلاع رسانی وی و عدم اطلاع او از نواقص کار می شود.