روابط انسانی در مدیریت از منظر اسلامی

[*~* مهسا *~*]

نـظـر بـه آثـار و پـیامدهای موضوع روابط انسانی در مدیریت ، ضرورت دارد با رعایت نـکـاتـی در جـهـت غـنـی سـازی روابـط انـسـانی فضای کاری مناسب و مطلوب برای ایجاد هـمـکـاری ، و مـهـرورزی بـیـن افـراد فـراهم گردد: برخی از نکات کاربردی در این باره عبارت است از:

1. گزینش مسئول نیروی انسانی سالم و دانا؛
2. توجه علمی به تناسب نظام پاداش و تکلیف ؛
3. توجه علمی و عادلانه به نظام تشویق و تنبیه ؛

4. ایجاد فضای رقابت مثبت و سازنده ؛
5 . توجه به نظام آموزش ، بویژه آموزش مهارتهای روابط انسانی به مدیران ؛
6 . نهادینه سازی نظام نظارتی و انضباطی ؛
7. توجه عملی به ایده ها و اندیشه های سازنده افراد؛

[*~* مهسا *~*]

حـضـرت عـلی در ایـن زمـیـنـه فرموده است : ((آن گونه از آنان تفقد نما که پدر و مادر از فرزندانشان تفقد و دلجویی می نمایند)).234

بـه عـنـوان مـثـال در صـورت بروز واقعه ای نظیر جشن یا عزا، برای هریک از کارکنان ، تـفـقـد مـدیـر و حـضـور وی در مـراسـم ، نـمـونـه ای از بذل توجه و تفقد پدرانه به شمار می رود.
پیش نیازها و لوازم تحکیم روابط انسانی در مدیریت از منظر اسلامی
آنچه بیش از هر چیز در الگوی روابط انسانی مؤ ثر است . نوع نگرش به جهانِ هستی و انـسـان اسـت . در نـگـرش تـوحـیـدی ، حـریـم خداوند محترم ، عدالت مقدس و انسان موجودی ارزشـمـنـد و اشـرف مـخلوقات آفرینش محسوب می شود. در این چارچوب هنجارها و ارزشها دارای اعتبار و ضمانت درون ذات دارد و حضور خداوند در تمام عرصه های فردی و اجتماعی پذیرفته شده است .

بـرخـی از پـیـش نـیازها و لوازم تحکیم روابط انسانی در مدیریت از منظر اسلامی عبارت است از:

[*~* مهسا *~*]

1. عـدالت ؛ عـدالت بـا ارزش تـرین معیار زندگی تعالی بخش است ، عدالت مبنای تمام حـرکـت های صحیح است ، با وجود عدالت ، همه چیز در جای واقعی خود قرار می گیرد، هر کـس بـه حق خود دست می یابد، با عدالت همه امور سامان بهنجار می گیرد، وقتی عدالت رعـایـت گـردد کـسـی نـاچـار نـمـی شـود حـق خـود را از طول تاریخ رنج بشر پیش از کمبود امکانات مختلف ، از بی عدالتی و تبعیض بوده است . بـی تـردید بی عدالتی و تبعیض ‍ یکی از بیماریهای روانی رایج مدیریت به شمار مـی رود کـه بـر روابـط انـسـانـی سـالم در مـدیـریـت خلل وارد می کند.

[*~* مهسا *~*]

2. اعـتماد؛ وجود اعتماد پایه و مایه اصلی روابط انسانی به شمار می رود، اعتماد تاءمین کننده روابط انسانی سالم و تضمین کننده پایداری آن است .235

3. نـرمـی و مـدارا؛ هـیـچ عاملی نظیر ((رفق و مدارا... در تحکیم روابط انسانی اثر بخش ‍ نـیـسـت ، قـرآن مـجـیـد یـکـی از دلایـل تـوفـیـقـات شـگـفت انگیز در مدیریت نبوی (ص ) را، عامل رفق و مدارا و ملایمت آن حضرت بیان فرموده است :

فـَبـِمـــَا رَحـْمـَةٍ مـِنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَ نفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ. (آل عمران : 159)

[*~* مهسا *~*]

پـس بـه مـوجـب لطـف و رحـمـت الهـی بـا آنـان نـرم خـو و نـرم دل شدی ، و اگر تند خو و سخت دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند، پس از آنان در گذر و بر ایشان آمرزش بخواه و در کارها با آنان مشورت نما.

تـحـول عظیمی که توانست مدیریت نبوی (ص ) در جامعه بدوی آن روزگار بوجود آورد و از مـردم جـاهـل ، بـی فـرهـنگ و بت پرست و خرافی ، انسان های پاک ، وارسته ، متعالی و مـحـبـوب تـربـیـت نـمـایـد، این نبود مگر در پرتو مدیریت و صمیمیت و اخوت اسلامی ، در پرتو ارزشهای دینی .
حضرت علی (ع ) نیز در این باره فرموده است : ((الرِّفقُ یُؤَدی الی السِّلم ))؛236 رفق و مدارا به آشتی و سازگاری می انجامد. همچنین فرموده است : کسی که در امور، رفق و مدارا در پیش گیرد، به آنچه از مردم می خواهد دست می یابد.

[*~* مهسا *~*]

4. مـحـبـت ؛ خـداونـد مـتـعـال ، انـسـان را بـه گـونـه ای آفـریـده اسـت کـه جـان و دل او شـیفته و تشنه محبّت است ؛ شخصیت آدمی چنان است که اگر از کسی محبت بیند، جذب او مـی گردد و کمر به خدمت وی می گمارد، که فرمود: ((الانسان عبید الاحسان ))؛ آدمی عبد احـسـان است . بی گمان یکی دیگر از اسرار توفیق مدیریت نبوی (ص ) در میان آن جامعه بدوی ، همانا راءفت و محبت بود، خداوند در معرّفی این بُعد از سیمای نبوی فرموده است : ((مـا تـو را جـز بـه عـنـوان رحـمـتـی بـرای جهانیان نفرستادیم ))238 و در آیه ای دیگر فـرموده است : ((همانا رسولی از خودتان به سوی شما آمد که رنج های شما بر او سخت است و بر هدایت شما بسیار حریص و نسبت به مؤ منان ، به آسانی و مهربان است ))239 در سایه راءفت و محبّت است که انسان می تواند نه تنها از اشتباهات دیگران به آسانی درگـذرد، بـلکـه بـدیـهـای ایـشـان را بـه خـوبـی پـاسـخ بـدهـد. خـداونـد مـتـعـال در ایـن باره در سوره فصلت آیه 34 دید) همان کس که میان تو و او دشمنی است ، گویی دوستی گرم و صمیمی بر قرار است .))

[*~* مهسا *~*]

5 . سعه صدر؛ یکی دیگر از لوازم و پیش نیازهای ایجاد روابط انسانی اثر بخش داشتن سـعـه صـدر و ظـرفـیت روحی است . هر مدیری برای کسب موفقیت نیازمند همکاری مشتاقانه همکاران خویش است .

تـحـقق همکاری و همیاری مستلزم وجود سعه صدر در روابط انسانی است . حضرت علی (ع ) مـهـم تـریـن وسیله لازم برای مدیریت را داشتن سعه صدر و سینه ای گشاده می داند و می فرماید:
آلةُ الرّیاسَةِ سِعَةُ الصدر.

[*~* مهسا *~*]

6 . خـیرخواهی ؛ در صورتی انسان خیر خواه دیگران خواهد بود که در روابط بین فردی خـود مـعـیـار قـرار دهـد یعنی آنچنان با دیگران رفتار کند که دوست دارد با او چنین رفتار شود، مدیر خیر خواه همراه دغدغه مصلحت خود و سازمان نسبت به وضعیت کارکنان نیز حساس و مـتـعـهـد اسـت . خـیـر خـواه دیـگـران بـودن بـاعـث پـخـش بـذر مـحـبـت در دل ایشان می گردد، در محبت همان اکسیر اعجاب آمیز دستگاه وجود انسان هاست . حضرت علی (ع ) فـرمـوده اسـت : ((النـّصـیـحـةُ تُثْمِرُ دریافت مقداری سوخت ، بدون احساس و عاطفه و ادراک و شـعـور، کـار انجام می دهد، از آنان توقع کارداشت خیر خواهی و همدلی مدیر باعث ارتـقـاء انـگـیـزه کـار و تـلاش در کارکنان می گردد، خیر خواهی مدیر بدین معنا نیست که مـدیـر صـبر کند تا مشکلات بزرگی برای افراد پیش آید و آن گاه در جهت رفع آن به یـاری او بـشـتـابـد، بـلکـه گـاهـی یـک دلجـویـی و احـوال پـرسـی سـاده مـی تـوانـد تاءثیر شگرفی در روحیه طرف برجای بگذرد و تا مدتها او را دلگرم سازد.

[*~* مهسا *~*]

7. تـواضـع ؛ هـیـچ گـاه بـا فـخر فروشی و خود بزرگ بینی روابط انسانی سالم و نیروبخش ‍ متحقق نمی گردد. حضرت علی (ع ) خطاب به مالک اشتر می فرماید:

((زنـهـار بـیـن خـود و کـسـانـی کـه بـر آنـهـا حـکـم مـی رانـی حـجـاب جـاه و مـقـام حائل نکنی .))240
امـیـر المؤ منین (ع ) در فرازی از نامه ای که به محمد بن ابی بکر حاکم مصر می نویسد فـرمـوده اسـت : ((بـالت را بـرای مردم بخوابان (فروتن باش )... و با آنان گشاده رو باش ، و بین آنها در نگاه کردن تفاوت نگذار (تبعیض روا مدار).241
8 . جـاذبـه هـای فـیـزیـکـی ؛ بـه طـور کلی همه افراد دارای حس زیبایی شناسی و زیبا گـرایـی هـسـتـنـد، جـاذبه های ظاهری همچون مرتب بودن ، پوشش شیک ، صدای دلنشین و ملایم ، هماهنگی میان اندیشه و رفتار، و توازن در بینش و نگرش همه می تواند تاءثیر تـعـیـین کننده ای بر روابط انسانی داشته باشد. اسلام نیز در این باره سفارش فراوان بـه امـر مـسـواک و اسـتـعـمـال عِطر خوش ، آراستگی ظاهری شده است ، و حتی توصیه به تـقـدیـم امام جماعت خوش سیما بر دیگران در فرض تساوی شرایط گردیده است که امین امور همگی بیانگر نقش مثبت عامل یاد شده در جامعه است .242

[*~* مهسا *~*]

توصیه های مشاوره ای

بـه مـنـظـور تـحـکـیـم روابط انسانی به مدیران توصیه می گردد نسبت به نکات زیر توجه کنند و اهمیت قائل باشند.
ـ در هـر مـقـامـی کـه هستید، هیچ گاه خود حقیقی خویش را فراموش نکنید، ((اَنا عبدک الضعیف الذلیل الحقیر المسکین المستکین ))243
ـ خـود را مـشـتـاق پـیـشـرفـت کارکنانتان نشان بدهید، و به راستی نیز چنان باشید، و راه ترقی و پیشرفت را بر آنان مسدود نکنید؛
ـ در برابر کارکنان حالت پر ترس و باز پرسی به خود نگیرید، تلاش و کار ایشان را با بلندنظری ارزیابی نمائید؛
ـ ارزش کار نیک را بشناسید و به هنگام خود قدردانی کنید؛
ـ بـرای شـنـیـدن مـطـالب و نـقـطـه نـظـرهـای کـارکـنـان آمـادگـی داشـتـه بـدان اهـمـیـت قائل شوید، بکوشید در این باره شنونده فعال باشید؛
ـ در اظهار نظرها و قضاوتهای جانب انصاف را در نظر بگیرید؛
ـ به رویدادها جنبه شخصی ندهید؛

ـ هرگز نزد دوستان اداری با بیهوده گویی وقت را صرف نکنید؛
ـ کـارکـنـانـی کـه مـی خواهند شما را ملاقات کنند، حتی المقدور بی درنگ بپذیرد و عاطفی برقرار کنید؛