برترى فرهنگ و تمدّن اسلامى در فلسفه عامرى نيشابورى

[رایکا]

درباره فلسفه نماز مى نويسد:
(كسى كه وارد حريم قدسى نماز مى شود اركان آن را يكى پس از ديگرى و بر طبق ترتيب معيّن انجام مى دهد درست مانند خادم و غلامى كه به حضور پادشاهى والا مقام راه يافته در پيشگاه با عظمتش بايستد هيبت و صلابتش را با تمام وجود احساس كند به ستايش و حمد و ثنايش لب گشايد و چون به مقام قرب نزديك شود با خم كردن پشت مراتب تعظيم را آشكار سازد و چون نزديكى بيش ترى احساس كند از فرط خضوع و كرنش چهره بر خاك سايد تا آن گاه كه رخصت جلوس يابد در كمال ادب روى دو زانو در برابرش بنشيند و در اين حركات چهارگانه يعنى ايستادن خم شدن به خاك افتادن و بر زانو نشستن بالاترين حق حمد و ثنا و ستايش و تمجيد را ادا كند.)42
عامرى با توجه به مطالعه عينى وتجربى كه در روشهاى اديان ديگر انجام داده به اين نتيجه رسيده است:
(اين كمال و امتياز و فضيلت در نمازهاى مربوط به هيچ يك از اديان ديگر وجود ندارد؛ چه در برخى از آنها ركوع هست و سجود نيست و در بعضى سجود هست و ركوع نيست و پاره اى از آنها فاقد ويژگيهاى آغاز و پايان ورود و خروج است.)43
بگذريم از اين كه تكبير و بانگ اذان و نيز نماز جمعه هر كدام داراى فلسفه خاص به خود هستند در نماز جمعه مسلمانان هر ديار وظيفه دارند در مصلى گرد هم آيند و رهبر سياسى آنان با صلابت خاص و سلاح در دست در آن جمع حضور يابد و در مكانى ويژه و مشرف برنمازگزاران قرار گيرد و زبان به پندو اندرز و بيم واميد بگشايدو منافع دنيا و آخرتشان را بازگويد.44 همين مراسم پرشكوه سياسى ـ عبادى موجب چنان فخرى براى اسلام بود كه در هيچ يك از اديان ديگر چنين برترى وجود ندارد.45

[رایکا]

اسلام به لحاظ عبادت بدنى يعنى روزه دارى نيز داراى فلسفه برتر است و هدف آن پاك سازى جانها از تمام عوامل پليدى و آلودگى و گناه و مهار كردن آنها از سه كامجويى: خوردن آشاميدن و همبسترى است46 و روزه در اديان ديگر از چنين فلسفه اى بهره مند نيست.
در عبادت مالى يعنى زكات و بخشش داراييهاى سه گانه اموال: حيوانى گياهى و معدنى نيز اسلام راه ميانگين را پيموده است.
اما در عبادت سياسى؛ يعنى جهاد نيز با اساس جهان هستى و دوام و بقاى دين و دولت سازگارى دارد و اسلام از اين حيث برابر ميانه گرايى رفتار كرده است؛ چون جنگ مى تواند بر اساس يكى از سه هدف صورت گيرد:
الف. جنگ به نيّت جهاد
ب. جنگ با هدف فتنه انگيزى
ج. جنگ به منظور راهزنى47
و جنگ مورد نظر اسلام به منظور دفاع از حريم دين و حفظ حدود و ثغور كشور و جامعه انجام مى گيرد و عمل وسيره پيامبر تأييد كننده اين نكته است ولى دين يهود بر اساس سلطه و غلبه محض بنيان گذارى شده است.48 و دين مسيحيت بر پايه ذلت و خوارى مطلق استوار است49 و آيين زردشت چون بر تحصيل مكارم اخلاق تأكيد كافى نكرده است شاهان عجم شرف و حرمت انسانى را وابسته به تبار و نسب هر كس دانسته اند مانع بالارفتن و اوج طبقه فرودين رعايا به رتبه هاى بالاتر شده اند.50

[رایکا]

سياست اسلام در پيوند با قشر ناتوان و ضعيف نيز از نظر عامرى تحسين برانگيز است. چون اگر ضعف از جهت تركيب طبيعى و ظاهرى باشد مانند طبقه بانوان هيچ آيينى به اندازه اسلام از ستم و دست اندازى بر اين طبقه بازنداشته است51و اگر ناتوانى از لحاظ سنى باشد مانند يتيمان دين اسلام درنگهداشت حقوق و حفظ دارايى آنان بسيار تأكيد كرده است52 و اگر ضعف در امور زندگى باشد مانند تهيدستان اسلام درباره آنان امر به مواسات و انفاق كرده است.53
اگر ناتوانى در اراده واختيار باشد مانند اسيران اسلام ترغيب به آزاد كردن آنان فرموده 54 واگر از نظر وطن و مكان ناتوان باشد مانند غريبان و آوارگان اسلام سفارش به ابن السبيل و در راه ماندگان كرده است.55
توحيد اسلام در پيوند با دو طبقه ممتاز و ضعيف نيز به همين گونه است. اينها در شمار فوائد سياست اسلام نسبت به طبقات اجتماعى است.56
اسلام به اعتبار قلمرو و سرزمينى كه در آن استقرار يافته نيز از نظر عامرى داراى ويژگيهاى برتر سياسى است. چون شش اقليم بر گرداگرد مملكت اسلامى كه از ايرانشهر و جزيزةالعرب تشكيل شده است فراهم آمده اند و شش اقليم ياد شده در جنوب شرقى كره زمين مردم چين و تركان و در جنوب غربى زمين اهالى حبشه و در شمال غربى آن قبايل بربر و قبطيان و در قسمت جنوبى از مركز زمين مردم هند و در قسمت شمالى از مركز زمين روميان هستند.57

[رایکا]

قرار گرفتن دو ملت اسلامى عرب وعجم در مركزيت شش اقليم ديگر كه در مجموع اقاليم هفت گانه را به وجود مى آورند موجب اعتدال اين دو ملت در گذشته شده بوده است و همين امر اسباب عزت اين دو ملت را فراهم آورده بود. ولى اعتدال ملت عرب با جهل و فرومايگى و ملت ايران با تاريكى فكر موبدان دوران ساسانى و تقسيم طبقات جامد به خدايگان و دهگان شكسته شده بود و اسلام سه موهبت را بر اين اقليم هفتم به ارمغان آورد:
1.رهايى از بردگى و برداشتن زنجير از فكر و انديشه.58
2. راهيابى به حكمت الهى و بسط و توسعه آن.59
3. گشايش راه براى پناه گزيدن در زير سايه دولت فرخنده ى اسلام.60
علوم اسلام و دانايان به اين دانشها. برترى اسلام را به اعتبار فرهنگ نيز نسبت به اديان ديگر فراهم آورده اند.61 گذشته بر اين كه مسلمانان موفق به ترجمه كتب و آثار حكيمان نام آور روم ايران هند و يونان شدند و در ژرفاى درونمايه آنها به درنگ پرداخته و موارد شبهه را حل كردند و شرح آنها را بر عهده گرفتند.62 و اگر اين وسعت فرهنگى و غناى معارفى كه در اسلام وجود دارد در ديگر اديان نيز مى بود در كتابهاى مربوط به آنها ديده مى شد و از كارشناسان پوشيده نمى ماند.63
عامرى بخش آخر كتاب پربهاى خود را به شبهه هايى كه مخالفان اسلام پديد آورده اند ويژه كرده است

[رایکا]

پاورقی ها
1. معجم الادبا ياقوت حموى ج 1 / 411.
2. منتخب صوان الحكمه ابوسليمان منطقى سجستانى 128/.
3. معجم البلدان ياقوت حموى ج 2 / 447.
4. الامتاع و المؤانسه ابوحيان توحيدى ج3 / 4.
5. معجم الادبا 3 / 124.
6. مقاله مفهوم الثقافة الاسلامية عند ابى الحسن العامرى از احمد عبدالحميد غراب المجله شماره ژوئن 1967/ 19 ـ 20 چاپ مصر.
7. الاعلام بمناقب الاسلام ابوالحسن عامرى ترجمه احمد شريعتى حسين منوچهرى 16/مركز نشر دانشگاهى.
8. همان56/.
9.همان.
10.همان57/.
11.همان.
12.همان63/.
13.همان71/.
14.همان73/.
15.همان74/.
16.همان.
17.همان76/.
18.همان82/.
19.همان80/.
20.همان88/.
21.همان.
22.همان81/.
23. سوره يونس آيه 42.
24. سوره حج آيه 46.
25. الاعلام بمناقب الاسلام 81/.
26.همان83/.
27.همان84/.
28.همان.
29.همان87/.
30.همان.
31.همان88/.
32.همان.
33.همان89 , 88.
34.همان89/.
35.همان.
36.همان.
37.همان91/.
38.همان93/.
39.همان99/.
40.همان101/.
41.همان106/.
42.همان106/.
43.همان.
44.همان107/.
45.همان.
46.همان108/.
47.همان118/.
48.همان120/.
49.همان.
50.همان121/.
51.همان123/.
52.همان124/.
53.همان.
54. همان124/.
55.همان.
56.همان125/.
57.همان129/.
58.همان123/.
59.همان.
60.همان.
61.همان136 ـ 137.
62.همان139/.
63.همان.