نقش مدیریت در تنظیم بازار

[*~* مهسا *~*]

اشاره
بازار از نظر علمی به معنی محـل تجمع عده ای از مصرف کنندگاناست که دارای نیازهای مشترک بوده و از وسیله مبادله یا پول مشترکی در دادوستدهایخود استفاده می کنند. در این فرایند مصرف کنندگان مایل به رفع نیازهای خود هستند. بدین ترتیب اگر عنصر نیاز مشترک یا تمایل به رفع نیاز وجود نداشته باشد، عملاًبازاری شکل نخواهد گرفت.برای تشکیل هربازار باید چهار عامل زیر وجود داشتهباشد:1-مصرف کننده یا تقاضاکننده2-نیاز یا احتیاج3-قدرتخرید
4-عرضه کننده یا تولیدکنندهبازار به مفهوم رایج خود محل تلاقی عرضه وتقاضا است و باتوجه به پایه های اصلی تقاضا یعنی وجود نیاز، وجود قدرت خرید وبالاخره تمایل به اختصاص قسمتی از درآمد یا پول فرد برای تملک کالا، متوجه می شویمکه همان عناصر چهارگانه بازار در تعریف دوم نیز وجود دارد

[*~* مهسا *~*]

چنانچه در هر بازارمیان عناصر چهارگانه ذکرشده ارتباط منطقی یا نظم در مبادله و دادوستد وجود داشتهباشد اصطلاحاً می گویند بــــازار دارای نظم است یا تنظیم شده است. بی تردید ماهیتبازار، نوع کالاها و چگونگی مبادله آنها در بازارهای امروز نسبت به بازارهای سه دههقبل تفاوت کرده است به عبارت دیگر دادوستد در بازارهای جدید باتوجه به ابزارها وفناوریهای جدید اطلاعاتی، روند کسب و کار تجاری را برای مجریان تجارت در سطح خرد وکلان تغییـر داده است زیرا میان نوع سلیقه مصرف کنندگان سنتی و مصرف کنندگان دههاخیر تمایز چشمگیری ایجاد شده است.
نیازهای متغیر مصرف کنندگان، وجود نوساندر قدرت خرید آنها و چگونگی ارایه کالاها توسط تولیدکنندگان در بازارهای جدید همگیموید آن است که برای ایجاد نظم در بازار باید مطالعه و تحقیقی عمیق در جهت بررسیمفهوم بازار، فرایند، ساختار و عملکرد آن و نیز عناصر موثر بر تنظیم بازار چه بهصورت داخلی چه منطقه ای و یا بین المللی به عمل آید، مثلاً در مطالعه بازارهایداخلی باید عوامل تنظیم بازار به خوبی مشخص و برای ایجاد ارتباط درست میان اینعوامـــــل برنامه ریزی کارشناسانه شود. یا بررسی شود دلایل برهم خوردن نظم بازارکدامند و یا درجه آزادی در تجارت داخلی (واردات) چقدر بر فرایند مناسب بازارها موثراست

[*~* مهسا *~*]

چنانچه نگاه بازار، نگاهی بین المللی باشد باید تاثیرات عضویت درسازمان تجارت جهانی عمیقاً بررسی شده و میزان تاثیرپذیری بازارهای داخلی به علتحضور در بازارهای جهانی (صادرات) به درستی مشخص گردد.این گزارش ویژه نیزدرصدد است تا با ارایه تعاریف جدیدی از بازار، عوامل موثر در ایجاد نظم در آن ومشکلات اجرایی موجود در فرایند دادوستد در بازار و نیز شیوه عرضه و تقاضا و دلایلضعیف بودن رقابت در بازار داخلی، نقش قوانین و دخالت دولتها در توفیق یا شکستبازارها و در نهایت مساله تولید و اثر آن بر بازارهای داخلی و بین المللی را ازنگاه کلان، دانشگاهی و اجرایی مورد بررسی قرار دهد.
کارشناسان و مسئولاناجرایی که طی مصاحبه هایی به پرسشهای ما پاسخ دادند عبارتند از:
- آقای دکتر احمدروستا،- آقای دکتر محمدبلوریان تهرانی، مشاور بازاریابی و تبلیغات، مدرسدانشگاه و موسسات آموزش عالی - آقای دکتر مرتضی نادری، دکترای اقتصاد و کارشناساقتصادی

[*~* مهسا *~*]

در حاشیه مفاهیم و فرایند بازارهمواره میان مفهوم بازاربه عنوان «نهاد» (institiution) و به عنوان یک «نظام» (system) آمیزشی به وجود میآید که منجر به برداشتهای اشتباه آمیزی می شود. البته این آمیزش از آن روست که ایندو مفهوم، عملاً بستگی نزدیکی به یکدیگر دارند. فرآیندهای بازار تنها زمانی به نحوکامل و دلخــواه عمل می کنند که این نهاد در یک اقتصاد بازاری مستقر باشد؛ چرا کهدر یک اقتصاد بازاری، «نهادهای نابازاری» کمتری وجود دارد و بنابراین موانع کمتریبرسرراه عملکرد آزاد مکانیزم بازار قرار دارد.همچنین، هرجا که بازار بتواند نقشهماهنگ کننده خود را به خوبی بازی کند، آن جا یک نظام بازاری، مستقر است، گرچهانباشته از انواع «نهادهای نابازاری» باشد. باوجود این، باید میان «نقش نهادینبازار» و «اقتصاد بازار» تفاوت قائل شد

[*~* مهسا *~*]

اما منظور از «نهاد بازار» چیست؟
پاسخ مفصل به این پرسش مستلزم روشن کردن مفاهیم «شرایط، ساختارها و فرآیندهایبازار» است. بااین حال، شاید بتوان به طور قراردادی پذیرفت که مجموع این سه مفهومبا همدیگر، نهاد بازار را تشکیل می دهند. بنابراین: بازار به عنـــــوانفرایندها و مکانیزمهای تنظیم کننده دادوستد + بازار به عنوان مجموعه شرایط وساختارهای دادوستد + بازار به عنوان مکان دادوستد = نهاد بازاراما این مفهومقراردادی عملاً چیزی را تعریف نمی کند و شاید با واردکردن واژه هایی مثل «دادوستد» ، «مکان»، «شرایط»، «ساختار»، «فرآیند» و «مکانیزم» بر ابهام موضوع افزوده باشیم. چرا که هیچ کدام از این واژه ها نیز تعریف پذیرفته فراگیری ندارند. هرکدام از اینواژه ها، خود، نماینده مجموعه ای از واژگان هستند که بر سر تعاریف آنها مشاجره وجوددارد: بازار کامل، بازار ناقص، بازار رقابتی، بازار انحصاری، بازار جهانی، عرضهبازار، تقاضای بازار و... آیا واژه «بازار» برای یک کالا، یک ناحیه، خریداران یافروشندگان به کار می رود؟ یا برای همـــه آنها؟ اگر برای همه آنها به کار می رود،این واژه چه مفهوم گسترده ای باید داشته باشد که این همه مفاهیم ناهمگن را در خودجای دهد! اگــــر برای یک کالا به کار می رود، یک کالا چگونه از کالای دیگر متمایزمی شود؟آیا کالاهایی که جانشین همدیگرند& از یک نوع کالا هستند و همه در یکبازارند؟اگر مرادمان یک ناحیه است& مرزهای این ناحیه کدامند؟ آیا تعدادی منطقهپراکنده را می توان در آن گنجاند یا باید به هم چسبیده باشند؟ خریداران و فروشندگانباید چگونه عمل کنند تا بازاری تشکیل شود به طور کل&، تعدادشان، اطلاعاتشانو... چگونه است؟

[*~* مهسا *~*]

معلوم نیست بدیهی و ساده بودن مفهوم بازار باعث شده است کهنویسندگان اقتصاد، ضرورتی به تعریف آن در نوشته های خود نبینند، یا پیچیده و دیریاببودن آن. اما اقتصاددانان بزرگ همواره برای ارائه تعریفی از بازارکوشیده اند. سیجویک(sidgwick) آن را مجموعه ای از افراد می داند با آن چنان مناسبات تجاری کههرکس به راحتی می تواند نرخهایی را بیابد که افراد گاهگاهی کالاها و خدمات معینی رادر آن نرخها مبادله می کنند. جونزjevons))آن را هر مجموعه از افرادی می داند که درمورد هر کالاهایی دارای روابط تجاری هستند و دست به مبادلات گستـــرده می زنند. کرنو(cournot) می گوید؛
منظور اقتصاددانان از واژه بازار، هر بازاری نیست که در آناجناس خرید و فروش می شود، بلکه کل ناحیه ای است که در آن خریداران و فروشندگان باهم، درگیر چنان مبادله آزادانه ای هستند که باعث می شود قیمت کالاهای یکسان، بهراحتی و به سرعت، به سوی برابری برود. برای الیr. T. Ely ، بازار، محل عمومی است کهنیروهای تعیین کننده قیمت یک کالای خاص، در آن عمل می کنند.

[*~* مهسا *~*]

پیگوpigou نیز تعریفجونز را می پذیرد. این افراد، همه بزرگان اقتصادند و اختلاف آنها تا حدی است که یکی «کارگزاران» یکی «ناحیه» و دیگری «محل» را به عنوان بازار تعریف می کند.ازاین گذشته، آنها در شرایط بازار نیز با یکدیگر اختلاف دارند. سیجویک آگاهی کاملبرای فروشندگان را لازم می داند اما وجود رقابت میان آنها را لازم نمی داند. کرنورقابت آزاد میان فروشندگان و خریداران را ضروری می داند. جونز می گوید فروشندگانباید در موضع رقابت باشند. اما پیگو انحصار را نیز با بازار، سازگار می بیند ومعتقد است کامل بودن بازار بستگی به وجود یا فقدان رقابت ندارد بلکه بستگی به آگاهیکامل از شرایط عرضه و تقاضا دارد

[*~* مهسا *~*]

فرآیند بازار
بازار با هر تعریفی وهر ماهیتی، آنچه از آن مراد است، فرآیندی است که معمولاً از میان آن برمی خیزد (رقابت)، و نتیجه ای است که انتظار می رود از این فرآیند حاصل شود (کارایی). تمامیدفاعها و انتقادها و نظریه پردازیهای پیرامون بازار بر سر اثبات یا انکار تحقق آنفرآیند و این نتیجه بوده است. «رقابت» یعنی سبقت جویی در دست یابی بر چیزی که همهنمی توانند همزمان داشته باشند (و به این مفهوم، تاریخ پیدایش رقابت در میانانسانها از تاریخ پیدایش بازار نیز قدیمی تر است)، و چه مفهوم گسترده و نادقیقی میتواند باشد وقتی آن را بتوان هم درباره دو میوه فروش به کار برد و هم درباره تمامیتولیدکنندگان اتومبیل در سراسر جهان

[*~* مهسا *~*]

رقابت
رقابت برای اقتصاددانان مفهومی دارد کهاز مفهوم روزمره آن کاملاً متفاوت است. رقابت در کاربرد عادی آنمعمولاً معادلمسابقه شخصی است، مثل مسابقه شطرنج میان افراد که بُرد یکی به مفهوم باخت دیگری است (یک بازی با مجموع صفر). اما در رقابت به مفهوم اقتصادی آن، مسابقه ای وجود ندارد. یعنی هرچه رقابت شدیدتر باشد، کارگزاران و واحدها کمتر به هم دیگر به چشم رقیبمــــی نگرند. چرا که رقابت در اقتصاد، یک پدیده غیرشخصی است و هرچه رقابت شدیدترباشد، تاثیر مشارکت کنندگان بر یکدیگر کمتر می شود. این نکته جالبی است که وقتیصدها تولیدکننده پوشاک دربازاری وجود دارد و رقابت شدید است، هیچ تولیدکننده ایاحساس نمی کند که از رقابت تولیدکننده مجاور خویش در فشاری سخت قرار دارد. اما دربازاری که رقابت بسیار اندک است، و مثلاً دو تولیدکننده اتومبیل وجود دارد، هرتولیدکننـده خود را در فشار سختی از سوی رقیب می پندارد.

[*~* مهسا *~*]

گرچه با چنین مفهومگسترده ای، دشوار بتوان تعیین کـرد که کدام بازار از دیگری رقابتی تر است، بااینحال بسیاری از اقتصاددانان، از دیدگاه عقل سلیم، براین باورند که افزایش تعدادرقبــــــا به افزایش رقابت می انجامد. به هرروی، در همه دیدگاههای نظریه اقتصاد،رقابت - در عین حالی که به گونه های متفاوتی از آن دفاع شده است - یک مفهوم سازماندهنده مرکزی بوده است.در واقع شاید این سخن «جان استوارت میل»، دست کم در مراحلاستقرار علم اقتصاد به عنوان یک علم جامع، درست باشد که: «تنها به واسطه اصل رقابتاست که اقتصاد سیاسی مدعی ماهیت علمی است. تا وقتی که نرخهای بهره، سودها، دستمزدهاو قیمتها به وسیله رقابت تعیین می شوند، می توان به آنها نسبت قانون داد. فرض کنیدرقابت، تنظیم کننده منحصر به فرد آنها باشد و اصول تعمیم کلی و اصول منطقی دقت علمیرا بتوان به کار گرفت، آنگاه آن متغیرها تنظیم خواهند شد». بااین حال علل و عواملیکه برای توضیح فرایند رقابت آورده شده است، گاه تا حد تضاد با یکدیگر پیش میروند