ابی زینب نعمانی (ره)، کتاب او ، و گلچین احادیث غیبت نعمانی

[فدایی ائمه]

بسم الله الرحمن الرحيم

محمد بن ابراهيم نعمانى‏

ولادت‏

ابو عبد الله، محمد بن ابراهيم بن جعفر كاتب نعمانى مشهور به ابن زينب از راويان بزرگ شيعه در اوايل قرن چهارم هجرى به شمار مى‏آيد.

مقام علمى‏

وى علاوه بر اين كه نويسنده‏اى خوش نظر و داراى قدرت استنباط بوده، از اطلاعات وسيعى درباره رجال و احاديث برخوردار بوده است.

او از شاگردان بزرگ ثقة الاسلام كلينى به شمار مى‏آيد و بيشتر معلومات خود را از ايشان فرا گرفته است.

همچنين كاتب و نويسنده او نيز به شمار مى‏آمد و به همين خاطر از شهرت، احترام و اعتبار خاصى در نزد علماء و فقهاى شيعه بهره‏مند شده است.

سفر به شيراز

نعمانى كه براى شنيدن احاديث از يك راوى معتبر به شهرهاى مختلفى سفر مى‏كرد در سال 313 هجرى به شيراز رفت تا از عالم بزرگوار، ابو القاسم موسى بن محمد اشعرى نوه سعد بن عبد الله قمى بدون واسطه روايت بشنود و راوى روايات او باشد.

سفر به بغداد

در سال 327 هجرى به بغداد سفر كرد تا از ستارگان درخشان روات شيعه در آن شهر نيز بهره‏مند گردد.

در بغداد از بزرگانى مانند: احمد بن محمد بن سعيد بن عقده كوفى و محمد بن همام بن سهيل روايت شنيد.

سفر به شام‏

وى در سال 333 به اردن سفر كرد تا از محمد بن عبد الله بن معمر طبرانى و ابو الحارث عبد الله بن عبد الملك بن سهل طبرانى روايت بشنود.

پس از آن به سوى شهر دمشق رفت و در آنجا از محمد بن عثمان بن علاّن دهنى بغدادى روايت شنيد.

در حلب‏

وى بعد از آن، به سوى شهر حلب رفت. مردم و علماى شهر بسيار از او استقبال كردند و از او خواستند در آن شهر بماند تا از نور وجودش، كه مملو از روايات اهل بيت عصمت و طهارت بود، بهره ببرند. او نيز پذيرفت و تا آخر عمر در آن شهر ماند و همانند شمعى درخشيد و به ديگران روشنى بخشيد.

كتاب غيبت از دستاوردهاى اقامت نعمانى در شهر حلب است. او با نگارش اين كتاب قدم بزرگى در آشنايى مردم آن سامان با امام زمان عجل الله تعالى فرجه الشريف برداشت، خصوصا در آن زمان كه اوايل عصر غيبت كبرى بود.

سخن نجاشى‏

نجاشى، يكى از مشايخ بزرگ شيعه درباره نعمانى مى‏گويد:

« نعمانى، معروف به ابن زينب، از مشايخ بزرگ شيعه مى‏باشد، وى از مقام و منزلتى بزرگ برخوردار است و داراى شخصيتى شريف و عقيده‏اى صحيح و رواياتى فراوان است.»

اساتيد

نعمانى از محضر شخصيت‏هاى بزرگى از راويان حديث بهره‏مند شد مانند:

1- محمد بن يعقوب كلينى 2- محمد بن عبد الله بن جعفر حميرى 3- ابو على، محمد بن همام بن سهيل بن بيزان، كاتب اسكافى 4- ابو القاسم موسى بن محمد قمى 5- محمد بن عثمان بن علان دهنى بغدادى 6- احمد بن محمد بن سعيد كوفى، معروف به ابن عقده‏

تأليفات‏

وى علاوه بر كتاب غيبت، تأليفات ديگرى نيز دارد مانند:

كتاب الفرائض، كتاب الرد على الإسماعيلية، كتاب التفسير، كتاب التسلي.

متأسفانه بجز كتاب غيبت، ديگر تأليفات ايشان به دست ما نرسيده و فقط شيخ حر عاملى مى‏فرمايد: من بخشى از تفسير ايشان كه روايات نعمانى از امام جعفر صادق عليه السلام مى‏باشد را ديده‏ام.

ظاهرا مقصود شيخ حر همان كتاب« محكم و متشابه»، منسوب به سيد مرتضى مى‏باشد كه علامه مجلسى نيز آن را جزء مصادر بحار الأنوار قرار داده است.

[فدایی ائمه]

معرفی کتاب الغيبة للنعمانى‏

معرفى اجمالى‏

« الغيبة للنعمانى»، از ابو عبد الله، محمد بن ابراهيم بن جعفر كاتب نعمانى، مشهور به ابن زينب، از راويان بزرگ شيعه در اوايل قرن چهارم هجرى است.

اين كتاب، به زبان عربى و حاوى رواياتى از ائمه معصومين( ع)، در باره غيبت امام زمان( عج) و خصوصيات آن حضرت و عصر ظهور و ويژگى‏هاى آن دوران مى‏باشد.

مؤلف، در باره انگيزه نگارش اين كتاب، مى‏گويد:« من، در جامعه مى‏ديدم شيعيان و علاقه‏مندان به محمد و آل محمد( ص) به گروه‏هاى مختلفى تقسيم شده‏اند و نسبت به امام زمان و ولى امر و حجت پروردگار خود سرگردان گشته‏اند. پس از بررسى، دليل آن را غيبت آن حضرت يافتم، چنان‏كه رسول خدا و حضرت على و ائمه معصومين نيز به آن اشاره نموده‏اند، لذا به يارى خداوند بر آن شدم تا رواياتى كه مشايخ بزرگ روايى، از امير المؤمنين و ائمه معصومين، در باره غيبت امام عصر( عج) روايت كرده‏اند، جمع‏آورى نمايم.

بسيارى از رواياتى را كه اكنون در اختيار من است، علماى اهل تسنن نيز روايت كرده‏اند، البته روايات آنان در اين باره، بسيار گسترده‏تر از رواياتى است كه اكنون در اختيار من مى‏باشد.»

اين كتاب، در سال 342 ق، در اوايل غيبت كبرى، در شهر حلب، به نگارش درآمده است.

اين كتاب، توسط ابو الحسين، محمد بن على شجاعى كاتب، از آغاز تا پايان بر مؤلف آن، محمد بن ابراهيم قرائت شده و مؤلف نيز اجازه روايت آن را به وى داده است.

ديگر روات نيز در نزد شجاعى قرائت مى‏كردند، سپس فرزند او، حسين بن محمد شجاعى، نسخه قرائت شده در نزد مؤلف و ديگر كتاب‏هاى پدرش را در اختيار نجاشى كه از مشايخ بزرگ شيعه است، قرار داده و از اين طريق، كتاب، به دست ما رسيده است.

ساختار

كتاب، داراى 26 باب و شامل 478 روايت مى‏باشد.

گزارش محتوا

پاره‏اى از موضوعات كتاب، عبارتند از:

وجوب حفظ اسرار آل محمد، الهى بودن مسئله امامت، تعداد ائمه، كسى كه به دروغ ادعاى امامت كند، روايات در باره غيبت امام زمان، در باره صبر و انتظار فرج، در باره امتحان، صفات امام منتظر، صفات لشكر آن حضرت و...

نسخه‏شناسى‏

1. نسخه‏اى در كتاب‏خانه ملك تهران كه تاريخ نگارش آن، 1077 ق، است.

2. نسخه‏اى در كتاب‏خانه آستان قدس رضوى در مشهد مقدس كه تاريخ نگارش آن، 720 ق و به خط حسين بن على بن يحيى مى‏باشد.

اين نسخه، توسط آية ا... شبيرى زنجانى مقابله شده و خط ايشان و هم‏چنين خط محدث نورى، در آخر آن وجود دارد.