【 ✿ 】 متمهدیان و مدعیان مهدویت(نگاهى تاريخى به دعاوى و نسبت‏هاى دروغين مهدويت) 【 ✿ 】

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

نگاهى تاريخى به دعاوى و نسبت‏هاى دروغين مهدويت



مقدمه

قسمت اول


انديشه مهدويت، از زمان پيامبر(ص) و امامان(ع) تاكنون، همواره در جامعه اسلامى راسخ و پويا بوده است. اين واقعيت به گونه‏ اى در جامعه اسلامى مشهور شده است كه كسى نمى‏تواند به سادگى منكر آن شود.
متأسفانه اين امر در طول تاريخ، دچار آسيب‏هايى، از جمله مدعيان دروغين شده است. همين امر، دستاويزى براى برخى از به اصطلاح روشنفكران وهابى و غير وهابى شده، تا اصل مهدويت و اعتقاد به مهدى موعود(عج) را زير سؤال برند.
حال اين كه اين مدعيان با اغراض و انگيزه‏ هاى خاصى به وجود آمده‏ اند و طبق اعتقاد اماميه، هيچ كدام مورد قبول نيستند.
در طول تاريخ، مدعيان دروغين فراوان بوده ‏اند؛ كه از مقام نيابت خاصه، تا مهدويت و از آن فراتر، تا مقام الوهيت را براى خويش ادعا كرده‏ اند و هر كدام به اندازه دايره تبليغ خود، مريدانى به دست آورده ‏اند. گرچه ارباب معرفت و تقوا و مؤمنين آگاه، در هر عصرى وجود دارند؛ اما عناصر به ‏حقيقت و شيادان جاه ‏طلب و دنياپرست، در طول تاريخ از عقيده و ايمان مردم نسبت به معبود واقعى، رهبران الهى، شؤون دينى و حقايق آسمانى سوء استفاده كرده و خود را به دروغ داراى مناصب معنوى جلوه داده ‏اند و ادعاى كذب نموده ‏اند.
اعتقاد به مهدى عج، يعنى اعتقاد به شخصى كه زمين پر از ظلم و جور شده را پر از عدل و داد میكند.
اين اعتقاد در روايات نقل شده از شيعه و سنى موجود است. به همين جهت عده‏ اى با عوامل و انگيزه‏ هاى مختلف، كه به آنها اشاره خواهد شد، در طول تاريخ اسلام، به دروغ ادعاى مهدويت كرده ‏اند يا نسبت مهدويت به كسى داده ‏اند. اينان در متون اسلامى، به نام متمهديان يا مدعيان دروغين مهدويت، ناميده شده ‏اند.
از نظر شيعه، مهدى از آل محمد(ص) و از فرزندان امام حسين(ع) يعنى نهمين نسل از اوست و فرزند امام حسن عسكرى(ع)، كه در نيمه شعبان سال 255 ق. به دنيا آمده است؛ او زنده است و ظهور خواهد كرد.
البته خود دعاوى مهدويت، از مسائلى است كه ثابت مى‏كند داستان مهدويت و ظهور يك مصلح غيبى، از موضوعات مسلمى بوده كه عموم مسلمانان بدان اعتراف داشته‏ اند. از اين روست كه عده‏ اى در طول تاريخ خود را به عنوان مهدى موعود معرفى میكرده اند. اين خود از دلايل روشن اصالت مهدويت است؛ چرا كه اگر اصالت نداشت، هرگز تقلبى آن يافت نم‏یشد؛ چون همواره نسخه تقلبى را می‏سازند، تا به جاى نسخه اصل جا بزنند. مثلاً 5000 ريالى يا 10000 ريالى تقلبى وجود دارد؛ ولى هرگز 7000 ريالى تقلبى نبوده؛ چون هر چيزى كه اصالت و واقعيت ندارد، تقلبى آن مفهوم ندارد

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

مقدمه

قسمت دوم

از اين رو بايد مدعيان دروغين و نسبت‏هاى دروغى كه به امام زمان يا غير او داده شده، بيان شود و براى پيشگيرى از فريب خوردن مردم، علاوه بر توصيف حضرت ولى عصر(عج) به اسم و رسم خود و پدرانش و خصوصيات شكل و اندامش، نشانه‏ هايى هم براى ظهور آن حضرت ذكر شود؛ تا عده ‏اى با اغراض متفاوت مدعى اين امر مهم نشوند.

فريب جلوه سالوسيان مخور، كاين قوم
اميدشان به خدا نه، به سيم و زر بسته است

به رغم داعيه ‏داران غيب و كشف و شهود خُمى كه مخزن سِرِّ خداست، سربسته است
هدف نگارنده اين پژوهش، اثبات اصالت و حقانيت مهدويت از نگاه اماميه است. بر همين اساس، به معرفى متمهديان و مدعيان مهدويت می‏پردازيم؛ تا ضمن برداشتن گامى مؤثر در راستاى آن هدف، چهره منجى واقعى، كه بشر از روزگاران كهن در انتظار اوست، شناخته شود.
آنچه اين نوشتار در صدد بيان آن مى‏باشد، چند امر است:
اول: قائم همان مهدى(عج) است.
دوم: او آخرين حلقه از معصومين(ع) است.
سوم: فرزند امام حسن عسكرى(ع) است.
چهارم: خروج او بعد از دو غيبت صغرا و كبرا مى‏باشد.
اين مطالب با صراحت در روايات ائمه(ع) پيش از امام صادق(ع) نقل شده است.
پنجم: هيچ يك از نشانه ‏هاى ظهور امام مهدى(عج) در زمان حيات افراد مدعى مهدويت رخ نداده است.
ششم: همگى اين افراد از دنيا رفته ‏اند.
هفتم: هيچ يك از ايشان در آخرالزمان به سر نبرده ‏اند؛ در حالى كه فرا رسيدن آخرالزمان، شرط ظهور امام مهدى(عج) است.
هشتم: هيچ كس نديده كه آنان زمين را پر از عدل و داد كنند؛ چنان كه از ستم و جور پر شده باشد

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

انگيزه‏ هاى مدعيان


اصولاً اعتقاد به ابر مرد نجات دهنده بشر، عقيده ‏اى ديرين است.
ملت‏هاى مظلوم و اقوام ستمديده، كه توان انتقام‏جويى و تلافى مظالم ستمكاران را نداشتند، در ضمير ناخود آگاه خود، همواره يك رهاننده و نجات دهنده را مى‏ جستند؛ تا روزى به پاخيزد و ظالمان و بيدادگران را از ميان بردارد و جهان را پر از عدل و داد كند.
هر قوم و ملتى كه بيشتر تحت فشار ظلم و ستم قرار گيرد، عقيده به مهدى و نجات دهنده در وى راسختر مى ‏گردد.
كسانى كه با اين انگيزه ادعاى مهدويت نموده ‏اند، شايد قصد سوئى هم نداشته‏ اند؛ بلكه مى‏ خواستند به اين وسيله از ستمكاران انتقام گيرند و اوضاع ملت خويش را اصلاح نمايند.
مشكل اين گروه اين است كه صبر و تحمل ندارند، تا مهدى حقيقى ظهور كند؛ از اين رو دنبال منجى مى‏ گردند و عده ‏اى هم از اين مسئله استفاده مى‏ كنند و با كمك ديگران، براى رسيدن به هدف خود، مدعى مهدويت مى‏شوند؛ مثل گروه‏ها و فرقه‏ هايى كه در شمال آفريقا به وجود آمدند؛ كه به تفصيل هر كدام را معرفى خواهيم كرد.
گاهى برخى از عوام هم از روى دشمنى، به رويارويى اسلام برخواسته و با ايجاد هرج و مرج و سوء استفاده از اوضاع پريشان، تكيه بر كرسى رياست زده ‏اند. اينان گاهى آلت دست استعمارگران خارجى و عامل اجراى اهداف شوم آنها مى‏ شوند و ضمن خوش خدمتى به آنها، خودشان هم با جمع كردن مريدانى، با اعتقادات خاص، مدعى مهدويت و الوهيت مى‏شوند؛ مانند بابيه، بهائيه و قاديانيه. اين گروه با سياست گام به گام، ابتدا ادعاى بابيت از ناحيه مهدى حقيقى كرده و بعد از اين كه مريدانى به دست آورده ‏اند، ادعاى مهدويت را مطرح و گسترش داده ‏اند.
برخى به هواى رياست، از طريق سوء استفاده از احاديث مربوط به مهدى موعود(عج) و تحريف آنها و فريب دادن افراد ساده لوح، مدعى مهدويت و مقام امامت شده و از جهل عوام و نادانى مردم ظاهربين و بى‏ بصيرت، براى جاه‏ طلبى و دنياپرستى خود و رسيدن به هدف عادى و دنيوى خود، از عقايد پاك و بى ‏آلايش مردم بهره‏ بردارى نموده‏ اند و باعث تفرقه، جدايى و انحراف مردم از اسلام شده ‏اند، مانند فرقه كيسانيه.
گروهى هم كه درست مطالب مهدويت براى آنها هضم نشده، به سوى عده ‏ايى مى‏رفتند كه حتى خودشان هم ادعاى مهدويت نداشته ‏اند و از اين ادعا بيزارى مى ‏جستند؛ ولى با همه اين اوصاف، گروهى از روى نادانى، به خاطر شدت گرفتارى يا با انگيزه غلو و شايد هم با عجله، مى‏ گفتند او امام مهدى مى‏ باشد؛ مثل فرقه سبائيه و برخى فرقه ‏هاى ديگر، كه هر امام شيعى، در زندگى يا مرگ، از نظر يكى از فرقه‏ هاى شيعى مهدى تلقى گرديد و در مورد مرگ او گفته ‏اند كه دوباره باز خواهد گشت

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

علل ادعاى دروغين مهدويت

الف) سوء استفاده از شرايط به وجود آمده در عصر خفقان؛
مردمى كه تحت فشار حكومتى ظالم بوده ‏اند، به مجرّد نغمه‏اى با عنوان مهدويت، با آن هم‏ساز شده و بدون تحقيق، شتابان مى‏ پذيرفتند. در اين صورت، مدعى مهدويت، با استفاده ابزارى از نياز مردم، پى اهداف دنيوى خود حركت مى‏كند.
ب) كسب پيروزى بر دشمنان؛
گروهى هم با سعى و تلاش و ايجاد اميد به پيروزى در پيروان خود و تقويت روحيه آنان و تكيه بر رواياتى كه مى ‏گويد:
مهدى جهان را از عدل و داد پر مى ‏كند، مدعى اين مقام مهم مى‏ شدند.
ج) كسب منافع مادى؛
عده‏ اى با ادعاى مهدويت، در پى جمع‏ آورى اموال مسلمين از بيت‏ المال بودند.
د) پشتيبانى برخى قدرتها از چنين ادعاهايى؛
حكومتها مدعى مى ‏شدند كه او مهدى است؛ آن وقت مهدى دروغين را مى‏ كشتند و اعلام مى‏ كردند كه مهدى از بين رفته و رفع نگرانى شده و ديگر خطرى حكومت را تهديد نمى‏كند.

حال با توجه به عوامل و انگيزه‏ هاى ياد شده، در اين پژوهش، گروه‏ها يا فرقه‏ هايى كه مهدويت را به دروغ به يك امام يا غير امام نسبت داده ‏اند؛ يا خود مدعى مهدويت شده ‏اند را نقد و بررسى مى‏ كنيم. اين گروه‏ها را با توجه به ترتيب زمانى، به دو بخش تقسيم مى‏كنيم.
بخش اول، فرقه ‏ها يا گروه‏هايى كه قبل از امامت حضرت ولى عصر(عج) مدعى مهدويت شده ‏اند؛
بخش دوم، مدعيان و متمهديان بعد از امامت حضرت ولى عصر(عج)؛
گرچه هر كدام از اين گروه‏ها به تفصيل در كتب اديان و مذاهب يا كتابهاى رجالى و تاريخى مورد بررسى قرار گرفته ‏اند؛ ولى به صورت دسته ‏بندى شده و يكجا مورد ارزيابى قرار نگرفته‏ اند. در اين نوشته، اين فرقه ‏ها با توجه به نگاه تاريخى دسته بندى و مورد بررسى قرار گرفته است.
ان شاءا... با معرفى اين مدعيان فريبكار و فرقه‏ هاى دروغين مهدويت، مهدى موعود(عج) اصلى شناخته شود و سره از ناسره تفكيك شده و اماميه از تهمتها و افتراها مبرا گردد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

در پست های قبلی گفته شد که انديشه مهدويت در طول تاريخ دستخوش پاره اي آفتها و آسيبها از جمله مدعيان دروغين مهدويت گرديده،
پس به عنایت امام زمان عج نقاب دروغ از چهره برخي از اين مدعيان مهدويت برخواهيم افکند.

فرقه سبائيه


پيدايش اين فرقه، بعد از شهادت حضرت على(ع)، سال 40ق، مى ‏باشد.
اينان اولين دسته‏ایى هستند كه در اسلام قائل به غيبت على(ع) و بازگشت او شدند و ادعا كردند كه او نمرده است.
آنها مى‏ پنداشتند كه على(ع) تا آخرالزمان باقى است و روزى خروج خواهد كرد و زمين را از عدل پر خواهد كرد؛ چنان كه از ظلم پر شده است.
اولين بار «عبدالله ‏بن سبا» قائل به رجعت على(ع) شد و فكر رجعت را ميان شيعه القا كرد. بغدادى مى‏ گويد:
«سبائيه نسبت به على(ع) غلو كردند و گمان كردند او نبى است و حتى گمان كردند او خداست».
سبائيه غلو را درباره على(ع) به حد اعلا رسانده بودند و معتقد به ويژگى خارق‏ العاده على(ع) بودند. البته بنابر قولى به آنان «طياره» و بنابر قولى «سحابيه» هم مى‏ گويند. آنها معتقدند كه على(ع) نمرده و در ابرهاست. البته اهل اخبار، مخالفان عثمان را مطلقاً «سبائيه» مى ‏ناميدند.
در مورد خود «عبدالله بن سبا» بايد گفت، كه اولين بار نام او در كتاب تاريخ طبرى، با روايت سيف بن عمرو، آمده است، كه نقل مى‏ كند:
«او مردى يهودى از صنعا، با مادرى سياه‏پوست بود و در زمان عثمان مسلمان شد؛ به اين قصد كه در پوشش اسلام شروع به فساد كند و اسلام را براندازد؛ و در قتل عثمان هم شريك بود.»
و در جاى ديگر، طبرى بنابر قول سيف ‏بن عمرو روايتى را نقل مى‏ كند كه:
«دو سپاه على(ع) و بصره توافق به صلح كردند (در جنگ جمل)؛ اما قاتلان عثمان اين امر را به صلاح خود نمى ‏ديدند؛ از اين رو شبانه توطئه كردند و به هر دو سپاه حمله كردند و هر دو را به جان هم انداختند.»
در ميان مورخان، اولين بار طبرى اين روايات را از زبان سيف‏ بن عمرو نقل كرده و بعد اين افسانه به ديگر تاريخ ‏نويسان رسيده است. البته مورخان بزرگى همچون يعقوبى (درگذشت 284هـ)، بلاذرى (درگذشت 279هـ)، ابن سعد (درگذشت 230هـ) از ابن سبا اسمى نياورده ‏اند.
علامه عسكرى در كتاب عبدالله ‏بن سبأ به تفصيل درباره شخصيت عبدالله بن سبا سخن گفته است و ساختگى بودن آن را ثابت مى‏ كند؛
و در مورد سيف ‏بن عمرو تميمى (درگذشت 170 ق) هم مى‏ فرمايد كه، وى عدنانى بوده و سعى فراوانى در تصرف تاريخ نموده است؛ از اين رو عبدالله بن سبا هم از طراحى‏ هاى اوست؛ تا بدين وسيله اختلافات مهم دنياى اسلام و عقايد مهم شيعه را به عبدالله بن سبا نسبت دهد؛ تا چنين وانمود كند كه اصل اين عقايد از يهود گرفته شده است.
البته سيف‏ بن عمرو در ميان رجال نويسان اهل سنت متهم به زندقه و كفر شده است.
همان گونه كه معلوم شد، سبائيه چنين ادعايى را نسبت به امام على(ع) داشتند. ولى پر واضح است كه هيچ گاه امام على(ع) چنين ادعايى نكرده بودند.
انگيزه اصلى سبائيه يا سحابيه، غلوگويى نسبت به امام على(ع) است؛ البته نبايد دست‏هاى معاندان شيعه را در انتساب تحريف گونه اين عقايد به ابن سبا را فراموش كرد.
متأسفانه حتى برخى از شيعيان هم (مانند نوبختى در فرق ‏الشيعه و اشعرى در المقالات و الفرق) بدون توجه به لوازم اين انتساب، در كتب خود نام او را ذكر كرده‏ اند؛ در حالى كه جمع كثيرى از اهل سنت وجود ابن سبا را انكار كرده ‏اند؛ مانند: طه حسين، دكتر على وردى، محمد كردعلى، احمد محمود، دكتر كامل مصطفى شيبى و برخى مستشرقان؛ مانند: دكتر برناد لويس، ولهاوزن، فريد ليندر و ديگران.
در مورد نام ديگر سبائيه؛ يعنى سحابيه، بايد متذكر شد كه اين مطلب موهوم است. اصل مطلب از اين قرار است كه پيامبر اكرم(ص) عمامه‏ اى داشت به نام سحاب، كه در عيد غديرخم يا در مناسبت ديگر آن را به امام على(ع) بخشيد. پس از آن گاهى كه امام على(ع) با آن عمامه بر پيامبر اكرم(ص) وارد میشد، پيامبر(ص) میفرمود «جاء على فى السحاب. «على(ع) در حالى كه عمامه سحاب بر سر اوست، آمد» نه اين كه على(ع) كه در ابرهاست آمد. بعدها فرقه ‏نويسان اين جمله را تحريف كرده و آن را به طرفداران ابن‏ سباى ساختگى نسبت دادند.

در مورد سبائيه چند نكته قابل ذكر است:
الف) اين طائفه منقرض شده ‏اند و ادعاى آنان هم باطل است.
ب) روايات فراوانى وجود دارد، كه در آنها به تعداد ائمه(ع) تصريح شده است.
ج) مسأله به شهادت رسيدن حضرت على(ع)، از مشهورترين حوادث تاريخ است.
د) حضرت على(ع) در هيچ جا چنين ادعايى نداشته؛ بلكه خبر از آمدن قائم آل محمد(عج) مى ‏دهد.

اصبغ بن نباته مى‏گويد:
«نزد اميرالمؤمنين(ع) رفتم و او را متفكر و خيره شده به زمين يافتم. عرض كردم: يا اميرالمؤمنين! چگونه است كه شما را متفكر و خيره شده به زمين می‏بينم؟ آيا نسبت به آن راغب شده‏ اى؟ فرمود: نه والله! هرگز نه راغب زمين و نه راغب دنيا گشته‏ ام؛ ولى درباره فرزندى كه از صلب من و يازدهم از اولاد من است، تفكر مى ‏نمودم. اوست آن مهدى كه زمين را پر از عدل و داد مى‏كند، پس از آن كه از ظلم و جور پر شده باشد. او را حيرتى و غيبتى است، كه در آن گروهى هدايت و گروهى گمراه مى‏شوند...»

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

كيسانيه


كيسانيه از واژه «كيسان» گرفته شده، كه صفتى از ماده «كَيس» يعنى زيرك، مى‏باشد و درباره علت اين اسم گزارى چهار قول است:
الف) لقب يكى از غلامان آزاد شده امام على(ع) است؛ كه در قيام مختار بر ضد بنیاميه نقش اصلى را داشته است؛
ب) لقب «ابوعَمره» رئيس پليس كوفه، در زمان تسلط مختار بر كوفه مى‏ باشد؛
ج) لقب محمدبن حنفيه، فرزند امام على(ع) مى‏ باشد؛
د) لقب مختار ثقفى است؛ كه محمدبن حنفيه به جهت زيركى به او گفته است؛
و) امام على(ع) مختار را بر زانوى خود نشاند و او را كيس خواند؛
مراد از كيسانيه، پيروان مختاربن ابى عبيده ثقفى است. اين فرقه پنداشتند كه محمدبن حنفيه بعد از حسين‏ بن على(ع) امام و مهدى موعود(عج) است و در كوه رضوا به سر مى‏ برد و نزد او آب و عسل نهاده شده و از آنجا ظهور و قيام خواهد كرد. البته خود محمدبن حنفيه چنين ادعايى نداشته است.

در مورد مختار هم بايد گفت كه برخى از عقايد را با انگيزه‏ هاى خاص به وى نسبت داده‏ اند؛ از جمله عقيده به مهدويت و مهدى موعود بودن محمدبن حنفيه؛
در حالى كه مختار هيچ ادعاى گزافى نداشته و هيچ عقيده كفرآميزى ابراز نكرده است و هيچ فرقه و مذهبى تشكيل نداده است و نام كيسانيه در آن زمان اصلاً مشهور و معروف نبوده است.
منشأ اين اتهامات و دشمنى ها در مورد مختار و تبليغات بر ضد او را میتوان به چند دسته تقسيم كرد:
الف) عاملان و شركت كنندگان در واقعه خونين كربلا و امويان كوفه؛
ب) اشراف و بزرگان كوفه. چون جمع كثيرى از سپاهيان مختار غلامان آزاد شده بودند؛
ج) عبدالله بن زبير و طرفداران و ياران او؛ كه مختار را مانع بزرگى براى خود مى ‏دانستند؛
د) امويان مستقر در شام، به رهبرى عبدالملك‏بن مروان

مختار سال 66هـ / 685م در كوفه قيام كرد. هدف او انتقام گرفتن از قاتلان كربلا و قيام بر ضد بنی‏اميه بود. اين قيام 6 سال پس از شهادت امام حسين(ع) واقع شد. اين گروه را مختاريه هم ناميده‏ اند.
موالى، كه ستون فقرات نهضت مختار بودند، خود را شيعة‏المهدى يا حزب المهدى مى ناميدند. امام سجاد(ع) هم بر اساس شرايط و مصالح، از به عهده گرفتن قيام خوددارى كرد؛ و مختار هم قيام خود را منتسب به محمدبن حنفيه نمود. برخى گفته ‏اند محمدبن حنفيه نماينده تام ‏الاختيار امام سجاد(ع)بوده است. مختار هم بعد از شكست دادن لشكر عبدالملك ‏بن مروان، به سردارى عبيدالله‏ بن زياد، در «نصيبين»؛ در نهايت، در جنگ با مصعب‏ بن زبير در بصره شكست خورد و در رمضان سال 67 هـ.ق به شهادت رسيد.
در مجموع درباره فرقه كيسانيه می‏توان گفت:
اولاً: محمدبن حنفيه اصلاً ادعاى مهدويت نداشته است.
ثانياً: مختار ثقفى هم مدعى مهدويت محمدبن حنفيه نبوده است. اين اتهامى است كه عباسيان و برخى از دشمنان، با انگيزه‏ هايى كه به آن اشاره شد، دامن زده ‏اند.
ثالثاً: در رواياتى كه در خصوص امامت دوازده امام(ع) و پيامبر(ص) از طريق شيعه و سنى بيان شده است، نامى از محمدبن حنفيه نيست.
رابعاً: اين فرقه منقرض شده است و كسى در عصر فعلى اعتقاد به امامت محمدبن حنفيه ندارد.
البته عده‏ اى مثل كُثَيرَه عزه (درگذشت 105هـ / 723م) از شعراى اهل بيت محمدبن حنفيه را مهدى موعود دانستند. او شعر ذيل را سروده است:
فهديت يا مهدينا ابن المتهدى أنت الذى نرقى به و نرتجى
انت ابن خير الناس بعد النبى انت امام الحق لسنا نمترى
يابن على سِر و من مثل على
راه يافتى اى مهدى ما پسر راه يافته.
تو كسى هستى كه ما به تو خشنوديم و اميدواريم. تو پسر بهترين مردم پس از پيغمبرى. تو امام بر حق هستى و ما در آن شكى نداريم. اى پسر على! برو؛ و چه كسى مانند على است.
كربيه هم از فرقه‏ هايى است كه به عنوان زير مجموعه فرقه كيسانيه در زمان امام باقر(ع) مطرح شده بود؛ كه معتقد بودند محمدبن حنفيه ملقب به مهدى است و او نمرده و نخواهد مرد و هم اكنون غايب است و مكان او معلوم نيست و روزى ظهور خواهد كرد و مالك زمين خواهد شد و تا رجوع او، هيچ امامى نخواهد بود.
بعضى از اين فرقه هم مى ‏گويند محمدبن حنفيه در كوهستان رضوا است و بار ديگر خروج خواهد كرد.
اين گروه، كه عده ‏اى از اهل مدينه و كوفه بودند، با انگيزه غلو رو به اين سوى آوردند؛ البته تبليغات بنیاميه هم در اين انحراف بى‏ تأثير نبود.
در ضمن اين گروه مورد لعن امام باقر(ع) واقع شدند

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

يزيديه


اين گروه بر اين عقيده هستند كه يزيد به آسمان صعود نموده و بعداً بر مى‏گردد و دنيا را پر از عدل و داد میكند.
اينان در ولايت موصل عراق و ناحيه شيخان، كه مهد دولت آشورى بود، و قسمتى از ناحيه حلب (شام)، ارمنستان، ايروان، اطراف تفليس و جنوب‏ غربى ايران ساكن بودند. البته اطلاعات كافى از ريشه و برنامه دين آنها در دسترس نيست. اسپروا، مستشرق معروف، يزيديه را بقاياى دين مانوى شمرده است.
وجه تسميه اين گروه: دسته‏اى از مستشرقين اجنبى، ديانت يزيديه را به دين آريايى نسبت داده‏ اند؛ زيرا كلمه يزيدى را از مشتقات يزدان، كه مقصود خداست، مى دانند و برخى آن را به يزيدبن انيسه نسبت مى‏ دهند. ولى نظر درست اين است كه منسوب به يزيدبن معاويه مى‏ باشد؛ چون آيين اين گروه را شيخ عدى ‏بن اموى تدوين كرده و يزيد اين آيين را رواج داده و طريقه او را زنده كرده است.
يزيدى‏ ها، اعتقادات خرافى و شيطان ‏پرستى دارند و داراى دو كتاب مقدس مى‏ باشند؛ يكى به نام «جلوه»، كه شيخ عدى‏ بن اموى نوشته و ديگرى «مصحف رش» (رش به معناى سياه در زبان كردى است) تأليف شماس ارميا. يزيدى ‏ها اعتقاد دارند كه كتاب جلوه، خطاب هاى خداوند است به يزيديان.

سيد مرتضى رازى درباره يزيديه مى‏ گويد:
فرقه ششم اصحاب شافعى، يزيدي اند؛ و ايشان هم مشبهي اند و هم خارجى. اين قوم يزيد را خليفه پنجم مى‏ خوانند و امام على(ع) را به ظاهر سب نمى‏ كنند. مشبهه يزيد را امام مى‏ دانند و خلفاى قبلى را به ترتيب: ابوبكر، عمر، عثمان و معاويه مى‏دانند.»
روايتى هم از امام باقر(ع) رسيده است، كه مى‏ فرمايد:
«چون قائم قيام كند، حركت خواهد كرد تا كوفه؛ پس بيرون آيند قومى كه ايشان را يزيديه گويند.»
اين روايت را طبرسى از ابوالجارود روايت كرده؛ ولى كلمه مورد بحث «البتّريه» نوشته شده است نه «يزيديه».
اين گروه منقرض شده ‏اند و الآن وجود خارجى ندارند.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

هاشميه

هاشميه، پيروان ابوهاشم عبدالله‏ بن محمدبن حنفيه هستند.
اين فرقه اعتقاد داشتند كه محمد مرده است؛ اما پسرش امام است و بعد از او ابوهاشم مهدى است و نمرده و حتى مى ‏تواند مردگان را هم زنده كند.
وى فرد با نفوذ و مرد شجاعى بوده و قيام‏هاى مخفيانه‏ اى عليه بنیاميه داشته است؛
البته با انگيزه سياسى، نه مذهبى و در زمان سليمان‏ بن عبدالملك مى ‏زيست.
حاكم اموى چون نفوذ شخصيت ابوهاشم را ديد، او را به دمشق فرا خواند و در راه شيرى زهرآلود به او دادند؛ كه بر اثر همين زهر وفات نمود .
برخى مرگ او را باور نداشتند و قائل به غيبت و مهدويت او شدند.
البته مهدويت ابوهاشم از ساخته‏ هاى عباسيان مى ‏باشد. عباسيان با جعل اين فرقه توانستند با مطرح كردن دروغين وصيت ابوهاشم به يكى از سران بنى‏ عباس حق حكومت را از آل على(ع) به خود منتقل سازند. و بدين وسيله مردم را به تبعيت از خود فرا خواندند.
اين گروه الآن وجود خارجى ندارند؛ گو اينكه فرقه بيانيه، پيروان بيان نهدى، كه معاصر امام باقر(ع) بودند هم به مهدويت ابوهاشم اعتقاد داشتند.
البته در زمان خود ابوهاشم چنين اعتقادات مذهبى درباره او نبوده است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

عمربن عبدالعزيز


سعيدبن مسيب قائل به مهدويت وى شده است.
عمربن عبدالعزيز، هشتمين خليفه امويان بود، كه به مدت دو سال و 5 ماه خلافت كرد؛ يعنى از صفر سال 99 هـ تا رجب سال 101 هـ .
روايت است كه وى توسط مروانيان مسموم و با زهر از پاى درآمد. نسب وى از طرف مادر به عمربن خطاب مى‏رسد؛ يعنى مادرش دختر عاصم‏بن خطاب بوده است و برادرزاده عبدالملك مروان.
عمربن عبدالعزيز در مدينه ميان مسلمانان پارسا و آشنا به سنت اسلام تربيت شده بود.
وى در مدت كوتاه خلافت خود كوشيد تا بدعت‏هايى را كه پيشينيان او نهاده بودند، منسوخ كند. البته خدمات او را بايد با توجه به اوضاع تاريخى بررسى كرد؛ كه آيا در واقع نيت او نسبت به اهل بيت(ع) خير بوده، يا نه؟ كه اين مقاله جاى بحث آن نيست.
سعيدبن مسيب در سال 94 هـ / 712م از دنيا رفته است.وى از امام سجاد(ع) روايت نقل كرده و در محضر حضرت درس آموخته است.
سعيدبن مسيب امام را والاترين فقيه زمان مى‏ دانست و احترام خاصى براى او قائل بود.
منابع و مأخذ شيعه و سنت ، سعيد را يكى از پيروان امام سجاد(ع) مى‏ دانند؛ ولى اين موضوع نمى ‏تواند درست باشد.
در حقيقت گرچه سعيد احترام خاصى به امام سجاد(ع) مى‏ گذاشت و يكى از دوستان صميمى آن حضرت نيز بود؛ ولى در مسائل حقوقى و شرعى نظريات مشتركى با آن حضرت نداشت؛ و حتى بعد از شهادت امام سجاد(ع) بر پيكر آن حضرت نماز نخواند.
وى همان گونه كه بيان شد، مدعى مهدويت عمربن عبدالعزيز شده بود. در حالى كه نشانه‏ هايى كه از مهدى موعود در منابع روايى ذكر شده، هيچ كدام در عمربن عبدالعزيز وجود ندارد و چيزى دال بر اينكه خود عمربن عبدالعزيز هم مدعى مهدويت بوده، در منابع يافت نشد.
توجه به اين نكته مناسب است كه درگذشت سعيدبن مسيب سال 94 هـ. بوده؛ ولى درگذشت عمربن عبدالعزيز سال 101هـ. مى‏ باشد.
گروه و يا فرقه ‏اى كه پيرو اين ادعا باشند، يافت نشده است و كاملاً منقرض شده ‏اند همچنين در منابع چيزى درباره غرض سعيد از چنين ادعايى يافت نشده است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

زيديه


عده‏اى با تمسك به روايت پيامبر(ص) كه فرمودند:
«ان المهدى من ولدالحسين و انه يخرج بالسيف و انه ابن سبية.
مهدى از فرزندان حسين(ع) است و او با شمشير بپا مى‏ خيزد و مادرش بهترين كنيزان خواهد بود.»،
زمانى كه زيد بن على بن حسين بن على بن ابیطالب قيام خود را عليه امويان آغاز كرد، گفتند:
چون او از نسل حسين(ع) است و قيام به سيف عليه ظالمان كرده و از سويى فرزند اسير است، پس او مهدى موعود مى‏ باشد. كنيه زيد ابوالحسن و مادرش كنيزى بود كه مختار بن ابى عبيده او را به على‏ بن الحسين(ع) بخشيده بود.
اما اين گروه به روايت ديگر پيامبر(ص) توجهى نكردند، كه فرمودند:
«الائمة بعدى اثنا عشر؛ تسعة من صلب الحسين؛ تاسعهم قائمهم.»
شخص زيدبن على(ع) از بزرگان بود و خلفاى اموى را به حق نمى‏ دانست. او بر عليه آنان قيام كرد و به طرف كوفه رفت و با همراهى چهار هزار نفر، با حاكم عراق؛ يعنى يوسف ‏بن عمر، به جنگ برخاست. كار زيد در كوفه ده ماه طول كشيد؛
تا اين كه در سال 122هـ / 740م به دست هشام‏ بن عبدالملك اموى به دار آويخته شد و سرش را به دمشق نزد هشام و از آنجا به مدينه بردند.
زيد از سوى امام باقر(ع) نيز تأييد شده بود و امام(ع) مى‏ فرمودند:
«خدايا! پشت مرا به زيد محكم فرما.»
و با مشاهده زيد، آيه «يا ايهاالذين آمنوا كونوا قوامين بالقسط شهداءللّة.» را تلاوت مى‏ كردند و مى‏ فرمودند:
«اى زيد! تو نمونه عمل به اين آيه هستى.»

پيروان زيد اطراف يحيى و فرزندش را گرفتند. يحيى در خراسان قيام كرد (125 ق) و در جوزجان كشته شد.
پيروان او به فِرق مختلف تقسيم شدند؛ مثل: رافضيه، جاروديه، عجليه، تبريه، صالحيه و زيديه، كه قائل به مهدويت زيد و منتظر ظهور او شدند.
زيد از حيث علم، زهد، ورع، شجاعت و دين، از بزرگان اهل بيت به شمار میرود و اين كه خود زيد ادعاى امامت يا مهدويت داشته باشد، در منابع يافت نشده است بلكه روايتى از زيدبن على(ع) رسيده است، كه مؤيد عقيده صحيح او در امر مهدويت است. ايشان مى ‏فرمايند:
پدرم على‏ بن حسين(ع) از پدرش حسين ‏بن على(ع) برايم روايت كرد، كه فرمود:
«رسول‏الله(ص) فرمودند: اى حسين! تو امامى و نُه تن از فرزندان تو امينان معصومند و نهمين ايشان، مهدى ايشان است.»
از شيخ بهائى، علامه امينى و محسن امين نقل شده است:
ما گروه شيعه اماميه در باب زيدبن على سخنى جز خوبى و خير نمى‏ گوييم. درالغدير اين سخن، نظر جميع شيعيان تلقى گرديده است.
احمدبن سعيد مستند از ابوالجارود نقل كرده، كه مى‏ گويد: به مدينه رفتم و از هر كه احوال زيدبن على را پرسيدم، گفتند: او حَليف قرآن است؛ يعنى هيچ‏گاه از قرآن و تلاوت آن جدا نمى‏شود.
پس از شهادت زيد و يحيى، گروهى از شيعيان و طرفداران خاندان پيامبر(ص)، كه از ستمگرى حكام و خلفاى اموى به ستوه آمده بودند؛ مخالفت با خاندان اموى را تنها در مبارزه مسلحانه ديدند؛ از اين رو، راه زيد و يحيى را مفيد دانسته، آنان را امام و رهبر تلقى كردند و به همين سبب به زيديه معروف شدند. زيديه بعدها تفكر و اعتقادات خاصى يافتند و با ديگر طرفداران خاندان پيامبر(ص) بويژه شيعه اماميه، اختلافهاى اعتقادى پيدا كردند.
علامه طباطبايى درباره عقايد زيد و فَرق ميان زيديه و اماميه مى‏ فرمايد:
زيديه در اصول اسلام مذاق معتزله و در فروع فقه ابى‏ حنيفه، رئيس يكى از چهار مذاهب اهل سنت، را دارند. فَرق كلى ميان شيعه دوازده امامى و شيعه زيدى اين است، كه شيعه زيدى اغلب امامت را مختص به اهل بيت نمى‏ دانند وعده ائمه را به دوازده منحصر نمى‏ بينند و از فقه اهل بيت پيروى نمى‏ كنند؛ بر خلاف شيعه دوازده امامى.
زيديه امامت را خاص خاندان پيامبر(ص) و فرزندان فاطمه(س) ندانسته، قيام به سيف را از شرايط امامت عنوان كرده‏ اند و فرزندان امام حسن(ع) و امام حسين(ع) را در امامت يكسان مى‏ دانند.
زيديه بعدها به مناسبت رهبرانى كه پيدا كردند، به گروه‏هاى مختلف تقسيم شدند و هر گروه عقايد ويژه‏ اى را برگزيدند.
اين فرقه اكنون بيشتر در كشورهاى يمن و سوريه و برخى از كشورهاى ديگر زندگى مى‏ كنند. اينان عقايد و اعتقادات خاص خودشان را دارا هستند؛ البته اينكه مدعى باشند زيد همان مهدى است و روزى ظهور خواهد كرد، را قائل نيستند.