(¯`v´¯) بیست ویکم تیرماه 1314سالروز کشتار مردم بیگناه در مسجد گوهرشاد (¯`v´¯)

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

واقعه مسجد گوهرشاد

قيام براي حفظ عفاف و حجاب

21 تير سال 1314 مردم مشهد در اعتراض به سياست کشف حجاب و حبس آيت ا... قمي از سوي حکومت رضاخان در مسجد گوهرشاد مشهد مقدس دست به اعتراض زدند که توسط حکومت ديکتاتوري پهلوي به خاک و خون کشيده شدند.

دي ماه 1307 طرحي تحت عنوان "قانون لباس متحدالشکل " به تصويب نمايندگان مجلس شوراي ملي کشور رسيد که به موجب ماده اول آن کليه کارکنان و کارمندان مرد موظف شدند از آغاز سال 1308طرح "لباس ملي " را اجرا کرده که در واقع اين لباس جانشين لباس‌هاي سنتي اقوام و اصناف مختلف شود.


اين لباس به اصطلاح "ملي " که هيچ نشاني از مليت نداشت شامل کت، شلوار و کلاه پهلوي بود. پيرو همين سياست "لباس متحدالشکل " مدتي بعد طرح کشف حجاب بانوان در دستور کار حکومت پهلوي اول قرار گرفت که با مخالفت علما و روحانيون، سران قبائل و عموم مردم روبرو شد.


آيت‌ا... العظمي حاج‌آقا حسين قمي از علماي بزرگ و مشهور آن زمان که به عنوان مرجع تقليد عام، رهبري فکري جامعه را برعهده داشت از مشهد به قصد مذاکره و گفت‌وگو با عوامل حکومت رضاخان راهي تهران شد. وي در شهر ري مستقر شد و گروه گروه مردم به زيارت و دست بوس او مي‌رفتند.


اين خبر که به رضاخان رسيد وي دستور داد تا از هر گونه ورود و خروج مردم به محل استقرار ايشان جلوگيري شود و در نهايت آيت‌ا... قمي در بازداشت و حبس قرار داده شد.


هنگامي که اين خبر به مردم مشهد رسيد جماعت گسترده‌اي از مردم و روحانيت در مسجد گوهرشاد اجتماع کردند . برخي از خطبا بر فراز منبر به تحليل موضوع پرداختند و در حالي که لحظه به لحظه به جمعيت معترض افزوده مي شد ، وعاظ و اهل منبر در يک برنامه تنظيم شده زواياي توطئه رضا خان را مورد بررسي و تحليل قرار مي‌دادند.


خبر اين اعتراض و تحصن به رضا شاه رسيد. او هم بلافاصله دستور سرکوب مردم را صادر کرد و مردمي که بر اساس غيرت ديني‌ و مخالفت با کشف حجاب و بازداشت آيت‌ا... العظمي قمي در برابر عوامل حکومت مقاومت مي‌کردند، با تهاجم شديد نيروهاي رضا قلدر مواجه شدند.


روز 21 تير ماه توپ‌هاي سنگين در خيابان روبروي مسجد گوهرشاد استقرار يافت و صداي غرش مسلسل‌ها در شهر پيچيد و حرم مطهر امام رضا (ع) مورد تعرض قرارگرفت. با يورش حکومت ،صداي "ياعلي و يا حسين‌ "ها خاموش شد و بين 2 هزار تا 5 هزار نفر از مردم متدين کشته و زخمي شدند . حدود 2 هزار نفر هم دستگير و بازداشت شدند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

گزارش يک شاهد از واقعه گوهرشاد :

آيت ا... سبزواري، هم که خود در واقعه گوهرشاد حضور داشته گزارشي از اين واقعه ارائه کرده است. وي در اين گزارش با اشاره به قانون اتحاد شکل، مي نويسد: « در سال ۱۳۵۲ ه.ق حکم شد که بايد کلاه بين المللي پوشيده شود، که عبارت از کلاه دوره بود و مردم همگي اطاعت مي کردند مگر مشهد که قيام کرده و مخالفت.» وي سپس به گزارش مشاهدات خود از واقعه گوهرشاد مي پردازد و پس از اشاره به اجتماع مردم در مسجد گوهرشاد از نقش علامه بهلول در اين واقعه سخن مي گويد : « به فاصله چند روزي او را به مشهد آورده و به منبر بالا بردند و تحريک آن نموده که ايها الناس مي خواهند حجاب را از زن ها بگيرند.

خورده خورده هيجاني در مردم بيدار شد و کم کم مبلغين منبر رفته و تهييج مردم کرده تا بالاخره روز جمعه قشون اطراف صحن را گرفته و در دم بست پايين خيابان، قشون جلوگيري از مردم نموده و مردم مخالفت کرده و دو نفر از مردم کشته شده و اين قضيه بيشتر باعث تهييج مردم شد تا آن که به کلي دکاکين تعطيل و ادارات بسته و ازدحام زيادي در مسجد جامع شد.

حقير و مرحوم آيت ا... آقاحاجي شيخ علي اکبر نهاوندي چون مي دانستيم که قضيه عادي نيست، لذا گاهي در منزلي از منازل دوستان پنهان بوديم، لکن چون عموم علما در مسجد بودند مثل حاجي مرتضي آشتياني، آقاشيخ حسن پايين خياباني، آقاسيديونس اردبيلي و تمامي ائمه جماعت قريب سي نفر جمع شده بودند، لذا ناچار با يکديگر رفتيم به مسجد. لکن آثار عذاب هويدا بود. غبار فلک را گرفته و هوا قرمز شده و مردم همه مضطرب و لاينقطع از دهات و اطراف جمعيت با چوب و چماق به طرف شهر آمده و شهرت دادند که علما حکم جهاد دادند تا آن که در مسجد ديگر جاي پا نبود.»

او در ادامه از تلاش خود براي آرام کردن مردم مي نويسد و مي گويد: در زماني که به طرف منبر مي رفته تا مردم را امر به تفرق کند، يک نفر ناشناس بال قباي مرا کشيد و گفت: « به مردم بگو اگر مي خواهيد آسوده شويد، پناهنده به کنسول خانه روس شويد و من گوش به حرف او ندادم.» اين نکته مي تواند اشاره به سياست روس براي به دست گرفتن اعتراض مردم و استفاده از آن در راستاي اهداف شوم خود باشد، چنان که در زمان مشروطه، مشروطه خواهان به سفارت انگليس پناهنده شدند و زمينه انحراف آن را فراهم کردند.

به هر حال، آيت ا... سيدحسين سبزواري ادامه مي دهد که: «کوشش کردم در تفرقه مردم و شايد ۹ قسمت از ۱۰ قسمت را متفرق کردم.» با تمام اين تلاش ها به دستور رضاخان حرکت مردم سرکوب مي شود و تعداد زيادي بر اثر تيراندازي ماموران در مسجد شهيد و مجروح مي شوند، بسياري از علما همچون حاجي سيدهاشم نجف آبادي، حاجي شيخ حبيب ملکي، آقاسيدزين الدين سيستاني، شيخ آقابزرگ شاهرودي، حاجي شيخ هاشم قزويني دستگير و به تهران برده و مدتي ، زنداني مي شوند. آيت ا... ميرزايونس اردبيلي هم که در نوقان مخفي شده بود پس از مدتي دستگير و به تهران منتقل و زنداني مي شود . بعد از بازرسي هاي زياد اسدي نيابت توليت هم محکوم به اعدام مي شود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

قيام گوهرشاد پيش از قانوني شدن کشف حجاب :

از همان آغازين سال هاي حکومت رضاخان، مسئله کشف حجاب به ويژه از سوي برخي روشنفکران لائيکي که پشتوانه فکري حکومت او محسوب مي شدند، مطرح و رضاخان براي انجام آن تحت فشار قرار گرفت.

موسي حقاني، مسئول موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران، با اشاره به پيشينه مسئله کشف حجاب در عصر رضاخان، از تحقير و توهين زنان محجبه در نشريات آن زمان سخن گفت و اظهار داشت: در آن زمان در نشريه ايران جوان عکس زن هاي چادري را انداختند و زير آن نوشتند، کلاغ سياه. وي سياست کشف حجاب را از برنامه هاي اوليه رضاخان برشمرد و افزود: اجراي اين سياست چون تبعاتي براي حکومت داشت، آن را در مرحله آخر سياست تغيير لباس قرار داد. اين پژوهشگر تاريخ معاصر با اشاره به شواهد پي گيري اين سياست از سوي رضاخان اظهار داشت: در همان سال هاي اوليه حکومت براي رواج بي حجابي، رضاخان مقرر کرده بود تا زنان بي حجاب مورد حمايت قرار گيرند و اگر اعتراض به آنان شد از آن ها حمايت کنند.

وي با بيان اين که رضاخان تلاش مي کرد به تدريج بي حجابي را در ايران رواج دهد، از برگزاري همايش هاي بي حجابي سخن گفت و افزود: از اين رو در سال ۱۳۰۶ .ش خانواده سلطنتي که به حرم حضرت معصومه(س) رفته بودند، کشف حجاب کردند. حقاني با اشاره به اين که حکومت پس از اقدامات بسياري به اين نتيجه مي رسد که کشف حجاب را به صورت يک قانون در آورد و آن را به مرحله اجرا بگذارد، گفت: به همين خاطر در ۱۷ دي سال ۱۳۱۴ کشف حجاب را قانوني کرد.

وي در پاسخ به اين سوال که چرا قيام گوهرشاد پيش از قانوني شدن کشف حجاب انجام شد، پاسخ داد: کشف حجاب از برنامه هاي اوليه رضاخان بود که تلاش مي کرد به تدريج آن را عملي کند و به همين دليل وقتي علما و مردم از اين سياست او آگاه شدند،در مناطق مختلف ايران به مخالفت با آن برخاستند و هنگامي که مردم و علما ديدند حکومت در راه کشف حجاب جدي است، اعتراض و مخالفت خود را افزايش دادند که به واقعه گوهرشاد منجر شد.

اين نويسنده با بيان اين که کليه سياست هاي فرهنگي و غرب مآبانه پهلوي اول مورد اعتراض مردم بود، اظهار داشت: در هر دوره اي مردم با مستمسک قرار دادن يک مسئله اي نارضايتي و اعتراض خود را نسبت به سياست هاي فرهنگي رضاخان ابراز مي کردند. در زمان واقعه گوهرشاد نيز، هم سياست تغيير لباس مردان که تحت عنوان «قانون لباس متحدالشکل» اجرا مي شد، مورد اعتراض بود و هم سياست هايي که هنوز اعلام نشده بود اما کم و بيش اجرا مي شد مانند کشف حجاب.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

بررسی پیش زمینه هایی ماجرا

زیرپا نهادن رسوم مذهبی


وقتی رضاخان به قدرت رسید، درصدد فریب مردم برآمد. او با پای پیاده همراه دسته جات عزاداری حرکت می کرد و در مجالس عزاداری و تکیه ها حاضر می شد و خود را مقیّد به اصول مذهب نشان می داد.

اما بعد از پا گرفتن قدرتش، همه تلاش خود را در راه زیر پا نهادن رسوم مذهبی به کار بست. او در راه رسیدن به اهداف شوم و پلید خود، حتی حرم مطهر امام رضا علیه السلام را به خاک و خون کشید و واقعه مسجد گوهرشاد، نمونه بارز و علنی دشمنی او با اسلام بود.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تغییر لباس دستور استعمارگران

رضاخان به دستور استعمارگران غربی و به کمک جریان وابسته روشن فکر، تمام توان خود را در تغییر لباس ملی به کار گرفت و به عنوان لباس متحدالشکل، مردم را مجبور به تغییر لباس و کلاه نمود و از تمامی قدرت و ابزاری که در دست داشت،برای این مقصد استفاده کرد.

او لباس روحانیت را ممنوع و منوط به اخذ اجازه نمود.

سفر رضاخان به ترکیه، یکی از توطئه های روشن فکران وابسته بود تا رضاخان تحت تأثیر قرار گیرد و در تغییر ماهیت ملی و اسلامی ایران تلاش نماید.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

پیش بینی مخالفت روحانیون

در زمان رضاخان، پیش از آن که طرح تغییر لباس و بر سر گذاشتن کلاه شاپو به مرحله اجرا درآید، برای جلوگیری از مخالفت روحانیان، نخست دولت اعلام کرد به این دلیل که اشخاص غیر روحانی یا روحانی نمایان، نتوانند از پوشیدن لباس و عمامه سوء استفاده کنند، باید اشخاصی که به این لباس ملبّس هستند، از دو نفر از مراجع گواهی بگیرند که آیا برای پوشیدن لباس روحانیت صلاحیت دارند، یا خیر و مجتهدان نیز شهادت نامه بدهند.

سپس روحانیان گواهی را به وزارت معارف ببرند و اجازه پوشیدن لباس دریافت کنند. دولت بدین ترتیب، در مورد کسانی که معمّم بودند، سخت گیری هایی نمود.

پس از آن، افراد معمّم، یا در معابر رفت وآمد نمی کردند و در خانه می ماندند، و یا اگر در معابر رفت و آمد می کردند، گرفتار پلیس می شدند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تأثیر اقتصادی تغییر لباس

تأثیر اقتصادی تغییر لباس و کشف حجاب، این بود که زمینه استفاده از لباس ها، لوازم آرایش و سایر فراورده های ظاهر فریب سرمایه داری فراهم گردید؛ زیرا تا وقتی که مرد و زن ایرانی لباس سنتی خود را می پوشیدند، طبعا مناسب با آن زیور آلات مصرف می کردند و بیش تر لباس ها و زیور آلات نیز در داخل کشور تولید می شد و محتاج محصولات غربی نبودند.

این موضوع، برای سرمایه داری غرب غیرقابل تحمل بود. از این رو، با تغییر لباس مردان و زنان به سبک اروپایی، ایرانیان مجبور شدند تولیدات آن ها را وارد کشور کرده، سپس تهیه و مصرف کنند. بدین ترتیب، کم کم صنایع داخلی از قبیل کارگاه های نسّاجی پارچه و شال و نمدمالی و عبابافی و..، چون نمی توانستند با مدهای رنگارنگ پاریس و لندن و نیویورک مقابله و رقابت کنند، از بین رفتند و سرمایه های داخلی، به جای تولید، مجبور به واردات شده و سرمایه داران استعماری هم درآمدهای سرشاری را به جیب زدند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

باید صورتا و سنتا غربی شویم

رضا شاه بعد از مسافرت ترکیه، در اغلب اوقات، ضمن صحبت از پیشرفت سریع کشور ترکیه، از تغییر لباس مردان و رفع حجاب خانم ها سخن می گفت و این مسأله را تشویق می کرد. او یک روز اوایل خرداد 1314، هیأت دولت را احضار کرد و گفت:

«ما باید صورتا و سنتا غربی شویم و باید در قدم اول، کلاه ها تبدیل به شاپو شود. پس فردا که افتتاح مجلس دوره دوازدهم است، همه باید با شاپو حاضر شوند و در مجالس باید کلاه را به عادت غربی ها از سر بردارند و نیز باید شروع به رفع حجاب زن ها نمود. شما وزرا و معاونان باید پیشقدم شوید».

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

جنبش شیراز، مقدمه قیام مشهد

چند ماه قبل از قیام مردم مشهد، یعنی در یکی از شب های جمعه ماه ذی الحجه سال 1353ق، وزیر معارف مسافرتی به شیراز می کند و به مناسبتی، مجلس جشنی با حضور قشرهای مختلف مردم برپا می شود. پس از ایراد سخنرانی ها و نمایش، در خاتمه، عده ای از دوشیزگان بر روی صحنه نمایان می شوند و ناگهان نقاب از چهره برمی گیرند و ارکستر آهنگ رقص می نوازد و دختران به پای کوبی می پردازند.

در این هنگام، عده ای به عنوان اعتراض از آن جا خارج می شوند. روز بعد، این خبر مانند بمبی صدا می کند و عده ای از مردم در مسجد وکیل اجتماع می نمایند. سید حسام الدین فالی که از عالمان و روحانیان با نفوذ شیراز بود، به منبر می رود و این گونه اعمال را تقبیح و محکوم می کند.

خبر جنبش شیراز و تعطیل بازار به تهران می رسد، به ناچار دستور گرفتاری سید حسام الدین صادر می شود و او را زندانی می کنند.
.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تغییر لباس پیامد تغییر فرهنگ

تغییر لباس، همواره پیامد تغییر یک فرهنگ است و انسان تا با فرهنگ خود وداع نکند، نمی تواند با لباس خود وداع کند و تا فرهنگ یک قوم را نپذیرد لباس آنان را به تن نمی کند.

درست به همین دلیل است که در احادیث ما آمده است که هر که خود را به گروهی شبیه سازد، هم از آن گروه به شمار می آید». لباس هر انسان، پرچم کشور وجود اوست؛ پرچمی است که او بر سر در خانه وجود خود نصب کرده و با آن اعلام می کند که از کدام فرهنگ پیروی می کند. هم چنان که هر ملتی با وفاداری و احترام به پرچم خود، اعتقاد خود را به هویت ملی و سیاسی خود ابراز می کند، هر انسان نیز مادام که به یک سلسله ارزش ها و بینش ها معتقد و دل بسته باشد، لباس متناسب با آن ارزش ها و بینش ها را از تن به در نخواهد کرد.