آسيب شناسي روزه از منظر روايات اسلامي

[*~* مهسا *~*]

10-پرخوري

آنچه تاكنون و در اين نوشتار پيرامون عوامل آسيب رساننده به «روزه» گفتيم تماماً اموري بودند كه در رديف محرمات الهي قرار داشتند. ولي بايد دانست كه روزه تنها از جانب اين امور آسيب نمي بيند بلكه برخي عوامل هستند كه اگرچه نام گناه بر آنها نمي نهند و حرام نمي باشند ولي انجام آنها «روزه» را كم فايده كرده و روزه دار را از دست يابي به اهداف اصلي اين عمل باز مي دارند، كه يكي از اين عوامل غيرمحرم و مكروه «پرخوري» است.

از جمله امور مكروهي كه آدمي را در تهذيب نفس و آراسته شدن به فضائل نفساني با شكست مواجه ميكند امر «پرخوري» و «شكم پروري» است. به همين دليل علماي علم اخلاق همواره توصيه كرده اند كه طالب فلاح و تهذيب نفس بايد از اين عمل بپرهيزد، و در احاديث معصومين عليهم السلام نيز به اين امر سفارش شده است:

امام صادق(علیه السّلام)فرمود: هيچ چيز براي قلب مؤمن زيان بارتر از پرخوري نيست زيرا دو اثر بد به جاي مي گذارد: اول سنگدلي( تاريكي قلب)و دوم شهوتراني و طغيان شهوت...”( 27)

در مقابل از سوي اولياي دين توصيه اكيد شده كه بايد نفس و شكم را به گرسنگي و كم خوري عادت داد زيرا اين عمل اخلاقي و ارزشمند تاثير بسزايي در پاك شدن دل و جان از كدورات نفساني و اخلاقي داشته و سهم بسزايي در تهذيب نفس دارد. كما اينكه امام صادق(علیه السّلام)در ادامه حديث فوق الذكر فرمودند:

«... و الجوع ادام للمومن و غذاء للروح و طعام القلب و صحه للبدن: گرسنگي نان خورش مؤمن و غذاي روح و طعام قلب و موجب سلامتي بدن اوست.”( 28)

و مولوي عارف و شاعر نامي قرن هفتم نيز در فضيلت جوع و گرسنگي چنين سروده:

«گر نباشد جوع، صد رنج دگر
از پي هيضه برآرد از تو سر

رنج جوع از رنجها پاكيزه تر
خاصه در جوع است صد نفع و هنر

جوع، خود سلطان داروهاست هين
جوع در جان نه چنين خوارش مبين

جمله ناخوش از مجاعت خوش شدست
جمله خوشها بي مجاعتهاردست

جوع مرخاصان حق را داده اند
تا شوند از جوع شير زورمند

جوع هر جلف گدارا كي دهند؟
چون علف كم نيست، پيش اونهند

كه بخور كه هم بدين ارزانيي
تونئي مرغاب، مرغ ناپني»( 29)

فوائد گرسنگي بسيار است، كه از آن جمله مي توان به موارد زير اشاره كرد: «آئينه قلب را صفا مي دهد، دل را رقيق مي سازد، از فرمانبرداري خدا لذت مي برد، خاكساري توليد مي كند، از نافرماني و غفلت از خدا دوري مي دهد، شخص را بياد گرسنگي روز قيامت مي افكند، سورت شهرت را مي شكند، طبع را بلند مي سازد، عمر را طولاني مي كند، بيداري شب و عبادت را آسان مي گرداند، مواظبت بر طاعت را مهيا مي كند و بيماري ها دور مي دارد.”( 30)

و يكي از حكمتهاي وجوب «روزه» نيز همين است كه خداوند رئوف چون عالم به صلاح بندگان خويش بوده براي نوراني شدن دل و جان آنها، امر به «روزه» و تحمل گرسنگي فرمود. حال اگر انسان روزه دار به هنگام افطار و سحري با پرخوري، آنچه را در طول روزه از خوردنش خودداري كرده، جبران كند بهره چنداني از «روزه» خود نخواهد برد ساقط نموده پس:
«سزاوار آن است كه در هنگام افطار از حلال اينقدر چيز بخورد كه كل بر معده او نباشد چه سر امر روزه داشتن آن است كه قوه شهويه مقهور و ضعيف شود و تسلط شيطان كمتر گردد تا نفس قدسي از درجه بهيميت ترقي نموده متشبه به ملائكه گردد و در او آثار تجرد و روحانيت حاصل شود و هرگاه كسي آنچه چاشت نخورده مقابل آن را در شام بخورد چگونه اين مطلب دست مي دهد... پس چون( روزه دار)در وقت افطار الوان طعام را بقدر چاشت و شام بلكي زيادتر بخورد لذت آن بيشتر و قوت آن( نفس)فزونتر مي گردد و قوه شهويه او به هيجان مي آيد و آنچه مقصود از روزه بود نتيجه برعكس مي بخشد پس روزه دار بايد لااقل همان غذائي كه در شبهاي غير روزه ميخورد بخورد و خوراك روز خود را به آن اضافه نسازد تا سودي از روزه ببيند.”( 31)

بهرحال، از آنچه در اين نوشتار آورده شد اين نتيجه حاصل مي شود كه براي رسيدن به پاداش واقعي «روزه»، بايد در طول ايام روزه گيري و ماه مبارك رمضان، انسان روزه دار در مراقبتي دائمي از اعمال، رفتار و گفتار خود بسر برد تا مبادا با ارتكاب گناه، به عمل عبادي و مبارك خود يعني «روزه» آسيب وارد نمايد و در نتيجه آنچنان كه شايسته و بايسته است از فيوضات اين ماه عزيز بهره مند نشده و در پايان يكماه تحمل رنج گرسنگي و تشنگي از پاداشهاي بزرگي كه خداوند در شب عيد فطر به روزه داران حقيقي عطا مي فرمايد و تنها يكي از آنها «مغفرت و آمرزش» مي باشد، محروم گردد