پرسش ها و پاسخ هایی درباره جدایی ناپذیری بازمانده های پیامبر

[زهرای مرضیه]

پرسش ها و پاسخ هایی درباره جدایی ناپذیری بازمانده های پیامبر

تشیع مکتب پیروی و انس گیری با قرآن و اولیای معصوم الهی (ع ) است . همانان که پیوسته جدایی ناپذیر از قرآنند و علوم پایان نیافتنی کتاب خدا، به ارادة پروردگار به آنان سپرده شده است .
شیعه به دلایل فراوان قرآنی و روایی ، در دو بُعد، نهایت توجه به پیامبر اکرم (ص ) و اهل بیت معصوم آن حضرت (ع ) را وظیفة خود می شمرد: «تبعیت ورزیدن مطلق » و «محبت ورزی و مودّت » .
بُعد دوم در اموری از قبیل توسل ، زیارت و شفاعت خواهی تبلور می یابد و بُعد اول در التزام کامل نسبت به اوامر آنان شکل می گیرد که واقعیتِ «پیوستگی قرآن و روایات در رهنمون شدن ما به حقایق مرادات الهی » از لوازم این بُعد است و موضوع این نوشتار، همین پیوستگی است .

.

[زهرای مرضیه]

مخالفین تشیع همواره در طول تاریخ به این نکته توجه داشته اند که قرآنِ مکتوب را به راحتی می توان بر نیزه کرد و به وسیلة آن حقایق قرآنی را زیر پا گذاشت ، و به همین جهت ، التزام شیعه به اولیای معصوم دین (ع ) را در هر دو جهت یاد شده مورد سخت ترین هجوم قرار داده ، توسل به اولیای معصوم دین (ع ) و زیارت آنها را شرک نامیده ، در مورد تبعیت مطلق از آنان نیز اتهاماتی وارد می کنند که نمونه اش در این نوشتار خواهد آمد.
در این بحث با اندیشة شیعی در موضوع پیوستگی قرآن و روایات و پاسخ برخی شبهات طرح شده نسبت به آن آشنا خواهیم شد. البته خوانندگان محترم توجه دارند که بیان ایدة شیعی در این موضوع تفاصیل بیشتری می طلبد، امّا این مختصر مجال تفصیل بحث را ندارد. ضمناً در ارائه مطالب از قالب پرسش و پاسخ استفاده شده تا فهم مفاهیمْ بهتر و پیگیری گفتار آسانتر باشد.

.

[زهرای مرضیه]

عقیده شیعه در باب چگونگی بهره گیری عموم مردم از قرآن کریم در فهم معانی آن چیست ؟

قرآن کریم منشور هدایت انسان و ریسمان آویخته از آسمان است که هر طالب هدایت و نجات باید به آن چنگ بزند. آیات کریمه قرآن و هم چنین روایات حضرات معصومین (ع ) در توصیه به قرائت و تدبر و انس با قرآن بسیار زیاد است . ما قرآن را هیچگاه ـ بر خلاف آنچه گاه به ما نسبت داده می شود ـ مبهم و پیچیده نمی دانیم و اساساً مبهم بودن به معنی گنگی و نارسایی ، نشانه ضعف و سستی در یک عبارت است که خداوند و کلام مجیدش ، از این نسبتها منزه می باشند. امام باقر (ع ) فرموده اند :
«هر کس گمان کند کتاب خدا مبهم است ، هلاک شده و (دیگران را نیز) هلاک گردانده است ».1
ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ
1- وسایل الشیعه 27/192 ، ح 3357.

[زهرای مرضیه]

اما در عین حال به اقرار همه مسلمانان ، برخی آیات قرآن کریم دارای اجمال است . اجمال کلام یعنی اختصار و فشردگی آن یا اصطلاحاً «احتمال وجود یکی از دو یا چند معنا» در آن . نمونه بسیار روشن آیات مجمل در قرآن ، آیات احکام است . وقتی قرآن کریم می فرماید: «اقم الصلوة » ، معنای اولیه آیه بسیار روشن است و هر کس می فهمد که بر پا داشتن نیایشی خواسته شده ، اما سؤال اینجاست که تفصیل و شرح این کلام مختصر چیست و چه کسی آن را بیان می کند؟ به تعبیر دیگر، نیایش انواع گوناگونی دارد: نیایش قلبی ، زبانی ، جوارحی و همچنین نیایش جوراحی خود مصادیق متعددی می پذیرد: رکوع ، سجود و... حال از این احتمالات متعدد، کدام یک مورد نظر خداوند متعال است ؟ ممکن است هر کس یکی از این مصادیق را انتخاب کند و برای ادعایش دلیل بیاورد.
ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــ

[زهرای مرضیه]

قرآن را باید به رسول خدا (ص ) ارجاع داد و تفصیلش را از آن حضرت پرسید. همه مسلمانان بدون استثناء صدها فرع و حکم نماز را به استناد فرمایش یا عملکرد پیامبر اکرم (ص ) حکم الهی و مصداق «صلوة » قرآن می دانند. (دقت کنید!)
در این میان شیعه با دلایل بی شمار (که از منابع تسنن نیز در بسیاری از موارد قابل استخراج است ) معتقد است که نبی اکرم (ص ) علم قرآن را به اوصیای خود سپرده و از این رو مسلمانان را پس از خود به آنان ارجاع فرموده است . حافظ ابونعیم اصفهانی و چند تن دیگر از بزرگان اهل تسنن از رسول خدا (ص ) نقل کرده اند که خطاب به امیرالمؤمنین (ع ) فرمودند :
«انک تبلّغ رسالتی من بعدی و تؤدی عنی و تسمع الناس صوتی و تعلم الناس من کتاب الله ما لا یعلمون ». 2
«تو رسالت مرا پس از من (به مردم ) می رسانی و عهدم را انجام می دهی و صدایم را به مردم خواهی رساند و به آنها آنچه را که از کتاب خدا نمی دانند می آموزی ».

ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـ

2- حلیه الاولیاء ابو نعیم اصفهانی 1/63 ، کفایه الطالب ، گنجی شافعی 93 و مقتل الحسین (ع) خوارزمی .

[زهرای مرضیه]

خطیب خوارزمی دانشمند دیگر اهل تسنن نیز در کتاب مناقب خود از رسول خدا (ص ) نقل می کند که در ضمن بیاناتی به امیرالمؤمنین (ع ) چنین خطاب نمودند :
«... برای آنان تبیین می کنی و آنچه از تأویل (حقیقت ) قرآن نمی دانند به ایشان تعلیم می دهی ». 3
نکته : تا اینجا تصریح شد که همه مسلمانان در آیات احکام ، توضیح و تبیین پیامبر اکرم (ص ) را در کنار قرآن لازم می دانند. از طرفی قرآن خود را با چنین تعبیراتی وصف می کند: کتاب مبین (یعنی روشن و واضح )، نور آشکار 5 ، کتاب هدایت که انسانها را از تاریکی به نور هدایت در می آورد و به راه مستقیم راه می بَرد .6
بنابراین همه مسلمانان باور دارند که توصیف قرآن کریم به نور و کتاب مبین و وسیلة هدایت ، با تبیین پیامبر (ص ) نسبت به قرآن ، تعارضی ندارد. البته تبعیت مسلمانان (اعم از شیعه و سنی ) نسبت به توضیحات پیامبر اکرم (ص ) بسیار فراتر از حیطه ی آیات احکام است ، که خود بحثی جداگانه می طلبد.
ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ
3- علی و السنه ، علامه سید هاشم بحرانی ، ح 82 به نقل از مناقب خوارزمی .
4- سوره مائده 15 .
5- سوره نساء 74.
6- سوره مائده 16.

[زهرای مرضیه]

آیا عمل عموم مسلمانان در ارجاع آیات قرآن کریم به توضیح و تبیین پیامبر (ص ) (هر چند محدود به آیات احکام باشد که البته چنین نیست ) دلایل قرآنی نیز دارد؟


ادلّة این عملکرد تعداد زیادی از آیات قرآن است که به برخی از آنها اشاره می کنیم .
الف : در قرآن کریم به پیامبر گرامی چنین خطاب شده است :
«و أنزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون » .7
«ما قرآن را بر تو فرو فرستادیم تا آنچه را که بر مردم نازل شده برای آنها روشن سازی ، باشد که بیندیشند».
بر اساس این آیه ، پیامبر اکرم (ص ) دارای شأن تبیین قرآن کریم است و تبیین یعنی روشن ساختن و توضیح دادن . دو نکته لطیف از آیه کریمه فهمیده می شود :
نخست اینکه قرآنْ نازل شده بر پیامبر (ص ) و نازل شده بر مردم است ، پس قرآن کریم به تعبیری بر همه مردم نازل شده اما این وصف مانع آن نیست که همین مردم تبیین قرآن را از آورنده آن یعنی رسول خدا (ص ) بیاموزند. این نکته باطل کننده استدلال کسانی است که می پندارند چون قرآن خطاب به مردم است ، عموم مردم همه حقایق آن را بدون معلم و مبیّن می آموزند!
ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ
7- سوره نحل 44.

[زهرای مرضیه]

نکته : اینکه در صدر آیة کریمه شأن تبیین قرآن برای رسول خدا ثابت شده و در پایان آن ، دستور تفکر در آیات به عموم مردم داده شده است ، بنابر این در منطق قرآن کریم ، نیاز آیات به تبیین با امر به تفکر مردم در آن مغایرت ندارد. از این رو کسانی که به طرفداری از تز جدایی قرآن و عترت می گویند: «چون قرآن دستور به تفکر و تدبر در آیات داده پس همه مردم بدون معلم و مبیّن همه حقایق قرآن را می فهمند...» حتی همین حقیقت روشن قرآنی را نیز نفهمیده اند !
ب : خداوند متعال (لااقل ) در سه آیه از قرآن کریم شأن تعلیم قرآن را برای پیامبر خود قایل شده است : آیة سوره بقره ، آیة سورة آل عمران ، آیه سورة جمعه ، ترجمه نخستین آیه چنین است :
«آنگونه که رسولی از خودتان در میان شما فرستادیم تا آیات ما را بر شما بخواند و کتاب (قرآن ) و حکمتتان بیاموزد و آنچه نمی دانستید به شما یاد دهد».
ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ

[زهرای مرضیه]

ملاحظه کنید که در آیه شریفه پس از وظیفه تلاوت قرآن بر مردم سه تکلیف برای پیامبر (ص ) بر می شمارد: تعلیم کتاب ، تعلیم حکمت و تعلیم آنچه که مردم نمی دانند.
ج : آیات متعددی در قرآن ، تبعیت بی قید و شرط از رسول خدا (ص ) را مقرر ساخته و به عنوان نمونه فرموده است :
«هر چه رسول خدا به شما عرضه کرده بگیرید». 8
و یا فرموده است :
«هر کس از پیامبر تبعیت کند، از خدا پیروی نموده است ». 9
بدیهی است که پذیرش آموزه های پیامبر در تبیین آیات الهی ، مصداق تبعیت از رسول اکرم (ص ) می باشد.
نکته : روشن شد که ارجاع آیات قرآن به مبیّن (توضیح دهنده ) که مصداق قطعی آن پیامبر اکرم (ص ) می باشد، اولا حکم قرآن و ثانیاً مورد اجماع همه مسلمانان است . اینکه قرآن نور، هدایتگر، نازل شده برای همه و قابل استفاده برای همگان است و پیامبر خدا (ص ) مراجعه به آن را تشویق کرده اند، هرگز مورد تردید نیست ، بلکه اینها از بدیهیات و مورد توافق قاطبه اهل اسلام می باشد و هیچگاه محلّ نزاع نبوده است . اصل سخن در این است که برخی از کسان اوصاف یاد شدة قرآن را با نیاز قرآن به مبیّن و اینکه انسانها در فهم مراتبی از حقایق آن باید به معلم آن مراجعه کنند، مغایر می شمارند. تمام اصرار اینان متوجّه این هدف است که با استناد به اوصاف قطعی قرآن کریم ، نخست پیامبر اکرم (ص ) و در درجه بعد عترت طاهرین آن حضرت را از جایگاه تبیین معارف قرآن حذف کنند. خواننده هوشیار این مقاله کاملاً توجه دارد که اصل سخن ما نیز هرگز این نیست که پی بردن به مفاهیم قرآن از توان مردم بیرون است و یا قرآن برای همگان نیست ، بلکه ما می گوییم قرآن برای همگان است ولی بعضی حقایق قرآنی را باید از معلم و مبیّن الهی آن آموخت و این حکم قطعی الهی است .
ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ
8- سوره حشر 7.
9- سوره نساء 80 .

[زهرای مرضیه]

همه مسلمانان (لااقل ) در آیات احکام ، تبیین و توضیح مجملات را از پیامبر (ص ) می جویند، یعنی عملاً خود را در فهم حقیقت صلاة و حج و زکات از آیات قرآن ، ناتوان می یابند، و البته مفهوم این سخن ـ آن طور که برخی جلوه می دهند ـ آن نیست که مردم «اقم الصلوة » و «آتوا الزکاة » و «لله علی الناس حج البیت » را نمی فهمند، بلکه سخن مزبور اقرار به این واقعیّت است که فهم همه حقایق قرآن برای همگان میسور نیست و این مهّم باید توسط معلم و مبیّن قرآن برآورده شود.
پس قرآن از یک سو وسیلة شناخت حقایق دینی است و از سوی دیگر به واسطة شناخت نیاز دارد و البته این ویژگی با یکدیگر متضاد و غیر قابل جمع نیست .
خداوند متعال می فرماید: «و لقد یسرنا القرآن للذکر» 10 ، یعنی ما قرآن را برای تذکر ساده قرار دادیم ، پس چگونه شیعه می گوید: «قرآن نیازمند معلم و مبیّن است »؟

پاسخ : اولاً این که قرآن نیازمند معلم است ، صریح آیات قرآنی است و مختص شیعه نیست .
ثانیاً: آیه یاد شده می فرماید: قرآن در جنبه پند و تذکر ساده است و نه در همه امور و مراتب . بدیهی است که تذکر شامل اموری از قبیل توجه دادن به خدا و قیامت و اخلاقیات می باشد.
ثالثاً: اگر ساده بودن قرآن به معنای بی نیازی از مبین باشد، آیات احکام را چه باید کرد؟
رابعاً: خداوند در آیه دیگری راجع به قرآن می فرماید:
«فانما یسرناه بلسانک لعلهم یتذکرون » .11
«همانا قرآن را بر زبان تو ساده قرار دادیم ، باشد که مردم پند گیرند».
ــــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ
10- سوره قمر 17.
11- سوره دخان 58.