(...◕✿◕◕✿◕ قرآن و فلسفه حجاب ◕✿◕◕✿◕...)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

عنوان مقاله : قرآن و فلسفه حجاب

● نویسنده : سيد ابراهيم سجادي


منبع: فصلنامه پژوهشهای قرآنی

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

چکیده: در این نوشتار موضوع فلسفه حجاب در پرتو قرآن بررسی می شود.

نویسنده حجاب را بازتاب حیاء و عفت می داند و بر این باور است که پدیده حیا و عفت ویژگی ذاتی انسان بوده و در زن قوی تر از مرد می باشد. این ویژگی فطری مبنای پیشنهادی چندگانه قرآن است که در آیات گوناگون مطرح شده است مانند: مردان باید چشم شان را فرو گیرند، عورت شان را بپوشانند و سرزده وارد حریم زندگی خصوصی خانواده ها نگردند. زنان چشم شان را فرو گیرند، شرمگاه شان را بپوشانند، از خودنمایی، پای کوبی و با کرشمه صحبت کردن بپرهیزند و اندام و زیور آلات خود را ننمایانند.
نویسنده عقیده دارد که حجاب خواسته مشترک زنان و مردان است و فلسفه آن با مطالعه چهار تقاضای فطری: حیا و آرایش در زنان و غیرت و شهوت در مردان، قابل درک می باشد و برخورد منطقی و درست با این چهار گرایش، ازدواج عاشقانه و پاک و زندگی خانوادگی همراه با آرامش، دوستی و مهربانی فزاینده را امکان پذیر می سازد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

ضمير عصر حاضر بي نقاب است *** گشادش در نمود رنگ و آب است
جهان تابي زنور حق بياموز *** که او با صد تجلي در نقاب است.


تاريخ مکتوب انساني مدني، بر اين واقعيت گواهي مي دهد كه همزمان با آغاز زندگي اجتماعي زن، در قالب خانواده، خويشاوندان و جامعه، مفاهيم محرم و نامحرم و گونه اي از حريم گيري و محدوديت، به عنوان معيار بايدها و نبايد ها در برقراري روابط جنسي، شکل معاشرت، چگونگي تماس گفتاري و پوشش بدني، مطرح بوده و جلوه حجب، حيا و عفاف او به حساب مي آمده است. يكي از نمادهاي حيا و عفاف، نماد پوشش و لباس، بوده است و پايبندي به آن براي زنان يك كمال و حراست از آن براي مردان، افتخار وشرافت به حساب مي آمده است. ولي چهار قرن پيش، در اثر رنسانس در غرب ( حداد عادل،/ 28)، فرهنگ شرم ستيزي و عفت گريزي، طراحي گرديد. با اين تحول، محرم و نامحرم معناي خود را از دست داد، شرم، حيا و عفت همراه با لباس زن فرو ريخت، تمام محدوديتها، در تعامل دو جنس مخالف، از ميان برداشته شد (راسل،/ 68) و پوشش اندام مشخص کنندة جنسيت زن، نشانه عقب ماندگي و مخالف حق آزادي او قلمداد گرديد.
فرهنگ حيا گريزي، به سرعت غرب را درهم نورديد و شعار جهان گشايي سر داد و هم اکنون نه تنها تمام جوامع غير اسلامي را زير سلطه خود دارد که نبرد سنگيني را در جوامع اسلامي نيز رهبري مي کند و با استخدام بسياري از دولتها و جريانهاي سياسي _ مدني دراين بخش ازجامعه بشري به پيشروي در مسير حيا ستيزي و عفاف گريزي ادامه مي دهد.
پيامد اين جنگ نابرابر، قبل از هر چيز به فراموشي سپرده شدن نظام خانوادگي پيشنهادي قرآن و ديگر اديان آسماني است که با تکيه بر دو شاخص دوستي و اعتماد متقابل زن و شوهر، تربيت نسلي را نويد مي دهد که در ذات خود، ظرفيت ساختن جامعه و تمدن معنويت محور را که نياز اصلي بشر امروز است، نهفته دارد.
اين نوشتار، ضمن تأکيد بر واقع بينانه بودن دغدغة فرو پاشي نهاد خانواده و كاركرد هاي مثبت آن، مي کوشد تا راز و رمز آموزه هاي قرآن در باب حجاب را باز جسته و معرفي كند تا مگر از اين رهگذر به مباني عقلاني و فطري حجاب پرداخته و از اين رهگذر گامي در جهت آسيب شناسي فرهنگ برهنگي بردارد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

خاستگاه حجاب



حجاب به هر حال محدوديت هايي را به همراه دارد و چه بسا آنان كه فرصت تأمل ندارند يا در سايه وسوسه فرهنگ غرب، زندگي مي کنند، پيشنهاد حجاب را براي زنان تبعيض آميز و مصداقي ازاستبداد و خودخواهي مردان تلقي نمايند و تحت فشار تبليغات رو به گسترش فيمينيستي، آهنگ روياروي با آن را سر دهند يا در صورت ناگزيري با احساس مظلوميت، سر تسليم در برابر آن فرود آورند!
وقتي طرح حجاب با چنين ذهنيتي رو به رو باشد، نه تنها مقبوليت پيدا نمي کند که از پيدايش صميميت در کانون خانواده نيز جلو گيري مي نمايد. چه اين كه در اين صورت زنان، حجاب و عفاف را، تحميلي از سوي مردان تلقي خواهند كرد كه سرپوشي بر خود خواهي و منيت و سلطه جويي آنان است!
بنابراين كساني كه جز اين مي انديشند و براي حجاب فلسفه و كاركرد ديگري قايلند، بايد قبل از هر چيز به ابهام زدايي از چهرة حجاب بپردازند.
در جوامع ديني، بي حجابي و با حجابي را بازتاب بي حيايي و با حيايي قلمداد کرده اند ( ميرشاهي،/ 105) و معتقدند که شرم، حيا و حجب دروني زنان به صورت حجاب تن، نمود مي يابد و بي پروايي در برهنگي حكايت از بي حيايي دارد.
بي ترديد حيا و عفاف دو حالت روحي است که بخشي از رفتار بيروني انسان را تحت تأثير قرار مي دهد و با استمرار فتار مناسب، به ثبات و استواري بيشتر مي انجامد. راغب مي گويد:
« حيا عبارت است از خود داري نفس از انجام هر كاري كه آن را زشت مي داند.» (راغب اصفهاني،/270)
« عفاف يعني پديد آمدن حالتي در جان آدمي که به وسيله آن از غلبه و تسلط تمايلات سركش جلوگيري مي شود.» ( همان /573)
فمينيست ها و طرفداران برابري زن و مرد، اساساً حالات ويژة روحي زنان را نتيجة تلاش استثمارگرايانه مردان مي دانند و فطري و غريزي بودن حيا و عفاف زنان را به عنوان بستر و خاستگاه رواني حجاب، نمي پذيرند.
جان استوارت ميل مي گويد :
« طبيعت اين دو مادام که مناسبات کنوني را با هم دارند، قابل شناخت نيست. اگر مردان در جامعه بدون زن، و زنان در جامعه بدون مرد، به سر برده بودند و يا اگر جامعه اي شکل گرفته بود که در آن زنان زير سلطه مردان نبودند، آنگاه مي توانستيم دربارة تفاوت ذهني و اخلاقي زن و مرد سخن بگوييم که احتمالاً ازطبيعت آنان سرچشمه مي گيرند. آنچه را امروز طبيعت زنان مي نامند چيزي يکسره تصنعي است، زيرا محصول سرکوب در برخي جهات و تشويق در جهات ديگر است، (ميل،/32)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

ولي ديدگاه ديگر، بر طبيعي بودن حيا و عفت زن تأکيد دارد و آن را باور مشترک تمام ملتهاي جهان مي شناسد. منتسکيو بر اساس اين ديدگاه به قانونگذار، اجازه مي دهد که در صورت تأثير منفي محيط طبيعي و مشاهده بي بند و باري زنان، با تشريع قانون مناسب، به حراست از طبيعت و قانون طبيعي همت گمارد:
« تمام ملل جهان دراين عقيده مشترک هستند که زنها بايد حجب و حيا داشته باشند تا بتوانند خود داري کنند، علتش اين است که قوانين طبيعت اين طوري حکم کرده و لازم دانسته زنها محجوب باشند و بر شهوات غلبه نمايند .طبيعت مرد را طوري آفريده که تهورش زيادتر مي باشد ولي زن را طوري آفريده که خود داري و تحملش زيادتر است. بنابراين هرگز نبايد تصور کرد افسار گسيختگي زنها برطبق قوانين طبيعي است بلکه افسار گسيختگي بر خلاف قوانين طبيعت مي باشد و برعکس، حجب و حيا و خود داري مطابق قوانين طبيعت است، زيرا طبيعت ما را طوري آفريده که به نقص خود پي ببريم و به همين جهت است داراي حجب و حيا هستيم . زيرا حجب و حيا همانا خجلتي است که شخص از نقص و عدم کمال خود دارد.
حال اگر تأثير آب و هواي محلي، به قدري زياد باشد که اين قانون طبيعي يعني حجب و حيا را نقض نمايد، قانون گذاران، بايستي به وسيله وضع قوانين مخصوصي، اين نقصان را رفع کنند تا قوانين طبيعي به قوت خود باقي بماند» (منتسکيو،/ 442)
روسو نيز اعتقاد داشت که مرد و زن تمايلات جنسي نامحدود دارند. خداوند براي فروکش کردن نيروي شهوت مرد، به او عقل ارزاني داشته و به زن، حجب و حيا بخشيده است. ( آکين،/167)
در اين ميان، ديدگاه قرآن در عين بر خورداري از ويژگي مخصوص به خود، ديدگاه نخست را نمي پذيرد و طرح و نگاهي دارد كه به ديدگاه دوم نزديك تر است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

عفاف، داراي ريشه در ذات انسان


قرآن موضوع حيا و عفاف را مخصوص زنان نمي داند بلكه معتقد است كه ذات و سرشت انسان، اقتضاي حيا و عفاف را دارد. و اين محيط اجتماعي و القائات ديني- فرهنگي و يا سود جويانه نيست كه شرم از برهنگي و خطا را باعث شده است. – هر چند اين عوامل در شكوفايي يا فرو كاسته شدن آن تأثير دارند-
قرآن براي اين كه مفهوم فوق را بيان كند، براي انسان، مرحله اي را ترسيم كرده است كه در آن مرحله انسان هنوز به فرهنگ، دين روابط توليد و توزيع، مناسبات اجتماعي و رقابت و حس مالكيت و ... دست نيافته است تا از آن ها تأثير پذير باشد.
قرآن از زمان و مكاني ياد كرده است كه انسان نخستين، در قالب يك مرد به نام آدم و يك زن حيات خود را بي هيچ دغدغه فرا انساني آغاز كرده بودند.
در اين فضاي كاملاً طبيعي، آدم و همسرش به هر حال راهي را انتخاب مي كنند كه نتيجه آن فرو افتادن حجاب و آشكار شدن چيز هايي بود كه آن را بر اساس ذات و سرشت انساني خود، زشت مي دانستند، و چون زشتي را احساس كردند، در صدد پوشاندن آن بر آمدند.
« فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ» ( اعراف / 22)
«چون آدم و همسرش از آن درخت بچشيدند، شرمگاه شان پديدار گشت و آنها شروع کردند به چسباندن برگهاي بهشت بر تن خود.»
بر اساس روايتي امام صادق (ع) مي فرمايد:
«وقتي آدم و حوا از آن درخت خوردند، زيور و پوشش آنها از بدنشان جدا شد و برهنه ماندند.» (الحويزي، 2/ 12)
با اتکاء به ذاتي بودن حيا و عفاف، قرآن زنان و مردان را دعوت به عفت ورزي مي کند با اين تفاوت که عفت ورزي مردان با کنترل بر شهوت و پرهيز از چشم چراني حاصل مي آيد و حياي زن، با حريم گيريهايي که يكي از نمودهاي آن پوشش تن مي باشد. قرآن خطاب به مرداني که به دليل فقر، نمي توانندازدواج كنند، مي گويد:
« سُورَةٌ أَنْزَلْنَاهَا وَفَرَضْنَاهَا وَأَنْزَلْنَا فِيهَا آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» (نور /33)
« کساني که توان ازدواج ندارند، بايد راه عفت پيش گيرند تا خداوند با بخشش خود آنها را بي نياز گرداند.»
رفتار حضرت موسي (ع) مي تواند مصداق بارز اين نوع عفت ورزي باشد که پس از اجابت دعوت شعيب موقع رفتن به خانه ايشان، براي اين که چشمش به قد و قامت زن نامحرم نيفتد، به دختر شعيب پيشنهاد کرد که پشت سر او حرکت کند و راه خانه را به او بنماياند. اين برخورد موسي را، دختر شعيب نوعي امانتداري شمرد (همان،4/ 122) و خداوند نيز تلقي او را مورد تأييد قرار داد:
« قَالَتْ إِحْدَاهُمَا يَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الأمِينُ» (قصص/26)
«يکي از آن دو گفت: پدر ! او را، مزدوري بگير، زيرا بهترين کسي به مزدوري مي گيرد آن است که نيرومند و امين مي باشد»
قرآن در دو آية مختلف، با بياني خاص حياي زن و نيز عفاف وي را ستوده است.4

1- در داستان موسي، آنگاه كه دختر شعيب بازگشت، تا موسي را نزد پدر فرا خواند، قرآن مي گويد:
«فَجَاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاء» ( قصص/25)
« پس يکي از آن دو دختر که با شرم و حيا راه مي رفت نزد موسي (ع) آمد.»
2- قرآن به زنان سالخورده اجازه مي دهد که حجاب رويين و روپوش شان را كه زنان روي لباسهاي معمولي مي پوشند، كنار نهند.
ولي سپس مي گويد اگر به قصد عفت ورزي، خود را با آن بپوشانند، بهتراست:
«وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللاتِي لا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَاتٍ بِزِينَةٍ وَأَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ» (نور /60)
« بر زنان بازنشسته که اميدي به زناشويي ندارند، باکي نيست که روپوش خود را فرو نهند، بي آنکه زيور و آرايش خود را به نمايش گذارند و اگر عفت ورزي کنند (و آن را بپوشند) برايشان بهتر است و خداوند شنوا و داناست» .

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

حريم گيريهاي بايسته



بر اساس اظهارات و مطالعات علمي و تجربي، زنان در قدم نخست دنبال علاقة قلبي مرد هستند و انتظاردارند که مردان دنبال پيوند وجودي با آنان باشند و نه برقراري رابطه جنسي! همانگونه که تهاجم جنسي و شهواني مرد براي زن، ناخوشايند و مايه نفرت است، نگاه جنسي و شهواني او نيز برايش ننگ آور مي نمايد.
در اين رابطه اظهارات خانم سيمون دو بوار (دانشمند و حقوقدان فرانسوي) كه از يك جامعة سكولار گزارش مي دهد خواندني است وي مي گويد:
« دختران جوان دوست دارند، مردان، خود آنها را بخواهند نه بر قراري رابطه جنسي با آنان را، از اين رو نگاه هاي مردان در عين اين که آنها را مي ستايد آزار هم مي دهد، هوس مرد، به همان اندازه که تحسين است توهين هم هست. دختران طبيعتاً اگر احساس کنند مردان به بدن آن ها نظر جنسي دارند، سعي مي کنند خود را بپوشانند، شرم و حيا از همين جا معلوم مي شود.» (سيمون دو بووار،/ 56)
تخيلات جنسي ناشي از نگاه مردان به اندام زنان هم مايه شرم براي زنان است و هم عامل ترس، زيرا خطر تجاوز و تعرّض را در ذهن شان ايجاد مي كند، به همين دليل زن با تمام اعضا و جوارحش «عورت» شمرده شده است که در معناي آن ترس و حيا هر دو نهفته مي باشد.
ديدگاه ديگر اين است كه:
« وجود دو خصوصيت در زنان به آنها فرصت مي دهد که توهم جنسي مردان مايه نگراني شان باشد، نخست اين که غريزة جنسي در حال غليان ندارند که در نخستين بر خورد با مردان به ياد اشباع آن باشند. دوم اين که به صورت طبيعي و با الهام از فطرت خدادادي، پاکدامني و عفت براي آنها، از اهميت بيشتري برخوردار است، به همين دليل احساس خطر تجاوز جنسي بر لباس پوشيدن آنان اثر مي گذارد.» (پاملاآبوت،/234)
در روايت نبوي (ص) آمده است:
« الحياء عشره اجزاء فتسعه في النساء و واحد في الرجال » ( الهندي،3/ 121)
«حيا ده جزء دارد، نه تاي آن در زنان است و يکي ازآن در مردان.»
به هر حال اگر بپذيريم که نگاه صرفاً جنسي مردان به زنان آميزه اي از نفرت و ترس را در روح زن به وجود مي آورد و همين حالت روحي به او انگيزة حريم گيري و ميل به عفت ورزي مي دهد، تدابيري لازم مي نمايد که به دغدغه هاي روحي و ارزشي زنان پاسخ مثبت دهد.
قرآن در اين زمينه پيشنهادها و راهکارهايي را ارائه مي دهد که در اين مقاله تحت عنوان «گونه هاي حريم گيري» مورد بحث قرار مي گيرد و رعايت آنها منجر به تأمين عفت در حيات اجتماعي مي گردد.
حريم گيري ها به دو بخش مشترک و مختص، تقسيم مي شود، برخي مشترک ميان زن و مرد است و بعضي ويژة هر يك.
زن و مرد هر دو وظيفه دارند که از چشم چراني بپرهيزند و براي اندام جنسي خود، پوششي برگزينند که مانع رؤيت شود:
« قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِكَ أَزْكَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ (٣٠) وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ... » (نور / 30-31)
« به مؤمنان بگو چشمهاي خود را فرو گيرند و شرمگاه خود را بپوشانند، اين براي آنها پاکيزه تر است. خداوند از آنچه انجام مي دهيد آگاه است و به زنان با ايمان بگو چشمهاي خود را فرو گيرند و شرمگاه خود را بپوشانند.»

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

حفظ و پوشش اندام جنسي، همانگونه که با برهنگي تضاد دارد، با لباسي كه دراثر تنگي يا نازکي پوشش كامل به حساب نيايد نيز ناسازگار مي باشد.
عايشه مي گويد خواهرش اسماء بر پيامبر وارد شد در حالي که جامة نازک بر تن داشت، پيامبر(ص) از او رو گرداند فرمود:
« يا اسماء ان المرأه اذا بلغت المحيض لم تصلح ان يري منها إلا هذا و هذا » اشار الي وجهه و کفيه » ( ابي داوود، 4/ 131)
« اي اسماء! هر گاه زن به رشد جسمي (و به سن تکليف رسيد)، شايسته نيست از اندام او جز صورت و كف دستانش ديده شود.»
در بخش وظايف ويژه، به مردان فرمان داده شده است که سرزده و بدون اجازه به خانه کسي وارد نشوند و بدينوسيله آسايش و آزادي زنان را در خلوتگاه خانه شان بهم نزنند. زني خدمت پيامبر عرض کرد يا رسول الله، من در خانه ام وضعيتي دارم که نمي پسندم هيچ کسي مرا با آن وضع ببيند، اگر در چنين شرايطي کسي بر من وارد گرديد چه کار کنم؟ پس آيه زير نازل شد (سيوطي، 6/171)
« يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» (نور 27)
«اي کساني که ايمان آورده ايد، به خانه هايي غير از خانه خود، بدون اجازه گرفتن و سلام کردن بر اهل آن، وارد نشويد، اين براي شما بهتر است، اميد است متوجه سرّ اين فرمان بشويد.»
اگر مرد بنا است چيزي بخواهد، حق ندارد بدين بهانه، سر زده وارد خانة ديگران شود، بلكه بايد از پشت پرده يا ديوار، صدا بزند و خواسته اش را با اهل خانه درميان گذارد. (مطهري، مجموعه آثار،19/ 498 )
قرآن در مورد زنان پيامبر(ص) مي فرمايد:
«وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ» (احزاب /53)
« هرگاه از زنان پيامبر کالايي خواهيد، ازپشت پرده بخواهيد. اين براي پاکي دلهاي شما و آنان تأثير گذارتر است.»
حتي غلامان و پسران نا بالغ هم حق ندارند در ساعت هاي معين که زمان خلوت زن و شوهر است بدون کسب اجازه بر آنان وارد شوند. (مكارم شيرازي،14/ 538)
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِيَسْتَأْذِنْكُمُ الَّذِينَ مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ وَالَّذِينَ لَمْ يَبْلُغُوا الْحُلُمَ مِنْكُمْ ثَلاثَ مَرَّاتٍ مِنْ قَبْلِ صَلاةِ الْفَجْرِ وَحِينَ تَضَعُونَ ثِيَابَكُمْ مِنَ الظَّهِيرَةِ وَمِنْ بَعْدِ صَلاةِ الْعِشَاءِ ثَلاثُ عَوْرَاتٍ» (نور / 58)
«اي کساني که ايمان آورده ايد! بايد خدمتكاران و پسران نابالغ تان، در سه وقت اجازه ورود بگيرند: پيش از نماز صبح، در نيمروز موقعي که لباسهاي خود را براي استراحت بيرون مي آوريد و بعد از نماز عشاء، اين سه وقت، سه زمان اختصاصي براي شماست.»
حريم گيريهاي پيشنهادي قرآن، در مورد زنان، مربوط به رفتار، گفتار و لباس پوشيدن آنان مي شود و آميخته باهشدار و بيدار باش مي باشد.
قرآن پذيرفته است که تعامل زن و مرد در حيات اجتماعي، اجتناب ناپذير است ولي درباره محتوا، شکل و شيوه معاشرت، طرح و توصية ويژه دارد.
از اين رو، با پذيرش مشروعيت اصل گفت وگو از به کار گيري شيوه نازکي و لطافت در صدا و کلمات و جملات داراي معناي باطل و ناروا، باز مي دارد.
«يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلا مَعْرُوفًا» (احزاب / 32)
« پس در گفتار فروتنانه و با کرشمه سخن مگوئيد تا بيمار دلان به طمع نيفتند. و لحن پيراسته از باطل بر زبان جاري کنيد»
پايکوبي و خود نمايي و جلوه گري زنان و گام برداشتن به گونه اي كه صداي زيور هايي كه به پا مي بسته اند، آشكار شود، مورد نهي صريح قرآن قرار گرفته است.
« وَلا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ» (نور / 31)
« پاي بر زمين نکوبند به گونه اي که زينت پنهان داشته شان را به اطلاع ديگران برسانند!- و مردان غريبه را به خود جلب نظر نمايند-.»

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

خودنمايي – حتي اگر توسط زنان سالخورده هم صورت بگيرد – نارواست.
«وَالْقَوَاعِدُ مِنَ النِّسَاءِ اللاتِي لا يَرْجُونَ نِكَاحًا فَلَيْسَ عَلَيْهِنَّ جُنَاحٌ أَنْ يَضَعْنَ ثِيَابَهُنَّ غَيْرَ مُتَبَرِّجَات»(نور/ 60)
«زنان بازنشسته که اميد به ازدواج ندارند ، اجازه دارند که جامه هاي خود را کنار گذارند بدون اين که با زيور آلات شان به خودنمايي بپردازند.»
«وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأولَى وَأَقِمْنَ الصَّلاةَ وآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» (احزاب /33)
« به گونه خودنمايي جاهليت پيشين ، به خودنمايي نپردازيد.»
اين كه منظور از «جاهليت اولي» چيست و آن ها چه رفتاري داشته اند، نقلهاي مختلفي وجود دارد. از جمله:
1- جاهليت اولي عصر قبل از اسلام است كه در آن عصر، زنان غير از همسر خود، ارتباط دوستي با مردان ديگر نيز داشتند، با اين تفاوت كه آميزش جنسي را حق همسر خود مي دانستند ولي با دوستانش ساير ارتباطهاي جنسي را مانند بوسيدن، در آغوش كشيدن مجاز مي شمرده اند. (طبرسي، مجمع البيان، 4/356)- چيزي كه امروز در جامعة سكولار و غير ديني رواج دارد!-
2- تبرّج جاهليت اول، مربوط به زمان تولد حضرت ابراهيم(ع) مي شود که در آن زمان، زنان پيراهن هاي تزيين شده با مرواريد مي پوشيدند، در وسط راه، حرکت مي کردند و در برابر چشم مردان جلوه مي كردند. (طبرسي، جوامع الجامع، 2/321)
3- جاهليت پيشين عبارت است از فاصلة زماني هزار ساله بين ادريس و نوح که در آن روز عيدي رسميت پيدا کرد، همة مردم در آن روز گردهم جمع مي شدند و زنان خويشتن مي آراستند و اين گردهمايي و جلوه گري زمينه در آميختن زنان و مردان را فراهم مي آورد و تمايلات جنسي را مشتعل مي ساخت و به رفتار ناشايست مي انجاميد فذلک قول الله «وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الأولَى» (رازي، 15/416)
ديدگاه هاي فوق مي تواند گوياي اين باشد که تبرج همان خود نمايي با انگيزة جنسي است که سطوح گوناگون دارد، رسواترين گونه هاي آنرا خودنمايي آميخته با اختلاط و فحشا را تشکيل مي دهد که در عصرحاضر نيز بر روابط بسياري از زنان و مردان جوامع غير ديني، سايه افکنده است. گويا آية قرآن (احزاب/33) هم پيشاپيش از اين واقعيت تلخ خبر داده است، زيرا رفتار انسانها در طول تاريخ تكرار پذير است.
امام صادق (ع ) نيز با اشاره به چنين پيش بيني، ذيل آيه ياد شده مي فرمايد:
« اي سيکون جاهلية اخري» (قمي ،2/193)
«در آينده نه چندان دور، جاهليت ديگري، شكل خواهد گرفت.»
آخرين گونه حريم گيري ويژة زن، پوشش و حجاب است که تبيين فلسفه آن هدف اصلي اين مقاله مي باشد:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

هويت حجاب



ترديدي نيست که حجاب واژة عربي است و در لغت هم به معناي پرده آمده و هم به معناي پوشش، و در هر دو معنا، جلوگيري از مشاهده نهفته است.
لغت شناسان چه درگذشته مانند اسماعيل ابن حماد الجوهري (متوفاي 393 ق) در کتاب «الصحاح» (1/ 107) وچه درعصرجديد مانند صاحب «المنجد في اللغه» (1/118) به صورت همسان حجاب به معناي پوشش را مورد تأکيد قرار مي دهند، فقيهان نيز واژة حجاب را در مورد پوشش زنان بكار برده اند. البته پيشينه اين نوع كاربرد نيز دركتاب هاي لغت زمينه مطالعه دارد.
زمخشري (متوفاي 538 ه) در مقام شمارش موارد استعمال واژة حجاب مي گويد:
« ضرب الحجاب علي النساء » (زمخشري، اساس البلاغه،/73)
«واجب گرديد حجاب بر زنان.»
صاحب کتاب « منتهي الارب في لغه العرب » نيز مي گويد:
« احتجب المرأه بيوم » «يك روز است كه اين زن گام در حجاب نهاده است»
اين تعبير زماني به كار مي رود كه دختر نه سالش تمام شده باشد و اولين روز ورود او به سن بلوغ ولزوم رعايت حجاب باشد.» (صفي پور،1/ 222)
قرآن دو عامل را مكمل هم در تحقق عفاف مي داند، حريم چشم نگاه داشتن و حريم پوشش اندام، رعايت كردن.
«وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ...» (نور /31)
« وبه زنان با ايمان بگو چشمهاي خود را (ازنگاه هوس آلود ) فروگيرند، و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را – جز آن مقدار كه نمايان است – آشكار ننمايند، و(اطراف) روسري هاي خودرا برسينه خود افكنند...»

«يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لأزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ»(احزاب /59)

«اي پيامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مسلمان بگو که جلابيب خود را بر خود نزديک کنند، اين نزديکتر است به اين که شناخته شوند، پس مورد آزار قرار نگيرند.»
تعيين کميت و کيفيت حجاب، بر اساس آيات فوق، واكاوي واژه هاي کليدي «خُمُر» «جَلابيب» و«زينت» که نقش اصلي در بيان ماهيت حجاب اسلامي دارند بستگي دارد.