زن در آينه جلال و جمال

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

زن در آينه جلال و جمال

مولف : حكيم متاله آية الله عبدالله جوادى آملى

فهرست مطالب
سخن ناشر
گزارش و ستایش
پیشگفتار
مراتب تجلی حق
جمال افرینش
ابعاد و جودی زن
رحامت عامل فطریروابط اجتماعی
مبدا افرینش زن و مرد
بنای خانواده بر پایه مهر و مدیریت
فصل اول:زن در قران
طرح موضوع
زنان الگو در قران2 انبیا,الگوی انسان
فصل دوم:زن در عرفان
فصل سوم: زن در برهان
فصل چهارم:دل شبهات و روایات معارض

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

بسم الله الرحمن الرحيم

سبحان الذى اسرى بعبده ليلا من المسجد الحرام الى المسجد الاقصا الذى باركنا حوله لنريه من اياتنا انه هو السميع البصير
گرچه هر شاءنى از شؤ ون انسانى اعم از فردى و اجتماعى جايگاه و اهميت خاص به خود را دارد، ليكن برخى از آنها نسبت به بعضى ديگر از حساسيت و ويژگى برترى بهره داشته و به همين جهت نيز در معرض ‍ حوادث و وقايع بيشترى واقع است .
در بين همه امورى كه به انسان و جنبه هاى انسانى مرتبط است مساله زن همواره با پيچيدگى و غموض بيشتر همراه بوده است . حقيقتى كه در طول تاريخ فراز و نشيبهاى فراوانى را تحمل كرده و از زنده به گور شدن تا خدايى كردن را به خود ديده است . زن غير از حقيقت انسانى چهره هاى مختلف ديگرى را نيز در خود دارد كه بايستى آن جلوه هاى مختلف كشف ، و آن صورتهاى گوناگون هويدا شود تا آن گونه كه هست شناخته و معرفى شود.
بدون شك قلم هاى روان و زبانهاى گويايى به حركت در آمده تا بتوانند چهره اعجاب انگيز زن را ترسيم نموده و او را از هاله هاى ابهامى كه به دور او تنيده شده رهايى بخشند، ليكن چه بسا نه تنها گردش آن قلم ها و چرخش آن زبانها رفع حجابى نكرده بلكه وضع غطائى نموده كه بر آن تيرگى افزوده و بر آن ظلمت افروخته است .
گرچه بايد اذعان نمود كه سخن گفتن پيرامون اين پديده همواره با صعبوت همراه و با دشوارى هم پاست ليكن فروغ تابناك وحى و شعاع تابنده دين فضاى تيره را روشن و ذهن كدر را نورانى مى كند. آنها كه پيرامون معرفت به اين پديده ، بدون سلاح وحى حركت كرده يا مى كنند و يا بدون تمسك به ريسمان الهى گام بر مى دارند بايد بدانند كه اين راه ، طولانى و اين وادى ، ظلمانى است . و تلاش آنها جز بر حيرت و كوشش آنها جز بر گمراهى نمى افزايد.
دين كه سيماى زن را در حجاب عفاف و جلباب طهارت معرفى مى كند ميادين جمال و صحارى جلال را برابر او مى گذارد تا جنبه هاى مختلف هستى او را بالنده و شؤ ون وجودى او را جلوه گر سازد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

برخى كه غبار غفلت بر عقل و غمام شهوت بر قلب دارند با انديشه اى برگرفته از جهل و فكرى برخاسته از وهم در صدد ارائه چهره اى از زن هستند كه نه تنها كمالات شايسته او را تاءمين نمى كند، بلكه بذر تباهى و تخم فساد را در متن حيات اجتماعى ريخته كه از آن چيزى جز شجره خبيثه رذيلت به بار نمى آيد. همانگونه كه افكار انجمادى و آراى ارتجاعى احيانا موجب آن مى شود كه زن نه تنها به حد كمال خود نرسد، بلكه بسيارى از كمالات را كه جامعه در مسير تعالى و رشد بدان نيازمند است از دست بدهد.
انقلاب شكوهمند اسلامى ايران كه هزارها تجربه را در درون خود نهفته دارد، حركت زنان و نهضت مؤ ثر آنها در ميدانهاى مختلف فرهنگى ، اجتماعى ، سياسى و علمى را به عنوان يكى از بهترين شاخص هاى انقلاب عظيم اسلامى ما اعلام داشته و مسير تعالى و شكوفايى جامعه را بعضا در پرتو حركت خردمندانه و سير هوشيارانه زنان جامعه اسلامى معرفى مى نمايد. ليكن بايد از اين تجربه بهره گرفته ضمن حفظ و ترميم ، آن را بالنده نگه داشت .
كتاب حاضر كه يكى از تاءليفات زنده و ماندگار حكيم فرزانه و مفسر يگانه حضرت آية الله جوادى آملى - دام ظله - است ، بررسى اين حقيقت و تحليل اين واقعيت است .
كتاب حاضر مجموعه درسهايى است كه استاد مؤ لف در مركز دينى و فرهنگى ارزشمند جامعه الزهراى قم در بين محصلين و فضلاى آن مركز داشته و مورد مطالعه و مداقه قرار داده شده است ، مطالب اين كتاب ارزشمند را مى توان به پنج بخش تقسيم كرد:

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

بخش اول : مقدمه اى مبسوط، عقلى و استوار است كه در برگيرنده اساس و اصول حاكم در اين كتاب بوده و نقش راهنماى اين مجموعه را به عهده دارد كه در پايان اين مقدمه فلسفه نامگذارى كتاب - زن در آينه جلال و جمال را تشريح نموده است . اين مقدمه تماما از قلم حضرت مؤ لف - دام ظله - چكيده است .
بخش دوم : شناسايى و معرفى زن در كتاب الهى قرآن مجيد است . گرچه در آغاز آن تذكر داده شده است كه منظور بررسى اين حقيقت از ديدگاه قرآن و عترت است .
بخش سوم : كه تحت عنوان زن در عرفان است ، بررسى شخصيت زن از ديدگاه عرفان ناب اسلامى كه در دامان اسلام پرورش يافته و سخنانى بار يافته از قرآن و وحى دارند مى باشند.
بخش چهارم : در اين بخش از كتاب هويت زن از ديدگاه برهان توسط عقل پيوسته با وحى و نه گسسته از آن تشريح مى شود.
بخش پنجم : و در بخش پايانى ، فصل الخطاب كتاب كه پاسخ آخرين شبهات و ابهامات ارائه شده از مراكز مختلف مى باشد، به قلم فرزانه خود استاد - دام ضله - تحرير گرديده و در پى آن به توضيح و تحليل روايات وارده و احكامى كه در موضوع زن جاى بحث و نقد و نظر بوده و در ضمن درس مطرح شده پرداخته است .
ويراستارى مجموعه اين كتاب و تصحيح و تنظيم دروس آن را جناب حجة الاسلام آقاى محمود لطيفى به عهده داشته كه با تلاش مجدانه خويش در انتشار اين اثر حياتى و ارزشمند سهيم بوده است .
اكنون كه اين توفيق نصيب مركز نشر اسراء شده تا كليه آثار حضرت آية الله جوادى آملى را منتشر سازد، اعلام مى دارد: اين مركز تلاش نموده است بعد از انتشار اين كتاب در سال 1370، نقطه نظرهايى راجع به همين كتاب و همچنين شبهات و نظريات ديگرى كه در ارتباط با شخصيت زن بوده از مراكز مختلف جمع آورى و به محضر استاد - دام ظله - تقديم نموده تا حضرتشان با اضافاتى كه مى فرمايند و با تكميل نظريات و همچنين پاسخ گويى به شبهات جديد، كتاب را در اين دوره از انتشارش جامع تر و زنده تر عرضه كند.
و لذا در اين طبع براى محققين و جستارگران اين گونه مسائل اضافاتى كه افاضات استاد مكرم - دام ظله - مى باشد روشن و آشكار خواهد بود.
در پايان از همه كسانى كه مركز نشر اسراء را در انتشار اين مهم يارى داده اند تقدير كرده و آرزوى عزت و سربلندى نظام اسلامى تحت زعامت رهبر معظم انقلاب ، حضرت آية الله خامنه اى - مد ظله العالى - و تعالى ارواح طيبه شهدا و روح متعالى امام شهيدان امام خمينى - قدس سره - را از درگاه احديت مسئلت داريم .

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

گزارش و ستايش
1 - كتاب حاضر عصاره مباحثى است كه در سال تحصيلى 69-1368 در جامعة الزهراء عليه السلام قم تدريس شد.
محصلان آن را خواهران طلبه اى تشكيل مى دادند كه از لحاظ معقول و منقول در سطوح عالى اشتغال داشتند.
2 - نقد برخى از شبهات فقهى ، تفسيرى و...با همكارى اين دانش پژوهان صورت پذيرفت .
چنانكه رنج پياده كردن از نوار و ويرايش ابتدايى و تصحيح و تنظيم مقدماتى را در كمال خلوص تقبل فرموده اند.
لذا از مسؤ ولين گرانقدر جامعه الزهرا عليه السلام و مدرسان و محصلان اين مركز علمى صميمانه سپاسگزارى مى شود.
3 - بخش مهم مطالب اين پيشگفتار ثمره سمينارى بود كه از طرف مسؤ ولين محترم صدا و سيماى جمهورى اسلامى ايران پيرامون اعتلاى زن و سيرت و سنت اسلامى وى در رفتار و گفتار و نوشتار و ارائه هنر ممدوح و ايجاد مهر و انعطاف در جامعه با كمال تحرز از تهتك و نهايت تنزه از غرب زدگى و...برگزار شد كه از زحمات بى شائبه آنان به اميد تكامل اين نهاد و تكميل ديگران خالصانه تقدير مى شود.
4 - بخش ديگر از مباحث اين مقدمه پاسخ به چند سؤ ال علمى بود كه از طرف مسؤ ول ارجمند مركز مطالعات مسائل زنان ، ارائه شد كه چون حاوى معارف بلند قرآنى بود سهم مستقلى از اين مطالب را به خود اختصاص داد كه ضمن مسالت سعادت و كاميابى كارگزاران آن كانون تحقيق در معرفت جلال و جمال زن از كوشش بليغ آنان تشكر مى شود.
5 - ويرايش نهايى و تصحيح و تنظيم كامل و اشراف عالمانه به عهده حجه الاسلام آقاى محمود لطيفى از مدرسين محترم جامعه الزهرا عليه السلام بود كه اميد است در كار خويش مصيب و در نزد خداى جهان مثاب باشند.
6 - طبع مصحح و هنرمندانه اين اثر را مركز نشر فرهنگى رجاء به عهده دارد كه با رجاى واثق صلاح و فلاح و نجاح آن مسالت مى شود.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

پيشگفتار
بسم الله الرحمن الرحيم و به نستعين
قال اميرالمومنين على عليه السلام : عقول النساء فى جمالهن و جمال الرجال فى عقولهم . ⁽¹⁾
هر موجودى مظهر نامى از نامهاى الهى است ، زيرا خلقت كه از اوصاف فعلى خداست نه از اوصاف ذاتى وى ، عبارت است از تجلى خالق در چهره مخلوقهاى گوناگون ؛ چنانكه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرموده است : الحمدلله المتجلى لخلقه بخلقه ⁽²⁾ عنوان تجلى از لطيف ترين تعبيرهاى عرفانى است كه قرآن و عترت از آن ياد كرده اند، و سالكان دور انديش و درون بين را به خود جذب نموده است ، چون سالك محب بيش ‍ از باحث متفكر از نشانه مقصود آگاه بوده و از آن لذت مى برد و هرگز به شنيدن بانگ جرس كاروان كوى حق بسنده نمى كند بلكه مى كوشد تا از علم به عين آرد و از گوش به آغوش .

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مراتب تجلى حق
تجلى حق چون مقول به تشكيك است مراتب گوناگونى دارد كه برخى از آنها مايه فرو ريختن كوه استوار كه خود نگهدار و راسى زمين است مى باشد.
فلما تجلى ربه للجبل جعله دكا وخر موسى صعقا ⁽³⁾
چون پروردگار موسى بر كوه جلوه نمود آن را ريز ريز ساخت و موسى بيهوش بر زمين افتاد.
و بعضى از آنها پايه برپايى پاشكستگان بوده و آنها را از حضيض ذلت به ذروه عزت مى رساند چنانكه رفع مستضعفان و وضع مستكبران ⁽⁴⁾ هر دو بر اين اساس است .
تشكيكى كه در درجات تجلى مشهود است به مراتب ظهور بر مى گردد كه عرفان با آن تاءمين مى شود نه مراتب وجود كه حكمت متعاليه بر آن اساس ‍ تنظيم مى گردد؛ زيرا جهان آفرينش با همه شؤ ون گوناگون خويش كمتر از آن است كه در اصل هستى سهيم بوده و در آن ، همتاى خداى بى همتاى خود باشد، پس شدت و ضعف آن در ظهور و نمود است نه در وجود و بود.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

تجلى حق گاهى مايه موت است و زمانى پايه حيات چنانكه فرشته مرگ مانند ملك زندگى هر دو تجلى خدايند كه يكى هنگام جان دادن به زنده ها ظهور مى كند و ديگرى هنگام جان يافتن از آنها، لذا حضرت امام سجاد عليه السلام جريان قبض روح انسان توسط حضرت عزرائيل عليه السلام را به عنوان تجلى فرشته مرگ از پرده هاى غيب ياد كرده و چنين مى فرمايد: ...و تجلى ملك الموت لقبضها من حجب الغيوب ⁽⁵⁾ از اين رهگذر اماته حق تجلى اوست چنانكه احياى وى تجلى اوست .
مناسبترين تعبير از جهان امكان همان عبارت آيت ، به معناى علامت و نشانه است كه فرهنگ غنى و قوى قرآن با آن همراه است و چون هر موجود امكانى به تمام ذات و صفت و فعل خود نشانه خداى بى نشان است پس از خود چيزى ندارد زيرا در آن حال حاجب مى بود نه آيت ، براى آن كه هيچ مستقلى غير خود را نشان نمى دهد، چه اين كه پندار استقلال نيز پرده شهود است و نمى گذارد خداى متجلى را مشاهده نمود با اين كه به هر سمت و سوى كه بنگريد چهره فيض خدا آشكار است :

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

اينما تولوا فثم وجه الله ⁽⁶⁾
به هر سو رو كنيد آنجا روى خداست .
ولى انسان مختال و متوهم كه در پرده پندار خودبينى يا ديگر بينى به سر مى برد از ديدار حق محروم است .
چون خداوند بسيط الحقيقه است و هيچگونه كثرت و تعدد در او راه ندارد لذا اوصاف ذاتى وى عين ذات او بوده ، چنانكه عين هم اند بنابراين اسماى حسناى او همگى آيت همان ذات يگانه و يكتا است يعنى هر اسمى همه كمالهاى ذاتى و وصفى و فعلى را بهمراه دارد و تفاوت نامهاى الهى گذشته از محيط و محاط بودن و صرف نظر از تقسيمهاى ديگر فقط در ظهور و خفاى كمالهاست . يعنى هر اسمى واجد تمام كمالهاى الهى بوده و مظهر همه آنهاست ليكن در ظهور و خفاى آن كمالها بين اسماء اختلاف است ، بنابراين مظهر هر نامى كمالهاى اسامى ديگر را داراست گرچه فعلا كمالهاى مزبور در او ظهور ندارد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

يا ايها الذين آمنوا استجيبوا لله و للرسول اذا دعاكم لما يحييكم ⁽⁸⁾
اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون خدا و پيامبر، شما را به چيزى فرا خواندند كه به شما حيات مى بخشد، آنان را اجابت كنيد.
اين آيه در سياق آيات قتال و دفاع نازل شده است و براى دفع تو هم كسانى كه مرگ در راه خدا را نابودى دانسته و جهاد و دفاع را زوال مى پنداشتند سند گويايى است و عصاره مضمون آن اين است كه جنگ در برابر زور و قيام در قبال قهر و اقدام در صحنه نبرد با باطل ، گرچه مظهر جلال الهى است ليكن صلح با حق و تسليم در برابر قسط و عدل و تاءمين حيات خود و ديگران را كه همگى از مظاهر جمال خدا به شمار مى آيند، به همراه دارد البته تمام دستورهاى آسمانى حيات بخش بوده و حيات بخشى اختصاصى به جهاد و دفاع ندارد ليكن آيه مزبور در جريان جنگ با باطل و ايثار و نثار در راه حق نازل شده است كه هنگام بسيج نيرو به صحنه پيكار مى فرمايد: پذيرش دعوت مناديان دفاع ، زندگى شما را تثبيت مى نمايد چنانكه بعد از قيام و اقدام و جهاد و اجتهاد و حضور در صحنه ستم ستيزى و نيل به مقام شامخ شهادت مى فرمايد:
و لا تحسبن الذين قتلوا فى سبيل الله امواتا بل احياء عند ربهم يرزقون ⁽⁹⁾
هرگز كسانى را كه در راه خدا كشته شده اند، مرده مپندار، بلكه زنده اند كه نزد پروردگار شان روزى داده مى شوند.
پس دفاع كه مظهر جلال خداست عامل تضمين كننده حيات فردى و جمعى و ضامن زندگى سالم دنيا و آخرت خواهد بود و اين همان استتار جمال در جامه جلال و اشتمال كسوت جلال بر هسته مركزى جمال است .
توجه به اين نكته لازم است كه هماهنگى قهر و مهر و همبستگى جلال و جمال اختصاصى به مسائل ياد شده از قبيل قصاص و دفاع ندارد بلكه در سراسر شريعت نهفته و در سراسر شؤ ون آن مشهود است . به طورى كه هر ارادتى در كراهت نهفته است و هر اشتياقى در انزجار مستتر است لذا گاهى مى فرمايد: