✸✸✸ آثار یاد مرگ و آسان شدن سکرات آن ✸✸✸

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

چکیده

خداوند روح انسان را جاودانه قرار داده است و انسان به واسطه مرگ، از سیر تکاملی به سوی جهان آخرت انتقال می‌یابد.
از این رو انسان نباید این تکامل را نادیده بگیرد و لازم است که خود را در این دنیا برای آخرت جاودانه آماده کند. به طوری که همانند اولیای الهی مرگ در نظرش همچون نوشیدن شربت، برایش آسان شود.
شخصی که کافر است و قیامت را انکار می‌کند، مرگ را به معنای نابودی تلقی می‌کند و به همین جهت از مردن واهمه دارد.
بنابراین عوامل مختلفی همچون نداشتن شناخت صحیح از مرگ، نداشتن ایمان، ارتکاب گناهان، فراهم نکردن توشه سفر برای آخرت باعث وحشت از مرگ می‌شود و هر اندازه ایمان و عمل، بیشتر باشد ترس از آن کاهش می‌یابد.
در روایات با عبارتهای مختلفی، یاد مرگ و قیامت مورد تأکید قرار گرفته و نسبت به غفلت از آن هشدار داده است.
توجه به این امر از اهمیّت خاصی برخوردار بوده تا جایی که جهت زندگی را مشخص می‌کند و زمینه را برای خودسازی و آمادگی برای مرگ، به وجود می‌آورد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

فهرست :

یاد مرگ و قیامت، آثار گوناگونی دارد از جمله:

1. بیداری از غفلت و نابودی شهوات
2. از بین رفتن زیاده خواهی
3. صبر بر مصیبت‌ها
4. محشور شدن با شهدا
5. زنده شدن دل و آسان شدن مرگ
6. بی اعتنایی به دنیا و آمرزش گناهان
7. رغبت داشتن بر انجام عمل صالح

و برای آسان شدن سکرات مرگ و اینکه اعمال را به آسانی محاسبه کنند نیاز به عملکردهایی دارد که در آیات و روایات وارد شده و هر فردی به نوبه خود باید آن‌ها را انجام بدهد از جمله این آیات که در قرآن آمده در سوره مبارکه ق می‌باشد و آن‌ها عبارتند از:

1. پیوند خویشاوندی و نیکی به والدین
2. اطعام و لباس دادنِ مومن
3. محبت داشتن به حضرت علی علیه السلام
4. تذکر دادن مردم به وسیله آیات قرآن کریم
5. تسبیح قبل از طلوع خورشید و غروب آن و توجه به نمازهای پنج گانه و نمازهای نافله
6. صبر و شکیبایی در برابر مشکلات و افراد لجوج
7. عبرت گرفتن از پیشینیان و داشتن گوش شنوا
8. ترس از خداوند در نهان و آشکار و ترک گناه در خلوت و قلب تائب
9. به یاد بهشت بودن و طلب آن از خداوند و تلاش برای آن
10. اجابت نکردن دعوتهای شیطانی
11. رعایت حقوق مخلوق و دوری از شک در اصول عقاید
12. توجه به رفتار و گفتار خود
13. توجه به علم و احاطه همه جانبه خداوند نسبت به افکار و اعمال انسان
14. اندیشه و تفکر در قیامت
15. تفکر در آیات آفاقی و بازگشت به سوی خدا.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

مقدمه

زندگی انسان سراسر غفلت است و چیزی که انسان را از این غفلت نجات می‌دهد یاد مرگ بودن است چرا که اگر انسان زیاد به یاد مرگ باشد او را از ورطی گناه دور می‌کند و باعث تذکّر و تنبّه است که هدف را فراموش نکند و اعمال و تصمیمهای خویش را با توجه به هدف تنظیم کند.
حضرت علی علیه السلام می‌فرماید:
«فامّا اتّباعُ الهَوی فَیصُدُّ عن الحقّ و امّا طولُ الامَلِ فَیُنسِی الآخرة»
من برای دو چیز بر شما هراسانم: یکی پیروی از هوا و هوس‌ها و دیگری آرزوهای طولانی. زیرا هواپرستی شما را از حق‌پرستی و آرزوهای طولانی شما را از یاد قیامت جدا می‌کند.

در حدیث دیگر آن حضرت می‌فرماید:
«اکثَرُ النّاس أملًا اقلّهم لِلموتِ ذِکراً»
کسانی که آرزوهای طولانی بیشتری دارند، آنانی هستند که کمتر یاد مرگ و قیامت می‌باشند.

استفاده می‌شود که انسان اقرار و اعتراف کند بر اینکه بنده خدا است و مالک حقیقی خداوند است و هر گونه تصرفی که بخواهد در ملک خود انجام می‌دهد و باید انسان بداند این جهان گذرا است نه دار بقا و همه بسوی مالک حقیقی که خداوند است بازگشت خواهیم کرد؛
و در حقیقت توجه به خدا و یاد مرگ بهترین وسیله‌ای است که هر گونه ناگواری‌ها را سهل و آسان نموده و نیروی انسانی را در مقابل مصیبتهای طاقت فرسا تقویت می‌کند در نتیجه انسان در برابر مشقت‌ها و مصیبت‌ها بردبار و صبور گردد؛
و برای تقویت کردن این مسئله باید در درجه اول به ضرورت قیامت معتقد و در دلش عجین شده باشد و از عواملی که باعث ترس از مرگ می‌شود دوری جست.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

ضرورت یاد مرگ و قیامت

مرگ، امری است حتمی و یقینی. انسان‌ها با تمام اختلافهایی که دارند، عاقبت در یک نقطه، به هم خواهند رسید و آن پایان زندگی است، خواه زندگی با فقر باشد یا غنی، همراه با خوشبختی باشد یا بدبختی.
کسی از مردم جهان نیست که در حتمی بودن وقوع مرگ اختلاف نظر داشته باشند و انسان با مرگ است، که به تمام وعده‌های خداوند، یقین پیدا می‌کند.
آنجا که در سوره حجر آیه 99 می‌فرماید:
وَاعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّی یَأْتِیَکَ الْیَقینُ پروردگار خویش را عبادت کن تا یقین (مرگ) به تو برسد؛
و در سوره مدثر آیات 46 و 47 می‌فرماید:
وَ کُنَّا نُکَذِّبُ به یومِ الدّینِ حَتَّی اتینَا الْیَقینُ و روز جزا را تکذیب می‌کردیم تا یقین (مرگ) به ما رسید.

امام علی (علیه السلام) با هشدار به اینکه مرگ فراگیر است، می‌فرماید خودتان را برای آن آماده کنید:

عِبَادَ اللَّهِ إِنَّ الْمَوْتَ لَیْسَ مِنْهُ فَوْتٌ فَاحْذَرُوا قَبْلَ وُقُوعِهِ وَ أَعِدُّوا لَهُ عُدَّتَهُ فَإِنَّکُمْ طَرْدُ الْمَوْتِ إِنْ أَقَمْتُمْ لَهُ أَخَذَکُمْ وَ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنْهُ أَدْرَکَکُمْ وَ هُوَ أَلْزَمُ لَکُمْ مِنْ ظِلِّکُمْ الْمَوْتُ مَعْقُودٌ بِنَوَاصِیکُمْ وَ الدُّنْیَا تُطْوَی خَلْفَکُمْ فَأَکْثِرُوا ذِکْرَ الْمَوْتِ عِنْدَ مَا تُنَازِعُکُمْ إِلَیْهِ أَنْفُسُکُمْ مِنَ الشَّهَوَاتِ وَ کَفَی بِالْمَوْتِ وَاعِظاً وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص کَثِیراً مَا یُوصِی أَصْحَابَهُ به ذکرِ الْمَوْتِ فَیَقُولُ أَکْثِرُوا ذِکْرَ الْمَوْتِ فَإِنَّهُ هَادِمُ اللَّذَّاتِ حَائِلٌ بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ الشَّهَوَات

بندگان خدا از مرگ رهائی نیست پس پیش از فرا رسیدن آن ترس و احتیاط را مراعات کنید و توشه لازم آن را آماده نمائید که شما هدف مرگ قرار گرفته‌اید اگر بایستید شما را می‌گیرد و اگر فرار کنید شما را بدست می‌آورد و مرگ از سایه شما برای شما لازم‌تر و نزدیک‌تر است مرگ به پیشانی شما نوشته شده و دنیا پس از شما درنوردیده خواهد شد.
بنا بر این هنگامی که هواهای نفسانی و شهوات هجوم می‌آورند، مرگ را بسیار یادآور شوید که مرگ برای وعظ و پند کفایت می‌کند؛ و رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله اکثر اوقات اصحابش را به یاد مرگ توصیه می‌فرمود و دستور می‌دادند زیاد در یاد مرگ باشید که او لذت‌ها را از بین می‌برد و میان شما و شهوات شما حائل و مانع می‌شود.

البته یاد مرگ هنگامی سودمند است که به دنبال آن عمل باشد. علی علیه السلام فرمود:

طُوبی لِمَنْ ذَکَرَ الْمَعادَ وَ عَمِلَ لِلْحِسابِ وَ قَنِعَ بِالْکِفافِ وَ رَضِیَ عَنِ اللَّه
خوشا به حال کسی که معاد را به یاد آورد، برای روز حساب کار کند و به حدّ کفاف قانع و از خداوند خشنود باشد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

مرگ از دیدگاه علی علیه السلام


حضرت علی علیه السلام می‌فرماید:
«مرگ در نظر من، مانند نوشیدن شربت خنکی است که انسان در روز بسیار گرم بیاشامد.»
و نیز فرمود:
«به خدا قسم که اشتیاق فرزند ابوطالب به مرگ، زیادتر از اشتیاق طفل به پستان مادر است.»
و در هنگام شهادت فرمود:
«فُزْتُ وَ رَبِّ الْکَعْبَةِ» سوگند به خدای کعبه که رستگار شدم.

همچنین حضرت علی علیه السلام فرمود:
چون فرشته مرگ برای قبض روح ابراهیم خلیل اللَّه علیه السلام آمد، سلام کرد، حضرت جواب سلام او را داد و فرمود: آمدی مرا به سوی پروردگارم بخوانی که به اختیار قبول کنم یا به اضطرار شربت مرگ بنوشم؟ گفت: آمده‌ام با اختیار، تو را نزد پروردگارت ببرم، پس اجابت کن!.
ابراهیم فرمود: آیا دیده‌ای دوست و یار مهربانی دوست خود را بمیراند؟ پاسخ آمد: ای ابراهیم! هیچ، دیده‌ای که یار مهربانی از دیدار محبوبش گریزان باشد و ملاقات با او را ناپسند دارد، همانا حبیب دوست دارد محبوب خود را ملاقات کند.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

حقیقت مرگ از دیدگاه معصومین علیهم السلام


انسان بدون آنکه خودش بخواهد، به دنیا می‌آید در حالی که نه درکی دارد و نه توانی؛ و با سپری شدن زمان، رشد می‌یابد و با جهان اطرافش آشنا می‌شود و بعد از اینکه جزئیات را ادراک کرد می‌تواند کلیات را هم درک کند. با شکوفایی استعدادها به ندرت مراحل عالی را کسب می‌کند و چه بسا به پیشرفتهای علمی هم دست می‌یابد.
حضرت علی (علیه السلام) فرمود:
وَ اعْلَمْ انَّکَ انَّما خُلِقْتَ لِلْاخِرَةِ لالِلدُّنْیا
آگاه باش که تو برای عالم آخرت آفریده شده‌ای نه برای دنیا.
از حضرت جواد (علیه السلام) درباره مرگ سؤال شد، آن حضرت در جواب فرمود:
همانا (مرگ) خوابی است که هر شب به سراغتان می‌آید، با این تفاوت که این طولانی‌تر است و شخص از آن بیدار نمی‌شود مگر روز قیامت، حال برای کسی که در خواب خویش شادیهای وصف ناپذیر و ترسهای بی‌اندازه می‌بیند؛ این حالت شادی و ترس چگونه است، مرگ نیز همان طور است.
همچنین امام زین العابدین (علیه السلام) از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) چنین نقل می‌کند:
انَّ الدُّنْیا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَ جَنَّةُ الْکافِرِ وَ الْمَوْتُ جِسْرُ هؤُلاءِ الی جَنَّاتِهِمْ وَ جِسْرُ هؤُلاءِ الی جَحیمِهِمْ
دنیا، زندان مؤمن و بهشت کافر است و مرگ برای مؤمنان پلی برای رسیدن به بهشت و برای کافران پلی به سوی جهنّم است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

آثار یاد مرگ و قیامت


با توجه به ترس ارزشمند مؤمنان از مرگ، یاد آن بسیار سفارش شده است چرا که اگر انسان، پیوسته به یاد مرگ باشد، خود را برای آن لحظه آماده می‌کند، و سعی و تلاش در این دارد که از گناهان و زشتی‌هایی که سبب عذاب اخروی می‌شود، اجتناب می‌ورزد.
علاوه بر آن، یاد مرگ باعث می‌شود که در برابر سختی‌های دنیا آرامش یابد چون با یاد مرگ پایان پذیری مصیبت‌ها را نشان می‌دهد و تحمّل آن‌ها را آسان می‌سازد.
اگر به دنبال یاد مرگ و قیامت، عمل باشد و یا دست کم انسان با توجه خاص و با دیده عبرت به مرگ نظر کند آثار و ثمره‌های گوناگونی برای او ایجاد خواهد شد که روایات زیر نشان دهنده گوشه‌ای از آثار یاد مرگ است:

1. رغبت داشتن بر انجام عمل صالح


امام صادق علیه السلام به ابو بصیر فرمود:

أَ مَا تَحْزَنُ أَ مَا تَهُمُّ أَ مَا تَأْلَمُ قُلْتُ بَلَی وَ اللَّهِ قَالَ فَإِذَا کَانَ ذَلِکَ مِنْکَ فَاذْکُرِ الْمَوْتَ وَ وَحْدَتَکَ فِی قَبْرِکَ وَ سَیَلَانَ عَیْنَیْکَ عَلَی خَدَّیْکَ وَ تَقَطُّعَ أَوْصَالِکَ وَ أَکْلَ الدُّودِ مِنْ لَحْمِکَ وَ بِلَاکَ وَ انْقِطَاعَکَ عَنِ الدُّنْیَا فَإِنَّ ذَلِکَ یَحُثُّکَ عَلَی الْعَمَلِ وَ یُرَوِّعُکَ عَنْ کَثِیرٍ مِنَ الْحِرْصِ عَلَی الدُّنْیَا

آیا اندوهگین نمی‌شوی؟ مهموم نمی‌گردی؟ به رنج گرفتار نمی‌آیی؟ ابو بصیر عرض کرد: آری.
امام فرمود: هرگاه چنین شد، مرگ و تنهایی قبر را یاد آور. روزی را یاد کن که چشم‌هایت از حدقه درآمده بر گونه‌ات می‌افتد و بندبند بدنت از هم جدا می‌شود و کرم‌ها گوشت بدنت را می‌خورند و از دنیا بریده می‌گردی. یاد این مطالب تو را بر عمل تشویق می‌کند و از حرص بر دنیا بازمی‌دارد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

آثار یاد مرگ و قیامت

2. از بین رفتن زیاده خواهی


امام علی علیه السلام فرمود:
مَنْ أَکْثَرَ ذِکْرَ الْمَوْتِ رَضِیَ مِنَ الدُّنْیَا بِالْیَسِیر - آنکه فراوان به یاد مرگ باشد باندکی از دنیا خوشنود شود.
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:
أکثروا ذکر الموت فإنّه یمحّص الذّنوب و یزهّد فی الدّنیا فإن ذکرتموه عند الغنی هدمه و إن ذکرتموه عند الفقر أرضاکم بعیشکم.
مرگ را بسیار به یاد آرید زیرا یاد مرگ گناهان را پاک می‌کند و حرص دنیا را کم می‌کند، اگر مرگ را به هنگام توانگری به یاد آرید اهمیت آن را کم می‌کند و اگر به هنگام تنگدستی یاد کنید، شما را از زندگی‌تان خشنود می‌سازد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

آثار یاد مرگ و قیامت


3. صبر بر مصیبت‌ها


مرگ را زیاد یاد کنید، روزی را که از قبرها خارج می‌شوید و در پیشگاه خدای عزوجل می‌ایستید (یادآور شوید) که مصیبت‌ها را بر شما آسان می‌گرداند.

4. محشور شدن با شهدا


وَ سَأَلَهُ بَعْضُهُمْ فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَلْ یُحْشَرُ مَعَ الشُّهَدَاءِ أَحَدٌ قَالَ نَعَمْ مَنْ یَذْکُرُ الْمَوْتَ فِی الْیَوْمِ وَ اللَّیْلَةِ عِشْرِینَ مَرَّة
اهمیت یاد مرگ چنان است که از رسول خدا صلی الله علیه و آله سؤال شد: آیا کسی با شهدا محشور می‌شود؟ ایشان فرمود:
آری، آن کس که در شبانه روز بیست بار مرگ را یاد کند.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

آثار یاد مرگ و قیامت

5. زنده شدن دل و آسان شدن مرگ


پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:
اکْثِرُوا ذِکْرَالْمَوْتِ، فَما مِنْ عَبْدٍ اکْثَرَ ذِکْرَهُ الَّا احْیَی اللَّهُ قَلْبَهُ وَ هَوَّنَ عَلَیْهِ الْمَوْتَ
زیاد به یاد مرگ باشید، پس بنده‌ای که زیاد به یاد مرگ باشد خداوند دل او را زنده و مرگ را بر او آسان می‌کند.

6. بی اعتنایی به دنیا و آمرزش گناهان


رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در جای دیگر، پس از تأکید نسبت به «یاد مرگ بودن» فرمود:
فَانَّهُ یُمَحِّصُ الذُّنُوبَ وَ یُزَهِّدُ فِی الدُّنْیا، فَانْ ذَکَرْتُمُوهُ عِنْدَ الْغِنی هَدَمَهُ وَ انْ ذَکَرْتُمُوهُ عِنْدَ الْفَقْرِ ارْضاکُمْ بِعَیْشِکُم
همانا، بسیار به یاد مرگ بودن، گناهان را پاک می‌کند و (انسان را) در دنیا زاهد بار می‌آورد.اگر هنگام بی‌نیازی به یاد مرگ بیفتید (احساس) بی‌نیازی را نابود می‌کند و اگر هنگام فقر به یاد آن بیفتید شما را به زندگی‌تان، راضی می‌نماید.

حضرت علی (علیه السلام) نیز فرمود:
مَنْ ذَکَرَ الْمَوْتَ رَضِیَ مِنَ الدُّنْیا بِالْیَسیرِ
کسی که مرگ را یاد کند، به کم از دنیا رضایت می‌دهد.