【 ✿】 مهدویت در آیینه قرآن 【 ✿】

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

ج: تأویل و بطن آیات در مورد مهدویت:

بررسی:


در این گونه روایات مقصود از باطن می‌تواند همان معنایی باشد که علامه معرفت در معنای بطن فرموده‌اند که با انجام چهار مرحله (به دست آوردن هدف آیه، الغای خصوصیت از آیه،‌ استباط قاعده کلی از آیه تطبیق آیه بر مصادیق جدید در هر عصر) صورت می‌گیرد.
مثلاً در روایت دوم از شأن نزول آیه که مسأله جنگ بدر است الغاء خصوصیت شده و یک قاعده کلی به دست آمده که اراده الهی بر تحقق حق با کلمات الهی و قطع دنباله کافران است؛ و این مطلب بر مصداق کامل آن در زمان امام عصر (ع) تطبیق شده است؛
و تعبیر «یرید» که مضارع است و دلالت بر استمرار اراده الهی به صورت سنت الهی دارد می‌تواند قرینه این تفسیر باطنی آیه باشد؛ و نیز در روایت سوم که در مورد جنگ ایران و روم است الغاء خصوصیت شده و با اخد قاعده کلی برای خوشحالی مؤمنان بعد از پیروزی بر خوشحالی مؤمنان در هنگام قیام امام عصر (ع) و پیروزی یاران او تطبیق شده است؛ و نیز در مورد روایت چهارم که بعد از هجرت پیامبر (ص) از مکه به مدینه و بازگشت مجدد ایشان را وعده می‌دهد الغاء خصوصیت شده و با اخذ قاعده کلی، بر بازگشت مؤمنان در رجعت تطبیق شده است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

د: آیات مرتبط با مهدویت:


در این جا مقصود آیاتی است که در احادیث به گونه‌ای با مسائل و موضوعات مهدویت مرتبط شده است اما از نوع تفسیر، تطبیق و تأویل نیست. که به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. تشبیه جریان مهدویت:


برخی احادیث که ذیل آیات مرتبط با مهدویت مطرح کرده‌اند نوعی تشبیه و مثال را بیان می‌کند. برای مثال:
در مورد آیه 249 / بقره از امام صادق (ع) حکایت شده که
«انّ اصحاب طالوت ابتلوا بالنهر الذی قال الله تعالی مُبْتَلِیکُم بِنَهَرٍ و انّ اصحاب القائم یبتلون به مثل ذلک».
یاران طالوت با (آب خوردن از) نهر آب امتحان شدند همان طور که خدا فرمود «شما را بانهری آزمایش می‌کنیم» و یاران قائم نیز به مانند آن آزمایش می‌شوند؛
و نیز ذیل آیه:
یَسْئَلُونَکَ عَنِ السَّاعَة؛ «درباره‌ی ساعت [قیامت] از تو می‌پرسند». (اعراف / 187)
در روایتی از پیامبر (ص) حکایت شده که مثال او (مهدی) مثل ساعت (رستاخیز) است که ناگهان می‌رسد.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

د: آیات مرتبط با مهدویت:

2. آثار قرائت قرآن:

در برخی احادیث که ذیل آیات مهدویت نقل شده است آثار قرائت قرآن بیان شده است مثلاً از امام صادق (ع) حکایت شده که:
هر کس سوره بنی اسرائیل (اسراء) را در هر شب جمعه با حضور قلب قرائت کند نمی‌میرد تا اینکه قائم را درک می‌کند و از اصحاب آن حضرت خواهد بود.
و در برخی دیگر از احادیث آیاتی که امام عصر (ع) قرائت می‌کنند بیان شده است از جمله ذیل آیه:
فَفَرَرْتُ مِنکُمْ لَمَّا خِفْتُکُمْ؛ «و هنگامی که از شما ترسیدم، از میانتان فرار کردم». (شعراء / 21)
از امام صادق (ع) حکایت شده که هنگامی که قائم (ع) قیام می‌کند این آیه را تلاوت می‌کند.
این گونه احادیث هر چند که با موضوع کلی مهدویت و امام عصر (ع) مرتبط است اما تفسیر و تطبیق و تأویل آیات به شمار نمی‌آید. ولی در کتاب‌هایی که آیات تفسیری مهدویت را ذکر کرده‌اند آمده است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

تذکر پایانی:

آیات مهدویت و روایات تفسیری آن‌ها از جهات دیگر نیز قابل بررسی است .
مثلاً از منظر موضوعات،‌ برخی آیات و روایات مهدویت موضوعات سیاسی، اقتصادی، نظامی و قضایی را بیان می‌کند و از نظر تاریخی برخی آیات و روایات تفسیری مهدویت به قبل از تولد امام عصر (ع) یعنی بشارت به وجود ایشان و برخی در عصر غیبت و برخی به نشانه‌های ظهور و جامعه مطلوب مهدوی و برخی نیز به رجعت اشاره دارد.
البته بررسی همه این موارد از حوصله این نوشتار خارج است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری:

در قرآن کریم آیات زیادی وجود دارد که نه صریحا بلکه بر اساس روایات پیامبر (ص) و اهل بیت ع به ابعاد مختلف مهدویت اشاره کرده‌اند. این احادیث گاهی به تفسیر آیات و گاهی به تأویل و بطن و گاهی به مصادیق آیات نظر دارد.
قرآن این کتاب عظیم الهی امر مهدویت را مانند بسیاری موارد دیگر تلویحا بیان داشته و اهل بیتع در آموزه های خویش به آیه های مربوطه استناد و اشاره نموده‌اند.
از نظر موضوعات نیز این آیات مربوط به مهدویت و روایات تفسیری آنها به موضوعات سیاسی، اقتصادی،‌ نظامی و تاریخی متعدد اشاره کرده است.

[عاشورا* خادمه چشم براه گل نرگس*]

منابع:

1.قرآن کریم
2.ابن جریر طبری آملی مازندرانی، ابو جعفر محمد بن جریر، دلائل الامامة، دارالذخائر للمطبوعات، قم، کتاب حاضر از نسخه نشر حیدریه نجف به سال 1383 قمری است.
3.ابن حنبل، احمد، مسند احمد، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1415، الطبعة الثالثة.
4.اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة (انتشارات مکتبة بنی هاشمی، تبریز، بی نو 1381 قمری)
5.البحرانی، سید هاشم الحسینی (م 1107 یا 1109 ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم ایران، دار الکتب العلمیة، 1334 ش، پنج جلد.
6. ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح سنن الترمذی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1421 ق.
7. تهرانی، دکتر محمد صادقی، الفرقان فی تفسیر القرآن، انتشارات فرهنگ اسلامی، الطبعة الثالیه، 1408 ق، 30 جلدی.
8.حسینی استر آبادی، سید شرف الدین علی، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، موسسه نشر الاسلام، وابسته به جامعه مدرسین قم، اول، 1409 قمری.
9.خزار قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر فی نص علی الائمة الاثنی عشر، انتشارات بیدار، قم، بی نو، 1401 قمری.
10.رازی، فخر الدین (544 604 ق)، تفسیر کبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1411 ق 1990 م، ‌32 جلد.
11.رضایی اصفهانی، دکتر محمد علی، تفسیر قرآن مهر، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1387.
12.رضایی اصفهانی، دکتر محمد علی، منطق تفسیر قرآن (2) روش‌ها و گرایش‌های تفسیر قرآن، نشر جامعة المصطفی (ص) العالمیة، قم، 1385 ش.
13.السمرقندی، بن عیاش، تفسیر عیاشی، ابی النفر محمدبن مسعود، مکتبه العلمیه الاسلامیه، تهران، بی تا.
14.سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، دارالفکر، بیروت، ‌1403 ق.
15.صدوق، شیخ ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، کمال الدین و تمام النعمة، انتشارات دارالکتب الاسلامیة قم، دوم، 1395 قمری.
16.صدوق، شیخ ابوجعفر، ابن بابویه محمد بن علی، الخصال، جماعة المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم، 1416 ق.
17.طباطبائی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، قم،‌ مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1393 ق، 20 جلد.
18.الطبرسی (امین الاسلام)، ابوعلی الفضل بن الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، المکتبة الاسلامیه، چاپ پنجم، 1395 ق، ده جلدی.
19.طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، 1393 ق، دار المعرفة، بیروت، 30 جلد در 12 مجلد.
20.قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، داراحیاء التراث العربی، بیروت، 1405 ه. ق، چاپ دوم.
21.قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر علی بن ابراهیم القمی، موسسه دارالکتاب، قم، سوم، 1404 قمری.
22.کاشانی، محمد محسن الفیض (م 1091 ق)، تفسیر صافی، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1402 ق، الطبعة الثانیة، 5 جلد.
23.کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1346 ش.
24.کوفی، فات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، موسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت ارشاد اسلامی، اول، 1410 قمری.
25.مجلسی، علامه محمد تقی، بحارالانوار، المکتبة الاسلامیة، تهران، 110 جلد، 1385 ش.
26.معجم احادیث الامام المهدی، تألیف الهیة العلمیة فی موسسة المعارف الاسلامیة، موسسة المعارف الاسلامیه مسجد جمکران، 1428 ق.
27.معرفت، محمد هادی، التفسیر الاثری الجامع، موسسة التمهید، قم، 1383 ش، الطبعة الاولی.
28.مکارم شیرازی، ناصر (با همکاری جمعی از نویسندگان)، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1364 ش، 27 جلد.
29.میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار (تفسیر خواجه عبداللَّه انصاری)، تهران، امیرکبیر، 1376 ش.
30.نورالثقلین، عبدعلی بن جمعه جویزی عروسی، قم، المطبعة العلمیه، الطبعة الثانیة، 1383 ق، پنج جلدی.