▄▀▄ حکم بازیگری زن در فیلم و تئاتر (از دیدگاه قرآن) ▄▀▄

[║✿║خادم زهرا║✿║]

نگاه به زنان بي حجاب

ازحرمت نگاه به زنان نامحرم مواردي استثنا شده؛ از جمله: نگاه بدون لذّت و شهوت به زنان اهل ذمه، بلكه همه كفّار و زنان باديه نشين و حتي همه زنان بي حجاب.روايات ذيل براين نكته دلالت دارد:

1. معتبرة السكوني عن أبي عبدالله (ع) قال: قال رسول الله(ص): لاحرمة لنساء أهل الذمّة أن ينظر إلي شعورهنّ و أيديهنّ؛ 51امام صادق(ع) از رسول اكرم(ص) نقل فرمود: حرمتي براي زنان اهل ذمه نيست كه به موها و دست هاي آنان نگاه شود؛ و اشكال دراعتبار روايت به خاطر وجود نوفلي در سند صحيح نيست؛ زيرا قمّي درتفسير خود از او روايت نقل نموده، و اتّهام او به غلوّ دراواخر عمر ثابت نشده است.

نجاشي در شرح حال او گويد:عده اي از قمّي ها گويند درآخر عمر غلّو نمود. خداوند داناتر است و درميان رواياتي كه از او نقل نموديم، روايتي كه دلالت برغلوّ كند ،نيافتيم.

52اين روايت درجواز نگاه به دست و موي زنان[ذمّي[ صراحت دارد، و دليل جواز را نفي حرمت آنها مي‏شمارد و ما مي‏توانيم اين حكم را به ساير كفّار تعميم بدهيم؛ زيرا آنان نيز حرمتي ندارند، بلكه ميان كفّار، زنان [ذمّي] از حرمت بيشتري برخوردارند. پس زماني كه حرمت آنان ساقط شود و نگاه به آنها جايز باشد، درمورد ساير كفّار به طريق أولي قائل به جواز مي‏شويم. پس روايت ظهور دارد كه علّت حرمت نگاه به موي زنان، حرمت آنها بوده و اين حرمت درزنان ذمّي ساقط است. با ثبوت اين دو ظهور، حرمت زنان كافر غير ذمّي به طريق اولي ساقط است.

2. محمد بن يعقوب عن عدة من أصحابنا عن أحمد بن عيسي عن ابن محبوب عن عبادبن صهيب، قال: سمعت أبا عبدالله (ع) يقول: لابأس بالنظر إلي روءوس أهل تهامة و الأعراب و أهل السواد و العلوج؛ لانّهم إذا نهوا لاينتهون... و المجنونة و المغلوبة علي عقلها لابأس بالنظر إلي شعرها وجسدها مالم يتعمّد ذلك؛ 53عبادبن صهيب گويد: از امام صادق(ع) شنيدم: نگاه به موي سر زنان اهل تهامه و اعراب و اهل باديه و روستا اشكال ندارد، زيرا به نهي گوش نمي دهند[ بر طبق عادت خود عمل مي‏نمايند]. سپس فرمود: نگاه غير عمدي به مو و بدن زن ديوانه و سفيه اشكال ندارد.

عبادبن صهيب، ثقه است؛ زيرا نجاشي او را توثيق كرده و در توثيق او، نيازي به روايت ابن محبوب از او نداريم. بنابر اين، روايت از نظر سند و دلالت كامل و بدون اشكال است و علّتي كه درآخر روايت ذكر شده، حكم را در مورد همه زن هايي كه به نهي گوش نمي دهند، عموميّت مي‏بخشد؛ مسلمان باشند يا كافر.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

ليكن به اعضايي مي‏توان نگاه كرد كه به طور معمول، به نمايان بودنش عادت دارند؛ زيرا جواز درصحيحه مبتني بر تعمّد آنها بر هتك حرمت خودشان بوده؛ پس نگاه به اعضايي كه آشكار نمي سازند، حرام است.

و جواز نگاه به مو و بدن آنها نيز در صورتي است كه از روي لذّت و شهوت نباشد ، وگرنه حرام مي‏باشد. و شايد ـ همان طور كه صاحب جواهر احتمال داده است ـ عبارت «مالم يتعمد ذلك» درآخر صحيحه طبق نقل مرحوم كليني(ره) به همين نكته اشاره داشته باشد.

صورت ديگري را نيز مي‏توان داخل مفاد روايت نمود و حكم به جواز داد، و آن زماني است كه بدون قصد لذّت و به علّت ديگري به سرو موي آنان نگاه كند؛ اما بدون قصد و اختيار برايش لذّتي پديد آيد، كه جايز و بدون اشكال مي‏باشد.

بنابراين به زن هاي بي حجاب، مسلمان يا كافر، كه به رغم نهي، خود را نمي پوشانند، مي‏توان نگاه كرد، و نگاه به فيلم هايي كه چنين زناني درآن بازي مي‏كنند، زماني كه ترس وقوع درحرام نباشد، جايز است.

اما درموردي كه مرد قصد لذّت نداشته، ليكن مي‏داند با ديدن، براي او قهراً لذتي پديد مي‏آيد، شيخ انصاري مي‏گويد:

اگر با نگاه ـ قصد لذّت جويي نداشته باشد، ليكن مي‏داند با ديدن،لذت خواهد برد يا از قبل نمي دانست، اما در اثناي ديدن لذّت حاصل شود، آيا خود داري از نگاه واجب است يا خير؟ به خاطر اطلاق ادلّه، قول دوم ظاهر است؛ زيرا طبق سرشت طبيعي بشر كه با زيبايي ها سازگار است، نگاه به صورت هاي زيبا، چه زن چه مرد، معمولاً خالي از لذّت نيست. اگر با پديد آمدن لذّت، نگاه حرام باشد، لازمه آن اين است كه نظر به صورت هاي زيبا را استثنا كنيم درحالي كه كسي قائل به تفصيل بين صورت هاي زيبا و غير آن نيست.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

منبع »»» اینجا

و صحيحه ءعلي بن سويد دركافي اين سخن را تأييد مي‏كند:

قال: قلت لأبي الحسن (ع): إنّي مبتلي بالنظر إلي المرأة الجميلة فيعجبني النظر إليها. فقال: لابأس يا علي! إذا عرف اللّه من نيّتك الصدق و ايّاك و الزنا فإنه يمحق البركة و يذهب بالدين؛ به امام كاظم(ع) عرض كردم: گرفتار نگاه به زنان زيبا رو هستم و خوشم مي‏آيد.

امام(ع) فرمود: اي علي! زماني كه خداوند بداند با نيت پاك و درست، نگاه مي‏كني، اشكال ندارد، اما بترس از زنا و ازآن دوري كن؛ زيرا زنا بركت را برده و دين را نابود مي‏كند.

منظور سوءال كننده اين است كه چه بسيار مواقع پيش مي‏آيد كه گرفتار نگاه به زن زيبا مي‏شود و هنگامي كه براي خريد و فروش يا كار ديگر با او سخن مي‏گويد و نگاه مي‏كند، به سبب زيبايي زن، از نگاه به او لذّت مي‏برد وشايد سوءال ازاين جهت بوده كه شغل و حرفه راوي اقتضاي سروكار زياد با زنان را مي‏نمود؛ مانند زرگر و بزّاز كه رفت و آمد زن ها به آن مغازه ها زياد است؛ به ويژه زنان باديه نشين كه حجاب كامل ندارند.

لذا سوءال كرد: آيا هنگامي كه لذّت پديد مي‏آيد، خودداري از نگاه واجب است يا خير؟ امام(ع) فرمود: اگر همان طوركه در ظاهر براي لذّت جويي نگاه نمي كني، درواقع و باطن هم خداوند بداند همين قصد را داري، اشكال ندارد؛ چنان كه درسوءال از برخورد و سروكار داشتن با زنان، تعبير به ابتلا و گرفتاري نمودي و از شگفتي و جلب نظر هنگام نگاه، اظهار ناخشنودي نمودي.

سپس امام(ع) او را از زنا برحذر مي‏دارد.

بعضي از معاصران54 روايت را برنگاه اتفّاقي و لذت بردن بعد از آن، حمل نمودند. لذا امام پاسخ فرمود: زماني كه خداوند از نيّت پاك و درست تو خبر داشته و درنگاه، قصد و تعمّد نداشته باشي، اشكال ندارد.

ولي اين توجيه بعيد به نظر مي‏رسد و همان معنايي كه بيان كرديم، ظاهر و صحيح است.

55و مورد سخن شيخ هرچند با محل بحث ما فرق دارد، ليكن تقريباً درملاك و مناط، يكي هستند. پس حكم شيخ شامل بحث مانيز مي‏شود.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

تحريك جنسي

درفقه درمسأله نگاه و تحريك به دو عنوان محرّم برمي‏خوريم:

الف) ريبه و لذّت بردن.
ب) تحريك و تهييج جنسي.

اگر هردو از راه هاي نامشروع باشند، حرامند و دو عنوان متقابل هستند كه ريبه و تلذّذ به مشاهده، و تحريكات جنسي به عرضه و نمايش مربوط مي‏شود. درمباحث ذيل در باره دو عنوان فوق بحث مي‏كنيم:

ريبه و لذّت بردن

براي ريبه حرام سه تفسير بيان شده: ترس وقوع درحرام ازنگاه كردن؛ ترس از فريفته شدن؛ يعني واقع شدن در فشار غريزه جنسي و سومين معنا: ترس از خطورات ذهني بعضي از صحنه هاي حرام به خاطر نگاه به آنها.

فاضل هندي درتعريف «ريبه» مي‏گويد:

«ريبه» حالتي است كه از نگاه به ذهن و دل انسان خطور مي‏كند و به معناي لذّت بردن يا ترس از مفتون شدن نيست... و ممكن است «ريبه» را به معناي مفتون شدن، تعميم دهيم؛ زيرا لغت «راب» به معناي واقع شدن در اضطراب مي‏باشد.

56صاحب جواهر معناي اوّل را ترجيح داده، مي‏گويد:

ظاهراً مراد از «ريبه» ترس وقوع در حرام است و شايد ازاين معنا تعبير به «خوف فتنه» شود. پس اقتصار براين دو ـ لذّت بردن و ريبه ـ همان طور كه درمتن شرايع ذكر شده، بهتر است.

57استظهار صاحب جواهر صحيح است؛ زيرا ريبه محرّم حالتي است كه انسان را به شك و اضطراب اندازد58 و بترسد كه درحرام بيفتد.

بنابه گفته شيخ انصاري، دليل حرمت ريبه ـ به معناي مذكور ـ ظاهر است؛ زيرا ارتكاب كاري كه انسان را به حرام اندازد، يا ترس وقوع درحرام را در پي داشته باشد، حرام است و هنگامي كه نگاه به زن نامحرم درنفس انسان، خوف وقوع درحرام را پديد آورد، حرمت موءكّد دارد.

اما معناي دوم و سوم «ريبه» ـ كه ترسِ وقوع در اثر فشار غريزه جنسي ،و ترس از فكر كردن درحرام و به ذهن آوردن صور جنسي محرّم است، ـ حرمت آنها به روشني معناي اوّل نيست، و هيچ يك از فقها دليل روشني برحرمت آن ذكر نكرده اند.

شاخص ترين فقيهي كه متعرّض دليل حرمت صورت دوم و سوم شده، شيخ انصاري است؛ ليكن ايشان هم دليل واضحي برتحريم، بيان ننموده است.
59ايشان مي‏فرمايد:

اما حرمت صورت دوم و سوم، به خاطر راه يافتن فساد درآنهاست كه از آن نهي شده و همچنين پيامبر صورت ابن عباس را از خثعميه برگرداند و علت آن را خوف ورود شيطان ميان آن دو ذكر فرمود كه شامل هرسه معنا مي‏شود. پس دليل حرمت نگاه با ريبه، درهمه صورت ها مي‏شود؛ زيرا ريبه به هرمعنايي كه باشد، شيطاني است.

60ولي وجه تحريم دركلام شيخ روشن نيست؛ زيرا ادعاي اين كه واقع شدن زير فشار عوامل جنسي (فريفته شدن) يا خطور صحنه هاي حرام جنسي از مفاسدي است كه در اسلام از آن نهي شده، ظاهر و روشن نيست.

اما حديث خثعميه كه پيامبر(ص) صورت فضل بن عباس را از او برگرداند، از طريق شيعه با سند معتبر نقل نشده، البته محدّث نوري قريب به همين مضمون را از بعضي نسخه هاي كتاب الفقه منسوب به امام رضا(ع) درمستدرك روايت كرده، ولي قطعاً سند ضعيف است 61 و بخاري دركتاب الصحيح62 نقل كرده است.

با اين همه شايد برگرداندن صورت فضل از خثعميه براي اين بوده كه فضل در صورت خثعميه خيره گشته بود و خيره شدن ـ همان گونه كه ذكر كرديم ـ جايز نيست.

و شايد دليل حرمت ريبه به معناي دوم و سوم، لذّتِ ناشي از آن باشد؛ زيرا اين دو معناي ريبه معمولاً جداي ازلذّت نبوده و لذا حرام مي‏باشند و دليل حرمت تلذّذ ـ همان طور كه عده اي از فقها ادعا نموده اند63 ـ اجماع فقها است؛ البته اگر اجماعي ثابت شود. بنابراين حرمت معناي دوم و سوم به دليل تلذّذ خواهد بود، نه به عنوان دوم و سوم.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

تحريك و هيجانات جنسي

درحرمت تحريك و تهييج جنسي، اشكالي نيست؛ خواه درچگونگي بيرون آمدن زن باشد، يا در پوشش و لباس او، يا در انتشار تصويرها و صحنه هاي منافي عفت باشد؛ همان طور كه در مجلات و روزنامه هاي مبتذل يا در درمانهاي مهيّج جنسي، متداول است.

دلايل برحرمت:

الف) حرمت ايجاد فساد: بديهي است كه امثال اين نوع كارها جوانان مسلمان را فاسد نموده و سبب سقوطشان در رذايل و فساد مي‏شود كه يقيناً حرام است.

و همان طور كه نگاه با ريبه به معني خوف وقوع درحرام ، جايز نيست، انتشار و پخش تصويرها و صحنه هايي كه احتمال سقوط دختران و پسران را درحرام وترس فاسد شدن آنها را در پي دارد، حرام است، و بي ترديد از مصاديق افسادي است كه خداوند در قرآن نهي فرموده.

ب) قرآن كريم: از جمله دلايلي كه برحرمت تحريكات جنسي دلالت مي‏كند، اين آيه از قرآن مي‏باشد:

ولا يضربن بأرجلهنّ ليعلم ما يخفين من زينتهنّ؛ هنگام را ه رفتن پاهاي خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانشان معلوم شود[ وصداي خلخال كه به پا دارند، به گوش رسد].

64آيه، زنان را از حسّاس نمودن مردان و جلب نظر آنها به زينت هاي پنهان نهي مي‏كند تا سبب تحريك غريزه آنها نشود.

جزايري در تفسير اين آيه گويد:

اين آيه كريمه شامل برزمين زدن پاها يا زدن يكي از پا ها برديگري است كه موجب تكان خوردن زياد خلخال شده كه مردان نامحرم صداي آن را بشنوند، و اين كار سبب فريفتگي و تهيج آنان مي‏شود.

ازاين آيه استنباط مي‏كنيم كه از هر چه سبب فتنه و فساد مي‏شود، مثل عطر و صدا و مانند آنها بايد پرهيز كرد.

65ج) دلالت نصوص: اضافه برحرمت افساد، و آنچه درقرآن در باره تحريك ذكر شده، مي‏توانيم به بخش گسترده اي از روايات كه درمسائل مختلف وارد شده، استدلال كنيم. درهمه اين روايات يك ملاك مشترك ديده مي‏شود و آن حرمت تحريك و تهييج جنسي است.

برخي از آن مسائل عبارت است از:

1.نهي زن از نازك كردن صدا هنگام سخن گفتن با مردان.

خداوند مي‏فرمايد:
يا نِساءَ النَّبِيّ لَسْتُنَّ كَأحَدٍ مِنَ النِساءِ إن اِتَّقَيْتنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِاْلقَوْلِ، فَيَطْمَعُ الذَّي في قَلْبِهِ مَرَضء وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْروُفاً؛ 66اي همسران پيامبر! شما همچون زنان معمولي نيستيد، اگر تقوا پيشه كنيد. پس هوس انگيز سخن مگوييد كه بيمار دلان درشما طمع كنند و سخن شايسته بگوييد.

آيه كريمه، همسران پيامبر را مورد خطاب قرارداده و دو حقيقت را بيان مي‏كند: مقدّم بودن همسران پيامبر بر ساير زنان(لستنَّ كأحدٍ من النساء) و ديگري دستور به تقوا و نهي از هوس انگيز سخن گفتن.

بي ترديد حكم دوم مخصوص همسران پيامبر نيست؛ زيرا درادامه همان آيه مي‏خوانيم:

وَ قَرْنَ في بُيُوتِكُنَّ وَلاتَبَرَّجْنَ تََبَرُّجَ الْجاهِليَّة الأُولي وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ و اتينَ الزكاة وَ أَطِعْنَ اللّه َوَ رَسُولَهُ ...؛ 67درخانه هاي خود بمانيد و همچون دوران جاهليتِ نخستين[درميان مردم] ظاهر نشويد و نماز را برپا داريد و زكات را بپردازيد و خدا و رسولش را اطاعت كنيد.

همه اين دستورها شامل همسران پيامبر و ساير زنان موءمن مي‏شود. پس دليلي ندارد كه نهي از سخن گفتن هوس انگيز را مخصوص همسران پيامبر بدانيم.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

صاحب عروة الوثقي گويد:

برزن حرام است صدايش را ـ كه نرم و نازك و زيباست و سبب تحريك شنونده مي‏شودـ ، به گوش نامحرم برساند.

682.حرمت شوخي با زنان الف) كشي دررجال خود با سند معتبر، چنين روايت مي‏كند:

عن حمدويه عن العبيدي عن حمّاد بن عيسي عن الحسين بن مختار عن أبي بصير، قال: كنت أقرئ امرأة أعلّمها القرآن، فمازحتُها بشيء، فقدمت علي أبي جعفر (ع) قال لي:أي شيء قلت المرأة؟ فغطّيت وجهي. فقال: لاتعودنّ إليها؛ 69ابوبصير گويد: به زني درس روخواني قرآن مي‏دادم ،و كمي با او شوخي كردم. وقتي خدمت امام باقر ـ عليه السلام ـ رسيدم، به من فرمود: چه چيزي به زن گفتي؟ رنگم پريد و خجالت كشيدم. بعد فرمود: ديگر به طرف آن زن نرو[ و به او درس مده].

ب) درعقاب الاعمال از رسول خدا(ص) روايت شده:

ومن فاكه امرأة لايملكها حبسه اللّه بكلّ كلمة كلّمها في الدنيا ألف عام؛ 70اگر كسي با زن نامحرمي شوخي كند، خداوند در روز قيامت در ازاي هركلمه كه با او سخن گفته، هزار سال حبسش مي‏كند.

3. حرمت خلوت با زن نامحرم في موثقة أبي بصير: إذا وجد الرجل مع امرأة في بيت ليلاً وليس بينهما رحم جُلِدا؛ 71اگر مردي شبي را با زن نامحرم دريك اتاق بگذراند،شلاق زده مي‏شوند.

4. حرمت عطر زدن براي زن روي عليّ بن إبراهيم بسند صحيح عن الوليد بن صبيح عن أبي عبداللّه(ع) قال: قال رسول اللّه(ص) : أي امرأةٍ تطّيبت و خرجت من بيتها فهي تلعن حتي ترجع إلي بيتها متي ما رجعت؛ 72امام صادق(ع) از رسول اكرم(ص) نقل فرمود: هرزني كه عطر زده از منزل خارج شود، تا زماني كه به منزل بازگردد، مورد لعنت واقع مي‏شود.

در باره روابط مرد و زن ،باب گسترده اي درحديث و فقه است.

گرچه اين روايات درابواب پراكنده اي درباره اين روابط وارد شده، ليكن يقيناً ملاك درهمه اين احكام ، جلوگيري از تحريك جنسي و هيجان غريزه دو جنس مخالف در روابط ميان آنها است.

به بيان روشن تر: مي‏دانيم شارع مقدس دروضع اين احكام قصد دارد زن و مرد را از وقوع در فحشا و گناهان بازدارد. لذا از كارهايي كه سبب تحريك جنسي مي‏شود و غالباً منجر به سقوط زنان و مردان در فحشا مي‏گردد، منع مي‏نمايد.

حكم بازيگري مختلط زن در فيلم هاي سينمايي و تلويزيوني و تئاتر بعداز تحقيق درمباحث گذشته مي‏توان حكم شرعي بازيگري مختلط زنان را در فيلم هاي سينمايي و مجموعه هاي تلويزيوني و نمايش ها مورد بررسي قرارداد.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

بحث را در سه قسمت پي مي‏گيريم:

الف) بازي به عنوان زن و شوهر، خواهر و برادر و مانند آنها

1. دراين نوع بازيگري زن بايد همه بدن خود و زينتهاي آن را از نامحرمان بپوشاند.
2. ازاين حكم، دست و صورت و زينتهاي آن دو، استثنا شده.
3. بايد از بازي ها، نقش ها، سخنان و حركات تحريك كننده دوري نمايد.
4. سخن گفتن زن با مرد جايز است.
5. اگر صدايش را هوس انگيز نمايد، حرام است.
6. همان گونه كه زن مي‏تواند سخن مردها را گوش دهد، براي مردها نيز جايز است با زنان صحبت كنند.
7. دست دادن و لمس بدن يكديگر جايز نيست، مگر از روي لباس.


ب) نمايش و پخش

1. نمايش صحنه هايي از بازيگري زنان يا مردان به صورت مختلط كه سبب تحريك زنان و مردان مي‏شود، جايز نيست.
2. پخش بازي هاي زنان روباز كه ملتزم به حجاب شرعي نيستند و به نهي گوش نمي دهند ـ مسلمان باشند يا كافر ـ درصورتي كه تحريك كننده نباشد، جايز است.
بنابراين، پخش فيلم هاي سينمايي و مجموعه هاي تلويزيوني كه از كشورهاي غير اسلامي وارد مي‏شود، درصورتي كه متين و با حيا بوده و تحريك كننده نباشد، اشكال ندارد.
3. پخش صداي بدون ناز و كرشمه زن جايز است. نيزپخش صحبت هاي ميان زن و مرد،زماني كه همراه با تحريكات غريزه ءجنسي نباشد، جايز است.


ج) تماشا

1. نگاه مردان به بدن زنان و موهاي آنان حرام است؛ همان طور كه نگاه زنان به بدن مردها حرام مي‏باشد.
2. نگاه عادي و بدون خيره شدن به دست و صورت زن جايز است.
3. نگاه به صورت زن اگر با ريبه و همراه با ترس وقوع درحرام باشد، حرام است.
4. نگاه به صورت زن براي لذت جويي حرام است.
5. نگاه به صورت زن براي فيلم برداري و مراحل جانبي آن، بدون قصد لذّت جايز است؛ اگر چه لذّتي بدون اختيار به وجود آيد؛ تا هنگامي كه منجرّ به ريبه و شهوت نشود.
6.نگاه به زناني كه بي حجاب و روبازاند و به حجاب شرعي پايبند نمي باشند ـ مسلمان باشند يا غير مسلمان ـ و به نهي از منكر گوش نمي دهند، جايز است،مگر درصورتي كه قصد لذّت يا خوف وقوع درحرام را درپي داشته باشد.

* در ترجمه اين نوشتار، توسط نويسنده محترم تغييراتي به عمل آمد؛ از اين رو با متن عربي همگون نيست.

[║✿║خادم زهرا║✿║]

1.سوره نور

2.مجمع البيان،ج4،ص138.
3. إسداء الرغاب،ص35.
4. قلائد الدرر،ج3،ص167.
5. وسائل الشيعه،ج14،ص146،باب109، مقدمات النكاح،ح3.
6.همان،ص145،ح1.
7.إسداء الرغاب،ص46 و سوره ءكهف، آيه46.
8. نور،آيه31.
9.ر.ك: مجمع البيان،ج4،ص138 و الجامع الاحكام القرآن،ج12،ص228.
10.نور،آيه 31.
11. احتمال دارد تسامح در بيان مقرّر باشد.
12. مستند العروة الوثقي، سيد محمد تقي خويي،ج1،ص55 و56، كتاب نكاح.
13. نور،آيه 31.
14. وسائل الشيعه،ج14،ص145،ب109، مقدمات نكاح،ح1.
15.مستدرك الوسائل،ج14،ص275،ب85،مقدمات نكاح،ح3.
16. وسائل الشيعه،ج14،ص158،ب120،مقدمات نكاح،ح3.
17.همان،ص146،ب109، مقدمات نكاح،ح5.
18.سنن ابي داود،ج2،ص270.
19.مغني ابن قدامه،ج7،ص462،دارالكتاب العربي.
20.حج،آيه 78.
21. احزاب، آيه 32.
22.وسائل الشيعه،ج14،ص173،ب131،مقدمات نكاح،ح1.
23.همان،ح2.
24.كتاب النكاح،شيخ انصاري،ص58 ـ 60.
25. عروة الوثقي،ج2،ص584،كتاب نكاح،مسأله 40.
26.وسائل الشيعه،ج14،ص151،ب115،مقدمات نكاح،ح1.
27.همان،ح2.
28.مستند العروة الوثقي،ج1،ص60،كتاب نكاح.
29.لسان العرب،ج1،ص123،ماده «غمض».
30.اقرب الموارد،ج2،ص887.
31.مفردات راغب،ص608، دارالقلم.
32.لسان العرب،ج10،ص82،ماده«غمض».
33. برخي از مفسران و نحوي ها قائلند كه «مِنْ» براي تبعيض است. ر.ك: تفسير قرطبي، ج12،ص222. «مِنْ» آن طور كه اخفش مي‏گويد زايد نيست.
34. قلائد الدرر،ج3،ص160.
35. از علماي متأخر، صاحب جواهر و صاحب إسداء الرغاب، سيد محمد باقر الكنهوي، و از معاصران، امام خميني و آية الله خويي و از متقدّمان ، شيخ طوسي و ابن حمزه و ابن زهره در الوسيله و الغنيه و سيد مرتضي درجمل و علماي ديگر.
36.وسائل الشيعه،ج14،ص59،ب36،مقدمات نكاح،ح2.
37.كتاب النكاح،شيخ انصاري،ص49.
38.تهذيب الاحكام،ج6،ص255،ح71.
39. وسائل الشيعه،ج14،ص138،ب104،مقدمات نكاح.
40. مستمسك عروة الوثقي،ج14،ص26.
41.وسائل الشيعه،ج14،ص231،ب1،نكاح محرّم،ح3.
42. مستند العروة الوثقي،ج1،ص56 ـ 57،كتاب نكاح.
43.مستدرك الوسائل،ج14،ص275،ب85،مقدمات نكاح،ح3.
44.قرب الاسناد،ص227،موءسسه آل البيت.
45.ر.ك: كتاب النكاح،شيخ انصاري،ص48.
46.جواهر الكلام،ج29،ص75.
47.وسائل الشيعه،ج14،ص158،ب120، مقدمات نكاح،ح3.
48.همان،ص146،ب109،مقدمات نكاح،ح2.
49.همان،ص172،ب130،مقدمات نكاح،ح1.
50.مغني، ابن قدامه،ج7،ص460.
51.وسائل الشيعه،ج14؛ص149،ب112،مقدمات نكاح،ح1.
52.معجم الرجال،ج6،ص113.
53.وسائل الشيعه،ج14،ص149،ب113،مقدمات نكاح،ح1.
54.مراد صاحب جواهر است.ر.ك:جواهر،ج29،ص79.
55.كتاب النكاح،شيخ انصاري،ص53 ـ 54.
56.كشف اللثام،ج2،ص8.
57.جواهر الكلام،ج29،ص70.
58.ازجمله معناي«ريبه» و «ارتياب» ترسيدن است.ر.ك: اقرب الموارد،ج1، ص449.
59.كتاب النكاح،شيخ انصاري،ص55.
60.همان،ص55 و 56.
61 .مستدرك الوسائل،ج14،ص269،ب81،مقدمات نكاح.
62.صحيح بخاري،ج4،ص97.
63.مانند شيخ انصاري در كتاب النكاح،ص53 و فخر المحقّقين درايضاح الفوائد،ج3،ص60.
64.نور،آيه31.
65.قلائد الدرر،ج3،ص172.
66. احزاب،آيه32.
67.همان،آيه33.
68.عروة الوثقي،ج2،ص584،كتاب نكاح،مسأله ء39.
69.وسائل الشيعه،ج14،ص149،ب114،ب106،مقدم� �ت نكاح،ح5.
70.همان،ح4.
71.همان،ج18،ص410،ب40،حدزنا،ح1.
72.همان،ج14،ص114،ب80،مقدمات نكاح،ح4.