تقویم ماه ذی الحجه

[ملکوت* گامی تارهایی *]

اوّل ماه ذى الحجّه:
روز ولادت حضرت ابراهیم خلیل(علیه السلام)، پیامبر بزرگ و بت شكن و بناكننده خانه كعبه است.(1)
اوّل ماه ذى الحجّه:
روز ولادت حضرت ابراهیم خلیل(علیه السلام)، پیامبر بزرگ و بت شكن و بناكننده خانه كعبه است.(1)
همچنین بنا بر نقل «شیخ طوسى»، این روز، روز ازدواج امیر مؤمنان على(علیه السلام) و حضرت صدّیقه كبرى فاطمه زهرا(علیها السلام) (در سال دوم هجرى) است.(2)
روز هفتم ماه ذى الحجّه:
وفات امام محمّد باقر(علیه السلام) (در سال 114) در چنین روزى واقع شده است.(3)
روز هشتم ماه ذى الحجّه:
این روز را روز «ترویه» مى نامند. «ترویه در لغت به معناى سیراب كردن، و آب ذخیره نمودن است»، در سابق كه در عرفات آب نبود، حجّاج روز هشتم آب براى وقوف در عرفات در روز نهم از مكّه با خود مى بردند.(4)
روز نهم ذى الحجّه:
روز عرفه است كه روزى بسیار بافضیلت است و حاجیان آن روز را در صحراى عرفات به یاد خدا هستند، همچنین این روز مصادف است با سال روز شهادت حضرت مسلم بن عقیل(علیه السلام) در شهر كوفه (در سال 60 هجرى قمرى).(5)
روز دهم ماه ذى الحجّه:
روز عید بزرگ قربان است كه از اعیاد مهمّ اسلامى است.
روز پانزدهم ماه ذى الحجّه:
در چنین روزى میلاد مسعود حضرت امام على النّقى(علیه السلام) در سال 212 هجرى قمرى واقع شده است.(6)

[ملکوت* گامی تارهایی *]

روز هیجدهم ماه ذى الحجّه:
روز عید سعید غدیر، عید ولایت و امامت، از اعیاد مهمّ اسلامى است. آن روز پیامبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) به فرمان خداوند، على(علیه السلام) را به امامت و جانشینى خود منصوب كرد. این واقعه در سال دهم هجرى در سرزمین «خُم» نزدیكى مكّه كنار غدیر (بركه آبى) واقع شد. و لذا آن را عید «غدیر خم» مى نامند. مرحوم «علاّمه امینى»(رحمه الله) در كتاب شریف «الغدیر» كه در 11 جلد نوشته شده است، روایات فراوانى را از طرق اهل سنّت راجع به جریان غدیر خم، نقل مى كند كه جاى تردیدى براى هیچ فرد با انصافى باقى نمى گذارد.
روز بیست و چهارم ماه ذى الحجّه:
روز «مباهله» است، روزى است كه رسول خدا(صلى الله علیه وآله) با نصاراى نجران «مباهله» كرد، و پیش از آن كه مباهله صورت گیرد مسیحیان نجران، پشیمان شده و از مباهله صرف نظر كردند. این جریان در سال دهم هجرى واقع شده است.(7) (داستان آن را در ذیل اعمال روز مباهله شرح خواهیم داد).
همچنین در این روز حضرت امیرالمؤمنین على(علیه السلام) در حال ركوع انگشتر خود را به سائل داد(8) و آیه (إنَّما وَلِیُّكُمُ اللّهُ وَ رَسُولُهُ)(9) در همین رابطه نازل شد.
روز بیست و پنجم ماه ذى الحجّه:
روز نزول سوره «هَلْ أَتى» است.(10) پس از آن كه حضرت على، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) و جناب فضّه، براى اداى نذر خویش كه براى شفاى امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) كرده بودند، سه روز روزه گرفتند و در روز اوّل غذاى افطار خود را به مسكین دادند و با آب افطار كردند و در روز دوم به یتیم و روز سوم به اسیر دادند این سوره در مدح آنان نازل شد (كه بعداً شرحش خواهد آمد). ▲
1. مصباح المتهجّد، صفحه 671. (البتّه مرحوم سیّد بن طاووس روایتى را نقل مى كند كه ولادت آن حضرت در شب بیست و پنجم ذى القعده است، اقبال، صفحه 310).
2. همان مدرك.
3. بحارالانوار، جلد 46، صفحه 217.
4. همان مدرك، جلد 96، صفحه 254، حدیث 18.
5. منتهى الآمال، تاریخ زندگانى امام حسین(علیه السلام)، فصل چهارم (شهادت حضرت مسلم(علیه السلام)).
6. همان مدرك، تاریخ زندگانى امام على النّقى(علیه السلام) و بحارالانوار، جلد 50، صفحه 115، حدیث 4.
7. منتهى الآمال، تاریخ زندگانى پیامبر(صلى الله علیه وآله)، وقایع سال دهم هجرى.
8. مصباح المتهجّد، صفحه 758.
9. سوره مائده، آیه 55.

[ملکوت* گامی تارهایی *]

شهادت امام محمد باقر (ع)




7 ذیحجه ، سا ل114هجرى قمرى
امام محمدبن على بن الحسین(ع)، معروف به "امام محمد باقر"و"باقرالعلوم" در اول رجب و به قولى در سوم صفر سال 57قمرى،در مدینه منوره دیده به جهان گشود.
تولد مبارك آثار وى، در حیات جد بزرگوارش حضرت اباعبدالله الحسین(ع) واقع گردید و موجب خوشحالى و خرسندى آن حضرت شد.
امام محمد باقر (ع)، قریب به چهار سال ،حیات جدّش امام حسین (ع)و به مدت 38 سال حیات پدرش حضرت امام على بن الحسین(ع)،معروف به"امام زین العابدین(ع)" را درك نمود و پس از شهادت پدرش امام زین العابدین(ع)، در ماه محرم سال 95
قمرى، به مدت بیست سال امامت شیعیان را بر عهده گرفت و آن را با صلابت و زیبایى ادامه داد.
آن حضرت ، در واقعه كربلا و شهادت اباعبدالله الحسین(ع) و یارانش به دست سپاه یزید بن معاویه، چهار ساله بود و به همراه خانواده اش در آن حضور داشت و پس از حادثه جانسوز عاشورا، بسان سایر باز ماندگان آن واقعه، اسیر گردید و در شهرهاى كوفه و دمشق و مناطق متعدد دیگر، به اسارت برده شد.
مادر مكرمه اش حضرت فاطمه بنت الحسن(ع) مكنّى به"امّ عبدالله"بود.
بدین جهت،جد پدرى امام محمد باقر(ع)،امام حسین(ع)و جد مادرى اش امام حسن مجتبى(ع)و هر دوى آنها، فرزندان حضرت على(ع)و فاطمه زهرا(س)بودند. بدین لحاظ آن حضرت را "ابن الخیرتین" و "علوّى ٌبین علوّیین" مى گفتند.زیرا وى از نژاد خاص و خالص حضرت على(ع) و فاطمه زهرا(س) بود.
امام محمد باقر(ع) پیش از امامتش با حكومت هاى معاویة بن ابى سفیان ،یزید بن معاویه ،معاویة بن یزید،عبدالله بن زبیر ، مروان بن حكم، عبدالملك بن مروان،و ولید بن عبد الملك و پس از امامتش با سلیمان بن عبد الملك، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبد الملك و هشام بن عبد الملك معاصر بود و از اكثر آنان، رنج ها و آزارهاى فراوانى متحمل شد.
سر انجام در عصر هشام بن عبدالملك، به دسیسه و دستور وى و مباشرت ابراهیم بن ولید، حاكم مدینه مسموم گردید و در هفتم ذى حجّه سال 114 و به قولى در ربیع الاول و یا ربیع الثانى سال114 به شهادت رسید.
بدن شریفش در كنار قبر مطهر پدرش امام زین العابدین(ع) و قبر مطهر جد بزرگوارش امام حسن مجتبى(ع) در قبرستان بقیع به خاك سپرده شد.(1)
1- نك: تاریخ الأئمه (ع) ،ابن ابى الثلج بغدادى ، ص 9 ؛ المستجاد ،علامه حلى ،ص168؛ الارشاد ، شیخ مفید ، ص 507،منتهى الآمال ، شیخ عباس قمى ،ج2، ص86؛ وقایع الایام ، شیخ عباس قمى ،ص110

[ملکوت* گامی تارهایی *]

شهادت امام محمّد تقى (ع)بنابر قولى





5 ذیحجه ، سال 220هجرى قمرى
با این كه قول مشهور مورخان وسیره نویسان درباره شهادت امام نهم شیعیان،حضرت جوادالأئمه(ع) بر این است كه وى در آخرین روز ماه ذى القعده، به دست همسرش ام الفضل دختر مأمون عباسى ، به شهادت رسید . همانطورى كه این رویداد بزرگ را در روز 25 ذى قعده بیان كردیم ،عده اى از علما، از جمله كلینى در كافى و مسعودى در مروج الذهب، گفته اند، كه آن حضرت در پنجم ذى حجّه، به درجه رفیعه شهادت نائل آمد. ولیكن آنان، در سال شهادت وى ، اختلاف دارند. زیرا كلینى، سال 220 قمرى و مسعودی219 قمرى را سال شهادت آن حضرت ذكر كردند.(1)
1- الكافى ، محمد بن یعقوب كلینى ، ج1 ، ص 497 ؛ مروج الذهب ، على بن حسین مسعودى، ج4 ، ص52

[ملکوت* گامی تارهایی *]

روز ترویه وآغاز مراسم حج تمتّع





8 ذیحجه
هشتم ذى حجه، روز ترویه است و علت نام گذارى این روز، بدان جهت است كه در منى و عرفات آب وجود ندارد و حاجیانى كه قصد وقوف در منى و عرفات را دارند، باید از مكه معظمه براى خویش آب تهیه كرده و به همراه خود ببرنر و چنین حالتى را "ترویه" مى نامند.
این روز،از روزهاى مهم ذى حجّه است و بر اساس روایتى از امام جعفر صادق(ع)،روزه گرفتن در آن، كفاره شصت سال آدمى است.(1)
در این روز حاجیان خانه خدا، مراسم حج تمتع و حج اكبر را آغاز مى كنند.
اعمال حج عبارتند از:
1- محرم شدن.
یعنى پوشیدن لباس ویژه احرام و نیت حج نمودن.بهترین زمان محرم شدن، روز هشتم ذى حجّه است كه در مكه معظمه انجام مى گیرد كه اگر در مسجد الحرام با شد، افضل خواهد بود.
2- وقوف در عرفات .
یعنى حضور در عرفات، از ظهر روز نهم ذى حجّه تا غروب شرعى.
3- وقوف در مشعر.
یعنى بیتوته درمشعرالحرام ، واقع در مزدلفه، از شب دهم ذى حجّه تا طلوع فجر روز دهم.
4- انجام واجبات منى در روز دهم ذى حجّه.
واجبات منى عبارتند از: رمى جمره عقبه،قربانى كردن حیوان حلال گوشت(گوسفند، گاو و شتر)، حلق و تقصیر(تراشیدن و كوتاه كردن موى سر)
5- اعمال واجب مكه.
پس از بازگشت از عر فات و منى،به مكه معظمه، چند عمل را باید در آن انجام دهد: طواف واجب خانه خدا، خواندن دو ركعت نماز طواف و سعى بین صفاو مروه.
6- طواف نساء.
7- خواندن دو ركعت نماز طواف نساء، در پشت مقام ابراهیم(ع).
8- بیتوته در منى، در شب هاى یازدهم ودوازدهم ذى حجّه.
9- رمى جمرات سه گانه(جمرةالاولى،جمرةالوسط� � و جمرةالعقبه) در روزهاى یازدهم و دوازدهم ذى حجّه.
شایان ذكر است كه علاوه بر واجبات حج كه اختصاراً بیان گردید، مستحبات و ادعیه فراوانى نیز وارد شده اند كه به خاطر رعایت اختصار ، از ذكر آنها صرف نظر كردیم.هم چنین مسایل فرعى فقهى فراوانى درباره حجّ تمتع وجود دارد و برخى از اعمال (اعم از واجب ومستحب) میان زن و مرد حج گذار تفاوت هایى است ،كه تمامى آنها در مناسك حج فقهاى عظام به طور تفصیلى بیان شده است .
طالبین را براى فرعیات فقهى و احكام شرعى حج ، به رساله هاى عملیه و مناسك حج مراجع تقلید شیعیان و براى ادعیه و مناجات ایام حج، به كتاب "الاقبال"سید بن طاووس، "المراقبات"میرزا جوادملكى تبریزى و دیگر كتب ادعیه ارجاع مى دهیم .اللهم ارزقنا حجّ بیتك الحرام ، فى عامى هذا و كلّ عام ما ابقیتنى ...
1- الاقبال بالاعمال الحسنة(سید بن طاووس)،ج2 ،ص49

[ملکوت* گامی تارهایی *]

خروج امام حسین (ع) از مكه معظمه





8 ذیحجه ، سال 60 هجرى قمرى
پس از آن كه امام حسین(ع) با در خواست مكرر استاندار مدینه مبنى بر بیعت با یزید بن معاویه رو برو گردیدو بنا چار از این شهر خارج و وارد مكه معظمه شد، به مدت چهار ماه و چند روز در جوارخانه امن الهى اقامت گزید و در این مدت با دعوت مسلمانان مبارز برخى از مناطق اسلامى،به ویژه شیعیان كوفه مواجه شد و براى پاسخ گویى به درخواست آنان،پسرعمویش مسلم بن عقیل(ع) را جهت هماهنگى انقلابیون و زمینه سازى نهضت بزرگ، به كوفه ارسال نمود و چون مسلم بن عقیل با استقبال شایان مردم كوفه مواجه شد، براى آن حضرت نامه اى فرستاد و او را براى رفتن به شهر كوفه دعوت كرد.
امام حسین(ع) تصمیم داشت كه پس ازپایان مراسم حج، به سوى كوفه رهسپار شود،ولى به وى خبر داده شد كه یزید بن معاویه،تعدادى از مزدوران خود به فر ماندهى عمروبن سعیدبن عاص را به بهانه حضور در مراسم حج، به مكه فرستاد تا در هنگام مراسم حج،امام حسین(ع) را دستگیر كرده و به نزد یزید در شام بفرستد ویا اینكه ناجوانمردانه وى را در هنگام عبادت ترور كرده وبه شهادت برساند.
امام حسین(ع) براى خنثى كردن توطئه هاى دشمن حیله گر،ناچار شد در تصمیم خویش تجدید نظر كند. بدین جهت حج خود را تبدیل به عمره كرد و پس از پایان أعمال عمره،از حالت احرام بیرون آمد و در هشتم ذى حجّه،یعنى دو روز پیش از عید سعید قربان،از مكه عازم كوفه گردید.(1)
یزید بن معاویه از یك سو جاسوسان و مزدوران خویش را براى دستگیرى ویا كشتن آن حضرت به مكه اعزام كرد و از سوى دیگر با واسطه قرار دادن افراد موجّه و سر شناس، مانع خروج آن حضرت از مكه مى گردید.
وى،نامه اى براى عبدالله بن عباس فرستاد و از او درخواست كرد كه مانع قیام امام حسین(ع) شده و او را به سكوت و آرامش دعوت كند، در غیر این صورت،بدون در نظر گرفتن ملاحظات خویشاوندى بااو برخورد خشن خواهد كرد. عبدالله بن عباس به نزد امام حسین(ع) رفت و او را به ماندن در مكه و خویشتن دارى دعوت كرد،ولى آن حضرت،اعتنایى به مصلحت اندیشى هاى وى نكرد و بر تصمیم خود تأكید نمود(2)
غیر از عبدالله بن عباس،افرادى دیگر چون محمدبن حنفیه،عبدالله بن عمر وعبدالله بن جعفر نیز آن حضرت را از قیام بر ضد یزید و رفتن به سوى عراق بر حذر نمودند.تنها عبدالله بن زبیر وى را تشویق به رفتن میكرد، تا زمینه را براى خود نمایى وى فراهم شود. چون با وجود ابا عبدالله الحسین(ع) در مكه معظمه،كسى اعتنایى به عبدالله بن زبیر نمى كرد.
ولى امام حسین(ع) بدون توجه به توصیه و تشویق دیگران(ع)،تصمیم خود را گرفته بود و بر اساس آن،به همراه خانواده و یاران وهمراهان خویش از مكه خارج شد و به سوى عراق رهسپار گردید.(3)
یحیى بن سعید از جانب برادرش عمرو بن سعید،مأموریت یافت كه آن حضرت را از حركت به سوى كوفه باز دارد و وى را به مكه برگرداند.
ولى تلاش و اصرار وى نیز بى فایده بودوامام حسین(ع)بدون اعتنا به تهدیدات او به حركت خویش ادامه مى داد.
آن حضرت،از مكه تا توقف درسرزمین كربلا، چند منرل را طى كرد كه برخى از آنهابدین نام مى باشند:تنعیم، ذات عرق، حاجز، زرود،ثعلبیه، زباله، بطن عقبه، شراف، عذیب هجانات، قصر بنى مقاتل و كربلا.
سفر آن حضرت از مكه معظّمه به سر زمین كربلا حدود بیست و پنج روزادامه یافت و در روز دوم محرّم سال 61 قمرى،با اصرار حرّبن یزید، فرمانده لشكر عبدالله بن زیاد وارد سرزمین كربلا شد و در آنجا خیمه هاى خویش را بر پا نمود.(4)
1- الإرشاد(شیخ مفید)، ص414
2- ترچمةالحسین و مقتله(محمد بن سعد بصرى)،ص 59
3- الفتوح(ابن اعثم كوفى )، ص837 و ص867
4- نك:الارشاد، ص414؛ الفتوح، ص871 و منتهى الامال(شیخ عباس قمى)، ج1 ، ص320

[ملکوت* گامی تارهایی *]

نخستین حج حضرت ابراهیم (ع) و حضرت اسماعیل (ع)





8 ذیحجه
هنگامى كه حضرت اسماعیل(ع) به سنین میان سالى رسید، خداوند متعال به حضرت ابراهیم (ع) فرمان داد كه بار دیگر ازشام به مكه رود و بایارى اسماعیل(ع) خانه خدا را تجدید بنا كند.
حضرت ابراهیم(ع) عرض كرد:پروردگارا در چه مكانى آنرا بنا كنیم ؟
وحى شد، در همان مكانى كه پیش از تو، حضرت آدم(ع) در آن قبّه اى بنا نهاده بود.
آن گاه، جبرئیل مكان بیت الله را به ابراهیم(ع) نشان داد و براى وى، حدود و مساحت آن را معین نمود و پا یه هاى آن را از بهشت آورد و هم چنین سنگى كه از برف سفید تر بود،خداوند متعال آن را از بهشت براى حضرت ابراهیم(ع) نازل كرد ولى پس از نصب بر دیوار كعبه و دست زدن مشركان و كافران بر آن، به رنگ سیاه درآمد وبه حجر الاسود معروف گردید.
به هر حال حضرت اسماعیل(ع)از كوه "ذى طوى سنگ مى آورد و حضرت ابراهیم(ع)
دیوار خانه خدا را مى چید. وى هنگامى كه دیوار را به مقدار نه ذراع از زمین بالا آورد، سنگ بهشتى را بر بدنه آن مكانى كه هم اكنون قرار دارد، نصب كرد. او براى كعبه، دو در گذاشت. یكى به سمت شرق و دیگرى به سمت غرب.
آن دو هنگامى كه كار ساخت كعبه را پایان آوردند،به زیارت آن پرداختند.
جبرئیل امین در روز هشتم ذى حجّه، كه روز "ترویه" است بر آنان نازل شد و به ابراهیم گفت: یا ابراهیم ! قم فار تو من الماء؛اى ابراهیم!برخیز و براى خود آب تهیه كن. زیرا در منى و عرفات ، آب وجود ندارد. بدین لحاظ روز هشتم ذى حجّه روز "ترویه" نامیده شد.
آن گاه جبرئیل امین حضرت ابراهیم(ع) و فر زندش اسماعیل(ع) را به منى و عرفات راهنمایى كرد و اعمال حج را به آنان آموخت،همان طورى كه پیش ازآن، به حضرت آدم(ع) آموخته بود.(1)
در قرآن كریم، آیات متعددى به این ماجرا پرداخته و آن رااز زوایاى گوناگون تشریح نمود. از جمله، آیه هاى 125 تا 132 سوره بقره(2)،داستان ساخت كعبه به دست حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش اسماعیل(ع)و در خواستهاى حضرت ابراهیم(ع) از محضر پروردگار متعال را بیان نمودند.
1- مجمع البیان(فضل بن حسن طبرسى)، ج 2-1، ص39 ؛ بحارالانوار ( علامه مجلسى)،ج 21، ص 99

[ملکوت* گامی تارهایی *]

استقرار مراسم حج در ذى حجّه





8 ذیحجه ، سال دهم هجرى قمرى
از احادیث و روایات متعدد، به دست مى آید كه انجام مراسم حج براى نخستین بار،از سوى حضرت آدم(ع) واقع گردید و حج او،پس از پذیرفته شدن توبه اش بود و او ، در ماه ذى حجّه الحرام،این عمل عبادى را به جاى آورد.(1)
در زمان حضرت ابراهیم(ع) و فرزندش حضرت اسماعیل(ع)، كه آن دو به امر پروردگار متعال، خانه خدا را تجدید بنا نموده بودند،در ایام ذى حجّه مراسم حج را به جاى آوردند (2) و این سنّت الهى درمیان او لاد واحفاد حضرت اسماعیل(ع)تا صد هاسال بر قرار بود، تا اینكه مردم جزیرةالعرب به تدریج به كفر و شرك روى آورد و خانه خدا را بت كده خویش قرار دادند، ولى مراسم حج را به خاطر افتخار و مزیت خویش نگه داشتند.
آنان به دلایل شخصى و عدم شكیبایى در سه ماه حرام متوالى(ذى قعده، ذى حجّه و محرم)براى قتل، غارت و تجاوز به همدیگر(3)، یا به انگیزه اقلیمى و او ضاع جوّى جهت نگه داشتن ایام حج در یك مقطع خاص از سال شمسى(4)، اقدام به جابجایى ماه هاى حرام كردند و قرآن مجید با اشاره به كردار آنان، عملشان را مورد انتقاد و سرزنش قرارداد.
در قرآن كریم، در این باره آمده است:اِنّمَا النَّسیى زیادَةُفى الكُفرِ یضَّلُ بِهِ اِلذّینَ كَفَرُوا یحِلُونَهُ عاماً وَ یحَّرِمُونَهُ عاماً، لِیوطِئُوا عِدََّةَ ما حَرَّمَ اللهُ فَیحِلُوا ما حَرَّمَ اللهُ زُینَ لَهُم سُوُء اَعمالِهِم. (5)
یعنى همانا فراموشى دركفر(عصرجاهلیت)، بسیار بود كه بدان جهت گمراه مى شدند آنانى كه كفر ورزیده بود ند، به طورى كه ( ماه حرام را ) در سالى حلال و در سال دیگر حرام مى شمردند،تا پاى مال كنند شمار آنچه را كه خداوندمتعال حرام كرده است. پس حلال مى شمردند آن ( ماهایى) را كه خداوند حرام كرده بود. ( بدین ترتیب) كردار زشتشان بر آنان آراسته مى گردید.
به هر روى، عرب هاى جزیرة العرب براى گریز از حرمت ما هاى حرام، ترفند هاى گوناگونى به كار بستند.
آنان بنا بر قولى، ماه هایى ذى قعده و ذى حجّه را ماه هاى حرام مى شمردند و سپس ماه محرم را حلال اعلام كرده و ماه صفر را به جاى آن حرام مى شمردند؛ تا این كه هم حرمت سه ماه را نگه داشته و هم به مدت یك ماه در میان آنها، فرصت جنگ و جدال و غارت داشته باشند.
بنا بر قولى دیگر،آنان در هر دو سال یك ماه راحرام مى شمرده ودوماه دیگر راحلال مى دانستند.مثلاً دو سال پشت سر هم ماه ذى قعده و دو سال پشت سر هم ماه ذى حجّه را و دو سال متوالى ماه محرم را ماه حج قرار مى دادند و بقیه ماه ها را بر خود حلال مى كردند.
بدین گونه ماه هاى حرام و ایام حج را دست خوش هواهاى نفسانى خودقرار داده و سنت الهى را تعطیل كردند.
اما با ظهور اسلام و آزاد سازى مكه معظمه به دست تواناى رسول خدا(ص)،از سنت شكنى عرب ها جلوگیرى شد و ماه حج و زیارت خانه خدابه جاى اصلى اش برگشت.(6)
عرب هاى جزیرة العرب در سال هشتم هجرى، حج را در ذى قعده انجام دادند، اما در سال نهم و دهم قمرى آن را در ماه ذى حجّه به جاى آوردندو در حجة الوداع،كه رسول خدا(ص) در ذى حجّه سال دهم هجرى به زیارت خانه خدارفته بود،همان ماه را براى همیشه، ماه انجام حج واجب قرار داد و در ضمن خطبه اى فرمود:همانا زمان ، به مانند هیاتى كه خداوند در آفرینش زمین و آسمان به وجود آورد، به جاى اصلى اش بر مى گردد.به این صورت كه هر سال دوازده ماه دارد و چهار ماه از آنها حرام است كه سه ماه پشت سر هم (ذى قعده، ذى حجّه و محرم)وچهارمین ماه (رجب) كه میان جمادى و شعبان قرار گرفته است.(7)
از آن هنگام، مراسم حج، همه ساله در ذى حجّه بر گزار مى گردد.
1- بحار الانوار(علامه مجلسى)، ج11،ص 178 و ج 98،ص189
2- همان،ج 21،ص99 و مجمع االبیان(فضل بن حسن طبرسى)،ج2-1،ص 39
3- بحار الانوار، ج9 ، ص79
4- همان ، ج 53 ، ص 39
5- سوره توبه (9) ، آیه 37
6- بحار الانوار ، ج 53 ، ص 39
7- مجمع البیان ، ج 6-5 ، ص 45

[ملکوت* گامی تارهایی *]

وارد كردن امام موسى كاظم(ع) به زندان بصره




8 ذیحجه ، سال 179 هجرى قمرى
امام موسى بن جعفر(ع) معروف به {كاظم} هفتمین امام شیعیان است و در ایام امامتش با حكومت هاى منصور دوانقى، مهدى عباسى و هارون الرشید، كه همگى از سلسله بنى عباس بودند معاصر بود و از تمامى آنان، سختى ها،رنج هاوبى مهرى هاى فراوانى متحمل شدو چندین بار از سوى آنان به بغداد فرا خوانده شد و در حبس آنان قرار گرفت و تنها در دوره هارون الرشید به مدت چهار سال زندانى بود.
هارون در آخرین ماه هاى سال 179 قمرى، جهت استحكام خلافت عباسیان و اخذ بیعت و زمینه سازى لازم براى ولیعهدى فرزندانش ،عازم مراسم حج گردید و به علما، سادات، اعیان و اشراف سراسر عالم اسلام نامه هایى نوشت و آنان را براى حضور در مكه معظمه و بیعت با ولیعهدى فرزندانش فرا خواند.
او پیش از ورود به مكه معظمه وارد مدینه منوره گردیدو چند مدتى را درآن اقامت نمود و براى دستگیرى امام موسى بن جعفر(ع)، اندیشه كرد وبا دولت مردان وقت، از جمله یحیى بن خالد برمكى مشورت نمود و سر انجام به دستگیرى اش تصمیم گرفت. زیراآن حضرت را مزاحم خواسته ها وأمیال شیطانى خویش مى دانست و به هر طریقى مى خواست وى را از سر راه خود بر دارد.
بدین جهت روزى كه امام موسى كاظم(ع) در كنار قبر مطهر جدش رسول اكرم(ص) مشغول نماز و نیایش بود مأموران خلیفه وارد مسجد شده و آن حضرت را دستگیر و ظالمانه از مسجد خارج كردند. امام موسى كاظم(ع) هنگامى كه با زورگویى و بى نزاكتى مأموران هارون رو برو گردید، متوجه قبر شریف پیامبر(ص) شد وبه شكوه پرداخت و گفت: اى رسول خدا(ص)!از امّت بدكردار تو،آنچه به اهل بیتت مى رسد،به تو شكایت مى كنم.
مردم كه از مظلومیت آن حضرت و زور گویى مأموران هارون به شدت ناراحت وعصبانى شده بودند،با صداى بلند گریستند و آن حضرت را تا مقدارى از راه همراهى كردند.
هارون الرشیید دستور داد آن حضرت را در غل و زنجیر كرده و سوار بر محملى نمایند و از مدینه به عراق تبعیدش كنند.
وى براى رد گم كردن مردم و گریز از اعتراضات احتمالى آنان، دو محمل ترتیب داد،یكى را به سوى بغداد ودیگرى را به سوى بصره حركت داد و كسى جز مأموران وى نمى دانستند كه حضرت در كدام كجاوه است.ولى آن حضرت در كجاوه اى بود كه به سوى بصره حركت كرده بودند.آنان پس از چندین روز راه پیمایى در روز هفتم ذى حجّه وارد بصره شدند و آن حضرت را به عیسى بن جعفر بن منصور دوانقى، پسر عموى هارون و عامل وى در بصره تسلیم نمودند.
عیسى بن جعفر، آن حضرت را در یكى از حجره هایى خانه خود زندانى كرد و به مدت یكسال در آن زندان،آن حضرت را نگه داشت، و سپس آن حضرت را به بغداد فرستاد.(1)
1- نك : الارشاد (شیخ مفید) ، ص579؛ منتهى الآمال (شیخ عباس قمى)، ج2، ص212
وقایع الایام [شیخ عباس قمى]ص 111

[ملکوت* گامی تارهایی *]

واقعه فخّ و شهادت حسین بن على بن حسن





8 ذیحجه ، سال 169 هجرى قمرى
"فخّ" مكانى در بین راه مكه معظمه و مدینه منوره است كه فاصله اش با مكه در حدود یك فر سنگ مى باشد. در این مكان رویدادى عظیمى شبیه واقعه كربلا به وقوع پیوست.
همان طور كه در سیزده ذى قعده بیان كردیم حسین بن على بن حسن مثلث بن حسن مثنى بن امام حسن مجتبى(ع)در عصر خلافت موسى بن مهدى، معروف به هادى عباسى در مدینه منوره قیام كرد و این شهر مقدس را از سیطره عباسیان بیرون آورد و به مدت دوازده روز در آن به ساماندهى حكومت و اجراى امور مردم پرداخت و با نزدیك شدن ایام حج، "درباس خزاعى را جانشین خود در مدینه نمود و به همراه سایر علویان و پیروان خود عازم مكه معظمه گردید و بسیارى از شیعیان و بردگان مكه معظمه به خاطر رهایى ازظلم وجور عباسیان به استقبال وى شتافته ودرزمره یارانش قرار گرفتند.
خبر قیام وى در مدینه و آزاد سازى این شهر و هجوم علویان به سوى مكه معظمه به اطلاع هادى عباسى(چهارمین خلیفه عباسیان) رسید و با توجه به نزدیك شدن ایام حج و احتمال پیوستن حاجیان و سایر مخالفان بنى عباس به علویان در حین مراسم حج، هادى را شگفت زده و سراسیمه كرد و بدین جهت در اسرع وقت لشكرى بزرگ به فرماندهى محمد بن سلیمان عباسى به سوى مكه گسیل داشت.
دو سپاه در روز ترویه(هشتم ذى حجّه) سال169 قمرى در یك فرسنگى مكه معظمه در مكانى به نام "فخ"در برابر یكدیگر قرار گرفتند و پس از ردو بدل كردن پیام ها و عدم دست یابى به نتیجه مطلوب، متوسل به حركت نظامى و رزمى شدو با شدت تمام به نبرد پرداختند.یاران حسن بن على،تنها هفتصد نفر،ولى سپاهیان عباسى چندین برابر آنان بودند و بدین جهت، پس از مبارزه اى سخت و توان فرسا، انقلا بیون مدینه با شكست و اضمحلال مواجه شدند و بسیارى از آنان از جمله خود حسین بن على و برخى از سادات حسنى مانند سلیمان بن عبدالله محض و عبدالله بن اسحاق بن ابراهیم بن حسن مثنى،در این نبرد نا برابر كشته شد و تعدادى نیز زخمى و به همراه سایر بازماندگانشان اسیر گردیدند.
سپاهیان عباسى سر هاى شهدا را با اسیران و بازماندگان شهدا به نزدهادى عباسى در بغداد فرستادند و او دستور داد تا تمامى اسیران را گردن زدند.
ازآن سو، پس از شكست علویان، عمر بن عبدالعزیزبن عبیدالله بن عبدالله بن عمربن خطاب،عامل هادى عباسى پس از فرار از مدینه،دوباره به این شهر برگشت و انتقام سختى از علویان و مبارزان گرفت و خانه هاى بسیارى از آنان را به آتش كشید و اموالشان را غارت كرد.
شایان ذكر است كه پیامبر اكرم(ص)و امام جعفر صادق(ع) رویداد مهم فخ را پیش گویى كرده و پیشاپیش در سرزمین فخ،براى حسین بن على و سایر شهیدان این واقعه دل نگرانى نمودند.این واقعه در عصر امامت امام موسى كاظم(ع) به وقوع پیوست و آن حضرت گرچه به صورت آشكار در آن حضور نیافت و رهبرى آن را بر عهده نگرفت، ولیكن آن را تأیید و از باطن آنان را رهبرى و راهنمایى مى نمود.(1)
1-نك: منتهى الآمال [شیخ عباس قمى] ،ج1،ص 261 ؛الكنیو الأ لقاب[شیخ عباس قمى]،ج2، ص319؛ تاریخ امراءالمدینه المنوره[عارف احمد عبد الغنى]،ص142 ؛تاریخ ابن خلدون،ج2 ،ص335؛ الكامل فى التاریخ [ابن اثیر شیبانى]،ج6،ص90