(...◕✿◕◕✿◕ جایگاه زن در خانواده و جامعه از دیدگاه حضرت امام خمینی «ره» ◕✿◕◕✿◕...)

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

جایگاه زن در خانواده و جامعه از دیدگاه امام خمینی (ره)



آنچه بیش از همه در این نسل پر افتخار به عنوان دستاورد تحول در شخصیت انسانی و حضور اجتماعی بانوان جلوه می کند، همان حضور مقتدرانه زنان همدوش مردان در راه تعالی دین و حاکمیت اهداف قرآن است. طبعا حضور در میدان دفاع از اسلام و کشور اسلامی به مقتضای مسئولیت دوران جنگ یکی از مظاهر بسیار گویا و انکارناپذیر در حضور متعهدانه و بی بدیل بانوان است. امّا در سخن امام «ره» ابراز شایستگی ها و اثبات امکان حضور متعهدانه بانوان در عرصه های مختلف اجتماعی و تأکید بر ضرورت آن بیش از هر چیز جلوه می کند. این مقاله بر آن است تا به بررسی جایگاه زن در خانواده و جامعه از دیدگاه حضرت امام خمینی «ره» بپردازد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

انسانیت، عنصر مساوی و مشترک بین زن و مرد

یکی از الگوهای اساسی در دین شناختی مسائل زنان که می توان با نگرشی کلامی از آن سخن گفت این اصل است که زن و مرد در حقیقت انسانی و آنچه وجه تمایز میان این حقیقت با سایر انواع می باشد، هیچ تفاوتی ندارند. هر دو از یک حقیقت مشترک سرچشمه گرفته اند؛ حقیقتی که در مقام اشاره به آن از تعابیری چون «من»، «تو»، «او»، «خودم»، «خویشتن» و «نفس» به صورت مطلق بهره می بریم.

قرآن کریم آنگاه که از جایگاه انسانی زن و مرد در مرحله شکل گیری حقیقت وجودی آن دو سخن می گوید، منشأیی مشترک و حقیقی یکسان را یادآور می شود و هم در مرحله اصل تکلیف و عمل، آن دو را به عنوان عنصر انسانی مخاطب می سازد و در مقام ارزش گذاری و پاداش عمل یکسان می نگرد.
حضرت امام در تأکید بر همین حقیقت می فرماید:
از نظر حقوق انسانی تفاوتی بین زن و مرد نیست؛ زیرا که هر دو انسانند و زن حق دخالت در سرنوشت خویش را همچون مرد دارد. بلکه در بعضی از موارد تفاوت هایی بین زن و مرد وجود دارد که به حیثیت انسانی آنها ارتباط ندارد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

عاطفه، نقطه عطف زندگی

در تبیین چارچوب نگرش حضرت امام «ره» به مسائل زنان، نوع نگاه و تحلیل ایشان نسبت به موضوعی که همواره در تحلیل برخی از تفاوت های حقوقی زن و مرد به عنوان یکی از ویژگی های بانوان مورد اشاره قرار می گیرد، قوه عاطفه و گستره احساسات در بانوان است که برخاسته از لطافت اولیه روح و مناسب با برخی موقعیت های ویژه آنان است.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

مسئولیت زنان در زندگی اجتماعی و خانوادگی

جامعه انسانی با خلاقیت ها و تعامل های زنان و مردان پیشرفت و ترقی می کند. نقش زنان در زندگی روزمره بسیار حیاتی است. نقش زنان و مردان نقش تکمیلی دو دست انسان در انجام امور زندگی است. امروزه زنان در زمینه های متعددی مشغول به کار هستند، و مسئولیت های اجتماعی آنان گستره وسیعی را شامل می شود.
امام خمینی «ره» نیز بر این موضوع تأکید بسیار دارد و می فرماید:
بانوان ایران در این نهضت و انقلاب سهم بیشتری از مردان دارند... در تربیتی که اشتغال دارند.
از طرفی، وقتی از نظر امام «ره» به دین شناختی زنان و مسائل آنان می نگریم، اصالت نهاد خانواده به عنوان مایه سکون و انس جویی و محبت ورزی زن و شوهر و جایگاه امن تربیت فرزندان، از یک سو و شرافت مقام مادری و مسئولیت خطیر و ارزشمند آن از سوی دیگر جلوه ای ویژه و جایگاهی محوری دارد. در این میان عنایت و اهتمام خاص حضرت امام «ره» به این نهاد و به ویژه به مقام مادری کاملاً مشهود است.
در نگاه امام خمینی «ره» می توان به روشنی دریافت که زن از نظر موقعیت و مسئولیت هایش در یکی از حیاتی ترین و زیر بنایی ترین نهادها و موقعیت های بشری یعنی خانواده تعیین کننده جهت حرکت جامعه است. به طوری که می فرمایند: «اول مدرسه ای که بچه دارد، دامن مادر است.» همواره صلح و آرامش، موفقیت یا انحرافات، نارضایتی، ناپاکی و فساد خانواده و همچنین سرنوشت گروه های اجتماعی و افراد جامعه، به زنان آن جامعه وابسته است. جمله زیر از امام خمینی «ره» بیانگر این جایگاه است:
زن نقش بزرگی در اجتماع دارد، زن مظهر تحقق آمال بشری است.
ایشان نقش مادری و عاطفه مادری زن را بُعد مهم و قابل تأملی می داند و چنین تصریح می کند:
تجسم عطوفت و رحمت در دیدگان نورانی مادر، بارقه رحمت و عطوفت رب العالمین است. خداوند تبارک و تعالی، قلب و جان مادران را با نور رحمت ربوبیّت خود آمیخته، آن گونه که وصف آن را کس نتواند کرد.
همچنین اهمیت زنان در تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی «ره» در بیانات زیر کاملاً آشکار است:
از دامن شما باید این مطالب شروع بشود که بچه ها را تربیت کنید، یک تربیت صحیح اسلامی.
بچه ها از مادر بهتر چیز اخذ می کنند، آن قدری که تحت تأثیر مادر هستند، تحت تأثیر پدر نیستند، تحت تأثیر معلم نیستند.
شایان توجه است که عشق و عاطفه مادری در تربیت فرزندان و در کسب آموزش واقعی و بنیادین برای زندگی آینده شان مؤثر است. فرزندان بر اعمال و رفتار مادر نگاه می کنند و آشکارا اهداف و خلق و خوی وی را دنبال می کنند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

نقش تکمیلی متقابل زن و مرد

یکی از نکات محوری در اندیشه دین شناختی حضرت امام در حوزه مسائل زنان توجه به این اصل است که زن و مرد در نظام آفرینش و ساختار تکوینی زندگی آدمی نقش تکمیلی متقابل دارند. با توجه به جایگاه و نقش هر یک از آن دو در این زمینه، هیچ کدام فرع بر دیگری نیستند و تفاوت در نقش به مقتضای حکمت بالغه الهی و ضرورت آن در نظام آفرینش به معنای اصل بودن یکی و فرعی تلقی شدن دیگری نیست. در نظام تشریع و تنظیم مناسبات اجتماعی و جایگاه انسانی اجتماعی نیز هر یک از آن دو مکمل دیگری است. یک محور اساسی در تحلیل و تبیین تفاوت های قراردادی و اعتباری نیز همین نقش های تکمیلی است که خاستگاه آن عمدتا تفاوت های ساختاری هر یک در نظام آفرینش است.

هر روی تردیدی نیست که موضوع نقش تکمیلی در نظام آموزش آدمی و پیوندهای اجتماعی و تنظیم روابط انسانی از عام ترین و ملموس ترین موضوعات است و کسی اصولاً درصدد تردید در این واقعیت نیست تانیازی به تأکید بر آن باشد.
آدمی و پیوندهای اجتماعی و تنظیم روابط انسانی از عام ترین و ملموس ترین موضوعات است و کسی اصولاً درصدد تردید در این واقعیت نیست تانیازی به تأکید بر آن باشد.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

ارزش های وجودی میزان شخصیت

آنچه که حضرت امام در این خصوص یادآور شده است، جلوه هایی از معیارهای روشن اسلام و تأکیدی بر مفاد رهنمودهایی است که در آیات و روایات و در سیره معصومان (علیهم السلام) آمده است. آنچه اساس شخصیت یک انسان را شکل می دهد فضایل و ارزش هایی است که در عمل اکتسابی خود و بر اساس اراده و تلاش خویشتن به دست می آورد.

حضرت امام خمینی «ره» چند روز پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با اشاره به موقعیت زنان در جمهوری اسلامی می فرمایند: «ما همه گونه آزادی را به زن خواهیم داد؛ البته جلوی فساد را می گیریم و در این مورد دیگر بین زن و مرد فرقی نیست».
یک زن صالحه به از هزار مرد ناصالح است. در ضد ارزش ها نیز تفاوتی میان زن و مرد نیست و این درست بر خلاف تصور جاهلی و باور خرافه ای برخی مردم است که قبح ارتکاب گناه توسط زنان را در مواردی بیشتر می دانند و ننگ را برای او حتی اگر توبه کند، جاودانه می شمارند؛ امّا مرد را حتّی اگر اصرار بر آن ورزد مستحق چنین سرزنشی نمی شمارند.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

زن، آزاد و مسئول در تعیین سرنوشت

یکی از محورهایی که در حضور اجتماعی بانوان مورد تأکید است مسئله مشارکت سیاسی آنهاست. زن باید در سرنوشت خودش دخالت داشته باشد. زن ها در جمهوری اسلامی باید رأی بدهند، همان طوری که مردان حق رأی دارند، زن ها هم حق رأی دارند؛ همان طوری که مردها باید در امور سیاسی دخالت کنند، زنها هم باید دخالت کنند و جامعه را حفظ کنند و در فعالیت های اجتماعی و سیاسی همدوش مردان باشند.

یکی دیگر از صحنه های مشارکت فراگیر، مسئله سازندگی همه جانبه کشور است که هیچ کس نباید و نمی تواند تردید کند که بدون حضور فعال بانوان، جامعه اسلامی بتواند در این امر توفیق کامل به دست آورد. حضرت امام «ره» در این باره می فرماید:
همه ملت ایران بخصوص زنان باید این خرابه هایی که برای ما گذاشته اند را بسازند، زنان شیردل و متعهد همدوش مردان عزیز به ساختن ایران عزیز پرداخته، چنانکه به ساختن خود در علم و فرهنگ پرداخته اند و شما شهر و روستایی را نمی یابید که جز آنکه در آنها جمعیت فرهنگی و علمی از زن های متعهد و بانوان اسلامی ارجمند به وجود آمده است.
یکی دیگر از عرصه های حضور اجتماعی که بانوان از نظر دینی وظیفه دارند در آن مشارکت نموده و فعال باشند تلاش در عرصه فرهنگی به معنای وسیع کلمه است. شما می دانید که فرهنگ اسلام در این مدّت مظلوم بود. این فرهنگ را باید زنده کرد و شما خانم ها همان طوری که آقایان مشغول هستند، همان طور که مردها در جبهه علمی و فرهنگی مشغول هستند، شما هم باید مشغول باشید.

[یاس بهشتی* خادمه باب الحوائج جواد الائمه (ع)*]

نظارت فعال و متعهدانه بر آنچه که در جامعه اسلامی می گذرد، وظیفه شرعی همه افراد جامعه بخصوص زنان است. باید همه افراد بخصوص زنان در مسائل اجتماعی و سیاسی وارد باشند و ناظر؛ هم به مجلس ناظر باشند هم به کارهای دولت ناظر باشند و اظهار نظر بکنند.

عفاف و حجاب دژی تسخیرناپذیر

وضعیتی که در بسیاری از جوامع دامنگیر زنان شده، به این ترتیب است که زنان را به عنوان مشارکت اجتماعی بازیچه دست شهوت رانان زیاده طلب کرده اند. حضرت امام «ره» برای مصون ساختن زنان جامعه اسلامی از این خطر توجه خاصی به عفاف و حجاب داشته و می فرماید:
امروزه باید خانم ها وظایف اجتماعی و دینی خودشان را عمل بکنند و عفت عمومی را حفظ بکنند و روی آن عفت عمومی کارهای اجتماعی و سیاسی را انجام دهند.
وی در جایی دیگر بیان می دارد:
پاکدامنی و حجاب نشانه آزادگی است و زنان آزاد آنانند که با حیا و پاکدامن باشند، آزادگی خاستگاه و منشأ بسیاری از صفات نیک و سلوک پسندیده از جمله حیا و خویشتنداری است. بانوان ایران ثابت کردند که دستخوش این توطئه ها نشدند و نمی شوند و ثابت کردند که در دژ محکم عفت و عصمت هستند و جوانان صحیح و برومند و دختران عفیف و متعهد به کشور تسلیم خواهند کرد و هیچ گاه نخواهند در آن راه هایی که قدرت های بزرگ برای تباه کردن این کشور پیش پای آنها گذاشته بودند، به آن راه ها نخواهند رفت.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

تحصیل و تدریس فرصتی برای همه

اگر انسان روح بلندی داشته باشد و افق فکری او وسیع بوده و بینش و بصیرت حقیقی در وجود او باشد، به یقین موانع را کنار زده و به سعادت واقعی دست خواهد یافت. به نظر می رسد سخن حضرت امام «ره» پیام بزرگی برای زنان جامعه اسلامی است و آن پیام چیزی جز تحصیل دانش و معرفت در تمام جنبه های زندگی نیست

امروزه آن بندهایی که به عقاید ما بسته شده بود رها شده [است]. امروزه تمام قشرهای ملت مشغول به تربیت و تعلیم هستند. بانوان هم مشغول هستند. الآن بانوان مشغول هستند. الان بانوان جزو طلاب علوم دینیه در قم و در جاهای دیگر هستند و خودشان هر جا هستند، مشغول تربیت و تعلیم هستند و این امری است که در این انقلاب تحقق پیدا کرد. آن وقت همچو محصور کرده بودند که برای بانوان هیچ حقی قائل نبودند که حتی در یک مجمع ده نفری وارد بشوند و مسئله علمی را بگویند و مسئله عقیدتی را هم بگویند. امروزه اینها می توانند با همه حفظ جهات اسلامی در همه جای کشور تبلیغات بکنند؛ بلکه در خارج از کشور هم ما بسیار عقب افتاده بودیم در این امور و امروز باید تلافی کنیم باید نقیصه ها را دفع کنیم و حالا طوری شده که خانم ها همدوش با سایر برادران در تحصیل علم و عرفان و فلسفه و تمام شعب علم و ان شاءاللّه صنعت فعالیت می کنند.

[فاطمی*خادمه یوسف زهرا(س)*]

نقش تربیتی زن

زن در نظام اسلامی فردی است که از لحاظ گوهر هستی و اصل مبدأ، همتای مرد است و همانند مرد به تناسب طبیعت و ماهیت شخصی خود دارای حقوق، وظایف و مسئولیت هایی است. در مجموعه مسئولیت های وی در جامعه اسلامی نقش تربیتی زن به عنوان مادر در بالاترین درجه اهمیت است. حضرت امام «ره» در این باره چه زیبا می فرماید:

زنان به تربیت انسان ها که همانا شغل انبیاء است، اشتغال دارند. دامن زن بهترین و بالاترین مکتب و مدرسه است برای تربیت اولاد و زن به بزرگ ترین و مهم ترین شغل عالم که تربیت و بزرگ کردن کودک و تحویل او به جامعه است، اشتغال دارد. قرآن مجید هنگامی که احترام به پدرو مادر را بازگو می کند، برای گرامیداشت مقام زن و اهمیت نقش تربیت او، نام مادر را جداگانه و مستقل مطرح می کند؛ لکن با همه حق شناسی ها و تجلیل های مشترک پدر و مادر هنگامی که می خواهد از زحمات پدر و مادر یاد کند، از زحمت مادر سخن می گوید و نه از زحمت پدر.

نقش تربیتی زن در جامعه بالاتر از نقش مرد است؛ زیرا زنان علاوه بر این که خود یک قشر فعال در همه ابعاد هستند، انسان های فعال اعم از مرد یا زن را در دامان خود تربیت می کنند و پرورش می دهند.

زن در مقام تربیت همانند معلّمی است که دو وظیفه اساسی دارد: یکی اصلاح خود و دیگری اصلاح فرزندان و متعلمان خویش؛ زیرا مادر به دلیل نزدیکی تنگاتنگ با کودک در دوران جنینی و در سال های مهم و اولیه شکل گیری شخصیت، بر جسم و جان و افکار و اندیشه ها و ارزش های کودک به عنوان نخستین الگو تأثیر می گذارد و برای تأثیر گذاری مثبت و مطلوب مادر بر کودک، خود باید آراسته به کمال، تقوا، تهذیب نفس، اخلاق نیکو و عمل ثواب باشد در این شرایط است که به تعبیر امام مبدءِ همه سعادت ها از دامان زن بر می خیزد.